در حال ویرایش الاخبار الغریبه

'''الاخبار الغریبه فی ما وقع بطیبة الحبیبه'''، کتابی در تاریخ مدینه، نوشته جعفر بن حسین موسوی مدنی (1342ق)

الاخبارُ الغریبة فی ما وَقَعَ بِطیبَةِ الحَبیبَه، از کتاب‌های مختصر در تاریخ [[مدینه]] و شامل ‌گزارش‌هایی از رویدادهای شگفت تاریخی‌اجتماعی مدینه در سده 12ق است. این رویدادها با عنوان «فتنه» به معنای شورش، درگیری و زد و خورد آمده‌اند.

سیدجعفر بن حسین بن یحیی بن ابراهیم بن هاشم موسوی مدنی از تاریخ‌نگاران و خوشنویسان مدنی سده 12 و 13ق است. او در [[مدینه]] زاده شد و همان جا وفات یافت.<ref>الاعلام، ج2، ص124.</ref> یکی از نقشه‌های [[مسجدالحرام]] را او طراحی کرده است.<ref>الاعلام، ج2، ص124.</ref> کار اصلی وی خوشنویسی و کتابت نسخه‌های خطی بود و در حاشیه کتاب‌هایی که دستنویس می‌کرد، تعلیقات و پی‌نوشت‌هایی می‌افزود و از این راه به نشر و تبلیغ دانسته‌هایش می‌پرداخت. ریشه خاندان وی، بیت هاشم، به سیدهاشم بن ابراهیم موسوی رومی حساوی، از کار‌گزاران دولت [[حکومت عثمانی|عثمانی]]، می‌رسد. هاشم در محاکم قضایی به منشی‌گری می‌پرداخته است.<ref>تحفة المحبین، ص487.</ref> سیدجعفر به تاریخ مدینه توجهی ویژه می‌نمود و از آن‌جا که خطی زیبا داشت، آثاری چند از کتب تاریخ مدینه را کتابت کرد و بر آن‌ها یادداشت‌هایی افزود.<ref>الاعلام، ج2، ص124؛ المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص36.</ref>

مدینه در سده 12ق. به سبب ظهور جنبش‌های گوناگون در جهان اسلام و برخورداری از مرکزیت معنوی ـ سیاسی، و نیز هجرت دانشوران به آن سرزمین و شکل‌گیری اختلاف شهروندانش با کار‌گزاران عثمانی، اهمیتی خاص یافت.<ref>الاخبار الغریبه، ص9، «مقدمه».</ref> نویسنده در چنین وضعیتی به ‌گزارش رویدادهای مدینه پرداخته است. در بررسی رخدادهای تاریخ مدینه در الاخبار الغریبه، برخی از فتنه‌ها با تفصیل و توجه بیشتر همراه اسناد و اشعار بیان شده و برخی بدون جزئیات آمده است. نویسنده عهده‌دار بیان فتنه‌ها و رویدادهای سهمگین میان سال‌های 1111ـ1203ق. (ص8) است و جز سه فتنه اصلی، به درگیری‌های کم‌دامنه‌تر نیز پرداخته است. بسیاری از مطالب ‌الاخبار الغریبه، برگرفته از رساله عبدالرحمن بن حسین بن علی انصاری مدنی، دانشور و سخنور سده 13ق. در تاریخ حوادث است.<ref>المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص36.</ref>

 

از رخدادهای مهم این دوره، ‌فتنه دوران شیخ ایوب آغا میان اَغَوات (خادمان حرم) و مردم مدینه در 1134ق. است که در آن سید برزنجی معروف به «مظلوم» کشته شد.<ref>خلاصة الکلام، ص173-174.</ref> (ص28ـ30) نویسنده شرح احوال و نسب خاندان برزنجی را از کتاب زینی دحلان به نام اسنی المطالب آورده است. (ص30) رویداد دیگر، فتنه بشیر آغا میان اغوات و اهل مدینه در سال 1148ق. است که 45 روز ادامه یافت. (ص34)

 

از دیگر رخدادهای مهم مدینه، آشوبی است که میان نظامیان عثمانی و اغوات روی داد. (ص61ـ63) رخداد دیگر فتنه عبدالرحمن آغای بزرگ در سال 1155ق. است که به سبب برانگیختن وحشت و ترس و اضطراب عمومی، به فتنه کابوس شهرت یافت. (ص38)

نویسنده پس از گزارش یکی از این فتنه‌های عمومی که میان اهل مدینه و بنی‌‌علی در سال 1111ق. رخ داد (ص20ـ21)، به معرفی متولیان اَغَواتی و مشیخةُ الحرم پرداخته و گفته است که در پی این رویداد، منصب شیخ الحرمی به حافظ محمد آغا رسید و در روزگار او رخداد شگفت شَمامه در سال 1118ق. اتفاق افتاد. این واقعه مربوط به آویزه طلایی اهدایی شاه سلطان حسین صفوی (حک: 1105ـ1135ق.) بود که می‌خواستند آن را بر حجره مطهر ضریح نبوی نصب کنند. سه تن از اغوات با هم تبانی کردند تا این آویزه ارزشمند را از آن‌جا به سرقت ببرند و آن را تکه تکه کرده، به بازرگانی هندی بفروشند. خبر این سرقت و توطئه به دولت عثمانی رسید و شیخ حرم برکنار شد. (ص20ـ21)

 

برخی از این فتنه‌ها عمومی بوده و همه مردم مدینه را فراگرفته است؛ از جمله فتنه دوس در سال 1189ق. (ص70) در مجموع، هفت فتنه و درگیری داخلی که در سال‌های گوناگون رخ داده، در این کتاب معرفی شده است. (ص58ـ95) تاریخ نظامی و سیاسی مدینه و کشمکش و اختلاف میان گروه‌ها، نه تنها در این ‌گزارش‌ها، بلکه در فرهنگ عمومی و اشعار و قصاید آمده و نویسنده در پایان گزارش هر رویداد، اشعاری در وصف آن رخداد آورده است. این شعرها سروده‌ شاعران محلی است که این رخدادها را شاهد بودند و آن‌ها را به سبب آثار و پیامدهای تاریخی، به نظم کشیدند و از این راه خاطرات قومی و حافظه تاریخی خود را از نابودی در امان داشتند. (نک: ص71ـ72، 96) رخدادهای یاد شده میان همگان معروف بوده و نویسنده آن‌ها را بر پایه شنیده‌ها و دیده‌های خود ثبت کرده است. اعتبار گزارش‌های کتاب حاضر را می‌توان در مقایسه با اخبار کتاب خلاصة الکلام زینی دَحلان که از منابع دست اول این‌گونه ‌اخبار است، سنجید.<ref>نک: خلاصة الکلام، ص173، 215-231.</ref>

منابع این اثر، افزون بر قصاید و اشعار محلی، مآخذ تاریخی دست اول در تاریخ مدینه‌اند؛ از جمله تحفة المحبین و الاصحاب نوشته عبدالرحمن انصاری (ص27)، خلاصة الکلام (ص28)، قصیده‌ای از عمر بن عبدالسلام داغستانی نویسنده تحفة الدهر. (ص97) نویسنده اطلاعاتی سودمند درباره مشایخ حرم (ص20) و آگاهی‌هایی دست اول از اغوات و عملکردشان (ص28) و کار‌گزاران عثمانی ارائه داده است. (ص29)

الاخبار الغریبه چهار نسخه دارد: دو نسخه در کتابخانه آل هاشم در مدینه یافت می‌گردد. سومی را ابراهیم خربوتی کتابت کرده که نزد ورثه وی در مدینه نگهداری می‌شود. نسخه چهارم در کتابخانه الحرم المکی جای دارد.<ref>المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص35-37.</ref> حمد الجاسر دو نسخه دستنویس از ‌الاخبار الغریبه دیده و خلاصه‌ای از محتوای این نسخه‌ها را در چند شماره نشریه تاریخی العرب آورده است.<br />

مرزوق علی ابراهیم بر پایه نسخه خطی موجود در کتابخانه آل هاشم مدینه، به تصحیح این اثر پرداخته و آن را در 111 صفحه، در مکتبة الخانجی قاهره به سال 1375ق. منتشر ساخته و مقدمه‌ای کوتاه در تحلیل اهمیت کتاب بر آن افزوده است. در این مقدمه، به اهمیت کتاب در تاریخ سیاسی ‌ـ‌ اجتماعی مدینه و روابط مردم و گروه‌های داخلی مدینه با دولت و کار‌گزاران عثمانی، اشاره شده و اشکال اصلی آن، الفاظ عامیانه و متأثر از فرهنگ و زبان ترکی روزگار عثمانی تلقی شده است.<ref>الاخبار الغریبه، ص8-10، «مقدمه».</ref>

| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9266

| عنوان = الاخبار الغریبه

|نویسنده = علی احمدی میرآقا

*'''الاخبار الغریبه''': جعفر بن سید حسین هاشم المدنی (م.1342ق.)، قاهره، مکتبة الخانجی، 1375ق.

*''' الاعلام''': الزرکلی (م.1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.

*''' تحفة المحبین و الاصحاب''': عبدالرحمن الانصاری (م.1195ق.)، به کوشش العرویسی، تونس، المکتبة العتیقه، 1390ق.

*''' خلاصة الکلام فی بیان امراء البلد الحرام''': احمد بن زینی دحلان (م.1304ق.)، مصر، المطبعة الخیریه، 1305ق.

*''' المدینة المنورة فی مئة مخطوط''': مصطفی عماد منلا، مدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1420ق.