در حال ویرایش افاضه

'''افاضه''' اصطلاحی فقهی به معنای جابجاشدن حاجیان بین مکانهای مختلف برای انجام [[حج]] است. تعبیر افاضه در شمار [[مناسک حج]]، از آیات ۱۹۸-۱۹۹ [[سوره بقره]] گرفته شده است. افاضه دارای چهار مرحله است: رفتن از [[مکه]] به [[منا]] و به [[عرفات]]، انتقال از عرفات به [[مشعرالحرام]]، کوچ از مشعرالحرام به منا و مرحله آخر، برگشت از منا به مکه.
==تعریف==
واژه افاضه از ریشه «ف ـ ی ـ ض» به معنای فراوانی،<ref>العین، ج7، ص65؛ مفردات، ص387، «فیض.</ref> جاری شدن به آسانی،<ref>معجم مقاییس اللغه، ج4، ص465، «فیض.</ref> حرکت شتابان<ref>لسان العرب، ج7، ص212-213، «فیض. </ref> و بازگشت<ref>العین، ج7، ص65؛ المصباح، ج2، ص485، «فیض. </ref> است. 

بنابر آیات 198-199 سوره بقره، به حرکت دسته‌جمعی از مکانی پس از گرد آمدن در آن، به جهت شباهت این حرکت به سرازیر شدن نهر،<ref>معجم مقاییس اللغه، ج4، ص465-466؛ مفردات، ص387-388؛ نک: لسان العرب، ج7، ص212، «فیض. </ref> افاضه گفته می‌شود.<ref>النهایه، ابن اثیر، ج3، ص484-485؛ لسان العرب، ج7، ص212-213، «فیض. </ref>

شماری از واژگان هم‌معنای افاضه در منابع فقهی عبارتند از: نَفْر،<ref>الخلاف، ج1، ص667؛ المجموع، ج6، ص442؛ المغنی، ج3، ص476، 482.</ref> خروج<ref>المبسوط، سرخسی، ج2، ص130؛ صحیح ابن حبان، ج1، ص169؛ ج9، ص155؛ کشف اللثام، ج6، ص59.</ref> و دفع.<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص20؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص211؛ روضة الطالبین، ج2، ص380.</ref> شماری از منابع تاریخی به جای افاضه واژه اجازه (← اجازه) را به کار برده‌اند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص78-79؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص39.</ref>
===فقه===
در اصطلاح [[فقه]]، کلمه افاضه به کوچ دسته‌جمعی حج‌گزاران از عرفات به مشعرالحرام و از آن‌جا به منا و سپس به مکه اطلاق می‌شود.<ref>نک: المبسوط، سرخسی، ج4، ص18-20؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص211؛ فقه السنه، ج1، ص723.</ref> از این‌رو گاه به طوافی که پس از بازگشت از منا به جا آورده می‌شود و از ارکان [[حج]] است، «[[طواف افاضه]]» می‌گویند.<ref>فتح العزیز، ج7، ص379؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص347.</ref> در منابع فقهی، این کلمه گاه درباره حرکت از مکه به منا و از آن‌جا به عرفات نیز به کار می‌رود.<ref>بدائع الصنائع، ج2، ص167؛ المبسوط، سرخسی، ج2، ص130؛ کشف اللثام، ج6، ص59.</ref>

==افاضه در قرآن==
{{اصلی|آیه ۱۹۸ سوره بقره}}
تعبیر افاضه در شمار [[مناسک حج]]، برگرفته از [[آیات]] 198-199 [[بقره]]/2 است: {{قلم رنگ|سبز|فَاِذَا اَفَضتُم مِن عَرَفَاتٍ فَاذکُرُوا اللهَ عِندَ المَشعَرِ الحَرَامِ* ثُمَّ اَفِیضُوا مِن حَیثُ اَفَاضَ النَّاسُ وَاستَغفِرُوا اللهَ اِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ}}. در [[آیه]] نخست، به افاضه از عرفات تصریح شده است. به باور شماری از مفسران<ref>مجمع البیان، ج2، ص528؛ کنز العرفان، ج1، ص306؛ مواهب الرحمن، ج3، ص172.</ref> در آیه دوم نیز مقصود از {اَفِیضُوا} افاضه از مشعرالحرام و به باور شماری دیگر<ref>جامع البیان، ج2، ص169-172؛ مجمع البیان، ج2، ص527-528؛ المیزان، ج2، ص80.</ref> افاضه از عرفات است. بر پایه سخن دوم، این آیه در ردّ رفتار [[قریش]] و هم‌پیمانانشان نازل شده است. آنان به ممنوعیت [[وقوف در عرفات]] باور داشتند. بدین استناد که عرفات از حرم بیرون است و اهل حرم نباید از [[حرم]] بیرون شوند. با نزول دو آیه بالا، آنان موظف شدند که مانند دیگر مردم در عرفات، توقف کنند و از آن‌جا به مشعرالحرام کوچ کنند.

افاضه از عرفات به مشعرالحرام و از آن‌جا به منا، در شمار [[مناسک حج ابراهیمی]] بوده است. بر پایه روایتی،<ref>جامع البیان، ج1، ص415؛ التبیان، ج1، ص446؛ الدر المنثور، ج1، ص112.</ref> افاضه از عرفات به مشعرالحرام از موارد آزمایش و ابتلای [[حضرت ابراهیم(ع)]] بوده که در آیه124 بقره/2 به آن اشاره شده است: {{قلم رنگ|سبز|وَاِذِ ابتَلَی اِبرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ...}}. شماری از مفسران، افاضه از عرفات و مشعرالحرام را از مصادیق مناسکی دانسته‌اند که حضرت ابراهیم و [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل]] به نص آیه 128 بقره/2 آموزش آن‌ها را از [[خداوند]] خواستند.<ref>جامع البیان، ج1، ص433-436؛ التبیان، ج1، ص464؛ الدر المنثور، ج1، ص139.</ref> همچنین به باور شماری از مفسران<ref>التبیان، ج2، ص169؛ مجمع البیان، ج2، ص528؛ تفسیر ابن کثیر، ج1، ص350.</ref> مقصود از «ناس» در آیه 199 بقره/2 حضرت ابراهیم(ع) و به باور شماری دیگر<ref>الکشاف، ج1، ص247؛ مجمع البیان، ج2، ص528.</ref> [[حضرت آدم(ع)]] است. بر پایه دیدگاه اخیر، می‌توان پیشینه افاضه را به هنگام حضرت آدم(ع) بازگرداند. البته درباره مقصود از واژه یاد شده، دیدگاه‌های مهم دیگری نیز مطرح شده‌اند.<ref>نک: جامع البیان، ج2، ص171؛ مجمع البیان، ج2، ص528.</ref> بر پایه منابع روایی و تاریخی، در دوران جاهلی، بیشتر مردم جز قریش و هم‌پیمانانشان از عرفات افاضه می‌کردند.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص175؛ صحیح مسلم، ج4، ص43؛ سنن الترمذی، ج2، ص184.</ref> در آن هنگام، عهده‌دار حرکت حاجیان از عرفات به سوی مزدلفه که اجازه خوانده می‌شد، صوفه ([[غوث بن مرّ]]) و فرزندان او بودند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص78-79؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص39؛ تاریخ طبری، ج2، ص38-39.</ref> (← اجازه)

===مراحل افاضه===
حرکت حج‌گزاران از مکه برای ادای مناسک منا و عرفات شامل چهار مرحله است که همگی از مصادیق افاضه به شمار می‌روند. بر این اساس، چهار مرحله افاضه وجود دارد: رفتن از مکه به منا و عرفات، انتقال از عرفات به مشعرالحرام، کوچ از مشعرالحرام به منا و مرحله آخر، بازگشت به مکه از منا.

== جستارهای وابسته ==
* [[افاضه از مکه به منا و عرفات]]
* [[افاضه از عرفات به مشعرالحرام]]
* [[افاضه از مشعرالحرام به منا]]
* [[افاضه از منا به مکه]]

==پیوند به بیرون==
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/128020/إفاضة-بل-إفاضتان?q=افاضه&score=105.32801&rownumber=1 افاضه بل افاضتان؛ اسدی، محسن، مجله میقات الحج (عربی)، بهار 1382 - شماره 19 (18 صفحه - از 35 تا 52)]

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9029
 | عنوان = افاضه
 | نویسنده = محمد سحرخوان
}}
* '''ارشاد الاذهان''': العلامة الحلی (م. 726ق.) ، به کوشش الحسون، قم، نشر اسلامی، 1410ق؛
* '''اسنی المطالب فی شرح روض الطالب''': زکریا الانصاری (م. 926ق.) ، به کوشش محمد تامر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق؛
* '''اصباح الشیعه''': قطب الدین البیهقی (م. قرن6ق.) ، ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام صادق7، 1416ق؛
* '''الاقتصاد الهادی''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش حسن سعید، تهران، مکتبة جامع چهل ستون، 1400ق؛
* '''الام''': الشافعی (م. 204ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1403ق؛
* '''البحر الرائق''': ابونجیم المصری (م. 970ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
* '''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1412ق؛
* '''تفسیر سمرقندی (بحر العلوم)''': السمرقندی (م. 375ق.) ، به کوشش محمود مطرجی، بیروت، دار الفکر؛
* '''بدایة المجتهد''': ابن رشد القرطبی (م. 595ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
* '''بدائع الصنائع''': علاء الدین الکاسانی (م. 587ق.) ، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، 1409ق؛
* '''تاریخ طبری''' (تاریخ الامم و الملوک)، الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق؛
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.) ، بیروت، دار صادر، 1415ق؛
* '''التبیان''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
* '''تحریر الاحکام الشرعی'''ه: العلامة الحلی (م. 726ق.) ، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق (علیه‌السّلام)، 1420ق؛
* '''تحریر الوسیله''': امام خمینی1 (م. 1368ش.) ، نجف، دار الکتب العلمیه، 1390ق؛
* '''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (م. 726ق.) ، قم، آل البیت:، 1414ق؛
* '''ترتیب اصلاح المنطق''': ابن السکیت (م. 244ق.) ، به کوشش بکایی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1412ق؛
* '''التحریر و التنویر''': ابن عاشور (م. 1393ق.) ، مؤسسة التاریخ؛
* '''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م. 774ق.) ، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق؛
* '''تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان)''': الثعلبی (م. 427ق.) ، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق؛
* '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش؛
* '''الجامع للشرائع''': یحیی بن سعید الحلی (م. 690ق.) ، به کوشش گروهی از فضلا، قم، سید الشهداء، 1405ق؛
* '''جامع‌ البیان''': الطبری (م. 310ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1412ق؛
* '''جامع المقاصد''': الکرکی (م. 940ق.) ، قم، آل البیت:، 1411ق؛
* '''جمل العلم و العمل''': السید المرتضی (م. 436ق.) ، به کوشش احمد حسینی، نجف، مطبعة الآداب، 1387ق؛
* '''جواهر الکلام''': النجفی (م. 1266ق.) ، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
* '''حاشیة الدسوقی''': الدسوقی (م. 1230ق.) ، احیاء الکتب العربیه؛
* '''حاشیة الصاوی علی الشرح الصغیر''': احمد بن محمد الخلوتی (م. 1241ق.) ، دار المعارف؛
* '''الحاوی الکبیر''': الماوردی (م. 450ق.) ، به کوشش علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق؛
* '''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی (م. 1186ق.) ، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش؛
* '''الخلاف''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، 1407ق؛
* '''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1365ق؛
* '''الدر المختار''': الحصکفی (م. 1088ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
* '''الدروس الشرعیه''': الشهید الاول (م. 786ق.) ، قم، النشر الاسلامی، 1412ق؛
* '''الروض المریع شرح زاد المستنقع''': منصور البهوتی (م. 1051ق.) ، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دار الفکر؛
* '''روضة الطالبین''': النووی (م. 676ق.) ، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه؛
* '''سداد العباد''': حسین بن محمد آل عصفور (م. 1216ق.) ، به کوشش محسن آل عصفور، قم، محلاتی، 1421ق؛
* السرائر: ابن ادریس (م. 598ق.) ، قم، نشر اسلامی، 1411ق؛
* '''سنن الترمذی''': الترمذی (م. 279ق.) ، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، 1402ق؛
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.) ، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح، 1383ق؛
* '''شرائع الاسلام''': المحقق الحلی،(م. 676ق.) ، به کوشش شیرازی، تهران، استقلال، 1409ق؛
* '''الشرح الکبیر''': ابوالبرکات (م. 1201ق.) ، دار احیاء الکتب العربیه؛
* '''الصحاح''': الجوهری (م. 393ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق؛
* '''صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان''': علی بن بلبان الفارسی (م. 739ق.) ، به کوشش الارنؤوط، الرساله، 1414ق؛
* '''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1401ق؛
* '''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.) ، بیروت، دار الفکر؛
* '''العین''': خلیل (م. 175ق.) ، به کوشش المخزومی و دیگران، دار الهجره، 1409ق؛
* '''غنیة النزوع''': الحلبی (م. 585ق.) ، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق7، 1417ق؛
* '''فتح العزیز''': عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. 623ق.) ، دار الفکر؛
* '''فقه السنه''': سید سابق، بیروت، دار الکتاب العربی؛
* '''فقه القرآن''': الراوندی (م. 573ق.) ، به کوشش الحسینی، قم، مکتبة النجفی، 1405ق؛
* '''الفقه علی المذاهب الخمسه''': محمد جواد مغنیه، قم، دار الکتاب الاسلامی، 1422ق؛
* '''الکافی فی الفقه''': ابوالصلاح الحلبی (م. 447ق.) ، به کوشش استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)، 1403ق؛
* '''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛
* '''کشاف القناع''': منصور البهوتی (م. 1051ق.) ، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
* '''الکشاف''': الزمخشری (م. 538ق.) ، قم، بلاغت، 1415ق؛
* '''کشف الرموز''': الفاضل الآبی (م. 690ق.) ، به کوشش اشتهاردی و یزدی، قم، نشر اسلامی، 1408ق؛
* '''کشف اللثام''': الفاضل الهندی (م. 1137ق.) ، قم، نشر اسلامی، 1416ق؛
* '''کفایة الاحکام (کفایة الفقه)''': محمد باقر السبزواری (م. 1090ق.) ، به کوشش الواعظی، قم، النشر الاسلامی، 1423ق؛
* '''کنز العرفان فی فقه القرآن''': الفاضل المقداد (م. 826ق.) ، به کوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، 1373ش؛
* '''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.) ، قم، ادب الحوزه، 1405ق؛
* '''المبسوط فی فقه الامامیه''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه؛
* '''المبسوط''': السرخسی (م. 483ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1406ق؛
* '''مجمع البیان''': الطبرسی (م. 548ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1406ق؛
* '''المجموع شرح المهذب''': النووی (م. 676ق.) ، دار الفکر؛
* '''المختصر النافع''': المحقق الحلی (م. 676ق.) ، تهران، البعثه، 1410ق؛
* '''مختلف الشیعه''': العلامة الحلی (م. 726ق.) ، قم، النشر الاسلامی، 1412ق؛
* '''مدارک الاحکام''': سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م. 1009ق.) ، قم، آل البیت:، 1410ق؛
* '''مستند الشیعه''': احمد النراقی (م. 1245ق.) ، قم، آل البیت:، 1415ق؛
* '''المصباح المنیر''': الفیومی (م. 770ق.) ، قم، دار الهجره، 1405ق؛
* '''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس (م. 395ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق؛
* '''المغنی''': عبدالله بن قدامه (م. 620ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه؛
* '''مغنی المحتاج''': محمد الشربینی (م. 977ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1377ق؛
* '''مفردات''': الراغب (م. 425ق.) ، نشر الکتاب، 1404ق؛
* '''المقنعه''': المفید (م. 413ق.) ، قم، نشر اسلامی، 1410ق؛
* '''مناسک حج''': لطف الله الصافی، دار القرآن الکریم، 1414ق؛
* '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق؛
* '''منتهی المطلب''': العلامة الحلی (م. 726ق.) ، مشهد، آستان قدس رضوی، 1412ق؛
* '''مواهب الجلیل''': الحطاب الرعینی (م. 954ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق؛
* '''مواهب الرحمن''': سید عبدالاعلی السبزواری، بیروت، مؤسسه اهل بیت:، 1409ق؛
* '''المهذب''': القاضی ابن البراج (م. 481ق.) ، به کوشش جمعی از محققان، قم، نشر اسلامی، 1406ق؛
* '''المیزان''': الطباطبائی (م. 1402ق.) ، بیروت، اعلمی، 1393ق؛
* '''النخبه''': الفیض الکاشانی (م. 1091ق.) ، به کوشش انصاری، تهران، سازمان تبلیغات، 1418ق؛
* '''النهایه''': مبارک ابن اثیر (م. 606ق.) ، به کوشش محمود الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، 1367ش؛
* '''النهایه''': الطوسی (م. 460ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ق؛
* '''نهایة المحتاج''': محمد بن ابی العباس الشافعی (م. 1004ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1413ق؛
* '''نیل الاوطار''': الشوکانی (م. 1255ق.) ، بیروت، دار الجیل، 1973م؛
* '''الوسیلة الی نیل الفضیله''': ابن حمزه (م. 560ق.) ، به کوشش الحسون، قم، مکتبة النجفی، 1408ق؛
* '''الهدایة شرح بدایة المبتدی''': علی بن ابی بکر المرغینانی (م. 593ق.) ، به کوشش طلال یوسف، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
{{پایان}}
{{افاضه های حج}}
{{واژگان قرآنی}}

[[رده:واژگان قرآنی]]
[[رده:مناسک حج]]
[[رده:احکام حج]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]