در حال ویرایش امام حسن مجتبی(ع)


امام حسن مجتبی(ع) فرزند امیرالمومنین [[علی بن ابی‌طالب(ع)]] دومین امام [[شیعه|شیعیان]] و پنجمین [[خلیفه]] مسلمین است. او را شبیه‌ترین فرد به [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا(ص)]] و فردی عابد و زاهد دانسته‌اند و گزارش کرده‌اند که چند بار در زندگی تمام یا نیمی از اموالش را صدقه داد. امام حسن پس از شهادت امیرالمومین با بیعت مردم به خلافت رسید و در سال ۴۱ قمری به دلیل دودستگی در سپاهیانش مجبور به پذیرش صلح با [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه بن ابی‌سفیان]] شد که ادعای خلافت داشت و سپاه بزرگی از شام را برای جنگ با امام حسن به سوی عراق فرستاده بود.   

آن حضرت بارها با پای پیاده به [[حج]] رفت. پیکرش را بعد از شهادت، در [[بقیع|قبرستان بقیع]] در کنار [[فاطمه بنت اسد]] دفن کردند. مکانی که بعدا [[امام زین العابدین|امام زین العابدین(ع)]] و [[امام باقر|امام باقر(ع)]] نیز در همانجا دفن شدند و بعدها گنبدی باشکوه بر آن ساخته‌ شد.  
==تولد و کودکی==
امام حسن در نیمه ماه [[رمضان]]<ref>تاریخ مدینه دمشق، ج13، ص167؛ الارشاد, ج2, ص5. </ref>سال سوم هجری<ref>ترجمه الامام الحسن من الطبقات الکبری، ص98؛ انساب الاشراف ج3، ص 219؛ اعلام الوری، ج1، ص402. </ref>در [[مدینه]] به دنیا آمد. در بیشتر منابع امام حسن را شبیه ترین افراد به [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا(ص)]] وصف کرده‌اند. در روایتی [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا(ص)]]، امام حسن(ع) را در خوی و خصلت و چهره شبیه‌ترین مردم به خود وصف کرده است.<ref>الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص245؛ الاستیعاب، ج1, ص 384. </ref> امام حسن هفت سال از عمرش را در عصر رسول خدا(ص) سپری کرد.<ref>مناقب ال ابی طالب،  ج3، ص175.</ref>سبط النبی، سید، زکی، مجتبی، تقی، ولی و طیب از القاب آن حضرت هستند<ref>کشف الغمة، ج2،ص141؛ بحار الأنوار، ج43، ص255. </ref>. 

==امام حسن پس از رسول خدا(ص)==
آن حضرت شاهد حوادث و رخدادهای دوران سه خلیفه نخست بود. برخی گزارش‌ها از حضور ایشان و برادرش [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] در برخی فتوحات مانند شمال آفریقا و طبرستان خبر می‌دهند<ref>الکامل فی التاریخ، ج3، ص6. </ref>. در حالی که دلایل تاریخی حاکی از عدم شرکت ایشان در فتوحات است<ref>نک: الحیاة السیاسیه للامام الحسن، ص114 ـ 130. </ref>. امام حسن(ع) به هنگام محاصره [[عثمان بن عفان|عثمان]] با خواست پدر بزرگوارشان به خانه عثمان رفت و آمد داشت.<ref>مروج الذهب, ج 2, ص344؛ الامامه و السیاسه, ج1, ص44؛ تاریخ الطبری، ج 4، ص388-389.</ref> بدرقه [[ابوذر غفاری|ابوذر]] از سوی امام حسن به همراه پدر به هنگام تبعید این صحابی<ref>أنساب الأشراف، ج5، ص543؛ تاریخ الیعقوبی، ج2، ص172. </ref> از وقایع دیگر دوره عثمان است.

=== امام حسن(ع) در خلافت امیرمؤمنان ===
امام حسن(ع) سی سال از عمر خود را در کنار پدرش [[امام علی (ع)]] سپری کرد. در آستانه [[جنگ جمل]] به عنوان نماینده اعزامی‌ حضرت علی(ع) برای بسیج مردم [[کوفه]] به آن شهر رفت<ref>الجمل، ص132, 175.</ref>. آن حضرت در [[نبرد صفین]] نیز شرکت داشت. وی در [[جنگ خوارج]] نیز علاوه بر ایراد خطبه‌هایی در حمایت از امام در میدان جنگ حضور داشت<ref>حیاة الامام الحسن بن علی ، ج1، ص481-486.</ref>.

حضرت علی(ع)، صدقات فراوانی در مدینه و اطراف آن داشت که بعد از خود، امام حسن(ع) و بعد از امام حسن برادرش حسین (ع) متولی این صدقات بودند<ref>تهذیب الاحکام، ج9، صص145- 148.</ref>.اداره صدقات آن حضرت پس از فرزندانش در دست [[بنو حسن]] و [[بنو حسین]] بود<ref>.علل الشرائع، ج1, ص230؛ الإرشاد، ج2، ص21؛ کشف الغمه، ج2، ص199..</ref>. 

== عصر امامت و خلافت امام حسن(ع) ==
[[امام علی(ع)|حضرت علی(ع)]]، بعد از ضربت خوردن، فرزندش حسن(ع) را به امامت منصوب کرد<ref>کشف اللغمه، ج2، ص153-154؛ مسند الإمام المجتبی(ع)، ص36.</ref>، و آن حضرت زمام امور را بمدت تقریبا شش ماه بدست گرفت. بیعت با امام حسن(ع) در روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجری و بعد شهادت امیرمؤمنان انجام گرفت<ref>الارشاد؛ ج 2، ص9. </ref>.    

[[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] که در شام حاکم بود و ادعای خلافت داشت با شنیدن خبر بیعت مردم با امام حسن(ع)، تصمیم صریح خود را به سرکشی و عدم شناسایی امام به عنوان خلیفه اعلام کرد.<ref>تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214; شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج16، ص31.</ref>نخستین اقدام امام حسن(ع) بعد از بیعت با او سازماندهی لشکر برای جنگ با معاویه بود.<ref>.المستدرک علی الصحیحین ، ج3, ص 174-176. </ref>معاویه نیز با شصت هزار نیرو علیه امام حسن(ع) به راه افتاد.<ref>الفتوح، ج4، ص286; مقاتل الطالبیین، ص34-35.</ref> او شایع کرد که امام حسن(ع) تصمیم به صلح دارد<ref>تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214. </ref> و همزمان به تطمیع برخی از سرداران سپاه امام حسن پرداخت.<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص ۳۸</ref> در پی شایعات پذیرش صلح از ناحیه امام بود که خیمه گاه آن حضرت را به غارت بردند و در «مظلم ساباط» او را زخمی ساختند.<ref>.أنساب الأشراف، ج3،ص:35؛ الارشاد، ج2، ص12. </ref> امام در چنین شرایطی مجبور به صلح شد و در پاسخ یکی از یارانش علت صلح را میل و رغبت بیشتر مردم بر صلح، ناخوشی آنان از جنگ و به ویژه حفظ شیعیان از کشته شدن دانسته است<ref>اخبار الطوال، ص220. </ref>.    

امام با قید شرایطی مانند عدم تعیین جانشین از سوی معاویه<ref>الاستیعاب، ج1، ص385-387. </ref> و واگذاری تعیین خلیفه به شورای مسلمانان<ref>الاستیعاب، ج1، ص386-387.  </ref>، در امان ماندن مسلمانان و شیعیان و عدم توطئه بر ضد اهل بیت<ref>الفتوح، ج4، ص290-291.</ref> خلافت را به معاویه واگذار کرد.  
==فضایل و مناقب==
امام حسن(ع) را عابدترین، زاهدترین و با فضیلت مردم زمان خود دانسته‌اند<ref>الامالی, صدوق، ص244؛ عده الداعی، ص139. </ref>از فضایل امام بخشش‌های زیاد آن حضرت است به طوری که ایثار<ref>کشف اللغمه، ج2،ص 180-182؛ نزهه الناظر، ص148-150.</ref>بردباری و بخشش<ref>الکامل مبرد، ج2، ص462. ( ندیدم) </ref>آن حضرت زبانزد عام و خاص بود<ref>نک : بحار الانوار ج43, ص 344 - 355 ؛ مناقب ال ابی طالب، ج3, ص188.</ref>. از همین رو او را کریم اهل بیت خوانده‌اند. آن حضرت دو یا سه بار نصف یا به گزارشی تمام دارایی خود را در راه خدا صدقه داد.<ref>أنساب الأشراف، ج3،ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68. </ref><ref>شرح الاخبار، ج3، ص113؛ مناقب ال ابی طالب ، ج3, ص 180. </ref> 
==حج ==
منابع شیعه و سنی از حج‌گزاری‌ مکرر امام حسن مجتبی(ع) با پای پیاده بسیار سخن گفته‌اند<ref>أنساب الأشراف، ج3، ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص67؛ عده الداعی، ص139. </ref> آن حضرت 25 بار با پای پیاده حج گزارد<ref>شذرات الذهب, ج1, ص242.</ref>امام علت پیاده حج گزاردن را خضوع بیشتر در راه خانه خدا عنوان کرد<ref>الأئمة الإثنا عشر، ص64. </ref>.  
==همسران امام حسن(ع)==
نام همسران آن حضرت در منابع تاریخی عبارتند از: ام الحق دختر طلحة بن عبیداللَّه؛ حفصه دختر عبدالرحمن بن ابی‌بکر؛ هند دختر سهیل بن عمرو<ref>أنساب الأشراف، ج3، ص20-22.</ref>؛ و جعدة دختر اشعث بن قیس.<ref>صلح امام حسن علیه السلام, آل یاسین، ص38. </ref> شیخ مفید<ref>الإرشاد، ج2، ص20. </ref> أم بشیر دختر عقبة بن عمرو بن ثعلبة و خولة دختر منظور الفزاریة را از دیگر همسران آن حضرت دانسته است. تعداد همسران آن حضرت در برخی منابع قدیمی‌ تا ده زن <ref>الطبقات الکبری، ج5، ص244-245</ref> و در برخی منابع تا یازده زن نیز ذکر کرده‌اند.<ref>شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج16،ص21.</ref> برخی از گزارش‌ها اعداد مبالغه‌آمیزی از تعداد ازدواج‌ها و همسران امام حسن(ع) ذکر کرده‌اند که نام و نشانی از آنان در منابع نیست<ref>انساب الاشراف، ج3، ص25؛ قوت القلوب؛ ج 2 , ص 471. </ref>.
== فرزندان امام حسن(ع) ==
برای آن حضرت پانزده فرزند ذکر کرده‌اند<ref>تذکرة الخواص، ص194؛ الإرشاد، ج2، ص20. </ref> و برخی<ref>الطبقات الکبری , ج5, ص 244-245</ref>چهار پسر و دو دختر گفته‌اند. نسل آن حضرت از طریق دو پسرش: حسن و زید، باقی ماند.همه فرزندان امام حسن مجتبی در [[روز عاشورا]] با [[امام حسین (ع)]] همراهی کردند. <ref>المجدی فی انساب الطالبین، ص19؛ مسند الإمام الشهید(ع)، ج2، ص107.</ref> 

بعدها شاخه حسنی [[علویان]] از فرزندان امام حسن(ع) از رقبای اصلی حکومت [[بنی‌عباس|عباسیان]] بودند. از جمله محمد<ref>تاریخ الطبری، ج7، ص552.</ref> و ابراهیم<ref>الطبقات الکبری، ج5، ص439-441.</ref> فرزندان عبدالله بن حسن<ref>الفخری، ص164.</ref>، و حسین بن علی بن حسن <ref>تاریخ الطبری، ج8، ص192-205.</ref>([[شهید فخ]]) (سال 169ق) با [[بنی‌عباس|حکومت عباسی]] مبارزه کردند.  

در نیمه دوم سده چهاره هجری [[اشراف حسنی]] موفق به تشکیل امارتی در [[مکه]] شدند که تا تسلط [[آل سعود]] بر حجاز استمرار یافت. 
==شهادت امام حسن(ع)==
امام حسن(ع) بنا به قول مشهور در 28 صفر سال 50 ق<ref>کشف الغمه، ج2، ص205؛ ترجمه الامام الحسن (ع)من الطبقات الکبری، ص91.</ref> مسموم و به شهادت رسید. برخی سالهای 47<ref>البدء و التاریخ، ج5، ص74. </ref> و 49<ref>تاریخ الیعقوبی، ج2، ص225؛ تاریخ مدینه دمشق، ج7، ص122. </ref>و نیز هفتم صفر<ref>الدروس الشرعیه، ج2، ص7. </ref>را زمان شهادت امام دانسته‌اند. بنا به قول مشهور جعده همسر آن حضرت به تحریک معاویه امام(ع) را مسموم و به شهادت رساند<ref>البدایه و النهایه، ج8،س 43؛ تاریخ ابن خلدون, ج2, ص 649.</ref>. 
==مزار امام حسن(ع)==
اهل بیت بنابه وصیت آن حضرت (ادفنونی عند ابی)، خواستند او را در کنار [[قبر پیامبر|قبر جدش رسول خدا(ص)]] به خاک بسپارند، اما [[بنی‌امیه|بنی امیه]] به سرکردگی [[مروان بن حکم]] حاکم مدینه<ref>الوافی بالوفیات، ج12، ص68-69. </ref>، به همراهی برخی زنان رسول خدا(ص) <ref>تذکره الخواص، ص193. </ref> مانع شدند. [[بنی هاشم]] برای مقابله با بنی امیه آماده شدند که [[امام حسین (ع)]]، بنا به وصیت برادرش حسن(ع) مانع شد و به ناچار آن حضرت در [[بقیع]] به خاک سپرده شد.<ref>بحار الانوار، ج44، ص134.</ref> 

امام حسن(ع) در [[قبرستان بقیع]] و کنار مرقد مادر بزرگش [[فاطمه بنت اسد]] و [[عباس بن عبد المطلب|عباس]] عموی پیامبر  به خاک سپرده شد. بعدها بر قبر آن حضرت وعمویش عباس و هم چنین [[امام زین العابدین]](ع) و [[امام باقر(ع)]] گنبدی ساخته شد که بلندترین عمارت مدینه توصیف شده است.<ref>رحله ابن جبیر, ص 155؛ مدینه شناسی, ص 326.</ref><ref>العقد الثمین، ج3، ص396. </ref>در سال 495 [[مجدالملک اسعد بن محمد براوستانی قمی|مجدالملک براوستانی]] وزیر برکیارق سلجوقی معماری از مردم قم را برای ساختن گنبدی بالای آرامگاه امام حسن(ع) به مدینه فرستاد<ref>الکامل فی التاریخ، ج10، ص352. </ref>.این گنبد در روز هشتم شوال سال 1343 توسط وهابی های سعودی تخریب شد<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع(ع) و آثار دیگر در مدینه منوره، ص51</ref>.

==پانویس==
{{پانویس}}
 
==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://noo.rs/Rzk18
 | عنوان = حسن بن علی المجتبی
 | نویسنده = 
}}
* الاخبار الطوال: احمد ابن داود الدينوري (م.282ق.)، تحقيق عبدالمنعم عامر، قم، الرضي، 1412ق.
* الارشاد: المفيد (م.413ق.)، بيروت، دار المفيد، 1414ق.
* اعلام الوري: الطبرسي (م.548ق.)، قم، آل البيت:، 1417ق.
* الامالي: الصدوق (م.381ق.)، قم، البعثه، 1417ق.
* الامامة و السياسه: ابن قتيبه الدينوري (م.276ق.)، تحقيق طه محمد الزيني، موسسه الحلبي.
* انساب الاشراف: البلاذري (م.279ق.)، تحقيق محمد حميد الله, مصر، دار التعارف، 1959م.
* بحار الانوار: محمد تقي المجلسي (م.1110ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1403ق.
* البدء والتاريخ: المطهر بن طاهر المقدسي (م.355ق.)، بيروت، دار صادر، 1903م.
* البداية و النهايه: اسماعيل بن عمر ابن كثير (م.774ق.)، بيروت، دار الفكر، 1407ق.
* تاريخ حرم ائمه بقيع(ع) و آثار ديگر در مدينه منوره: محمد صادق نجمي, تهران, مشعر, 1386ش. 
* الائمه الاثني عشر: شمس الدين محمد بن طولون(م.  953ق), تحقيق صلاح الديم المنجد, قم, رضي.
* ترجمه الامام حسن من الطبقات الکبري: ابن سعد (م.230ق.)، تحقيق عبدالعزيز الطباطبايي، قم، مؤسسة آل‌البيت:, 1416ق. 
* تهذيب الاحكام: الطوسي (م.460ق.)، تحقيق موسوي و آخوندي، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1365ش.
* الجمل والنصرة لسيد العتره: المفيد (م.413ق.)، قم، مكتبة الداوري.
* الدروس الشرعيه: الشهيد الاول (م.786ق.)، قم، نشر اسلامي، 1412ق.
* شرح نهج البلاغه: ابن ابي الحديد (م.656ق.)، تحقيق محمد ابوالفضل، دار احياء الكتب العربيه، 1378ق.
* عدة الداعي و نجاح الساعي: ابن فهد الحلي (م.841ق.)، تحقيق احمد موحد قمي، دار الكتب الاسلامي.
* علل الشرايع: محمد بن علي بن بابويه الصدوق (م.381ق.)، تحقيق بحرالعلوم، نجف، المكتبة الحيدريه، 1385ق.
* الفتوح: احمد ابن اعثم الكوفي (م.314ق.)، تحقیق علي شيري، بيروت، دار الاضواء، 1411ق.
{{پایان}}

[[رده:امامان شیعه]]
[[رده:مقاله‌های آماده ترجمه]]
[[ar:الإمام الحسن المجتبى(ع)]]
[[en:Imam al-Hasan al-Mujtaba (a)]]