در حال ویرایش امام حسین (ع)

امام حسین(ع) سومین امام شیعیان، نوه [[پیامبر اکرم]](ع) و فرزند [[علی بن ابیطالب]](ع) است. [[قیام امام حسین(ع)]] در اعتراض به حکومت [[یزید بن معاویه]] و شهادت او و تعدادی از یاران و خاندان او در واقعه [[عاشورا]] از وقایع بسیار مهم در تاریخ اسلام و تاریخ تشیع است. آیین عزاداری شهادت امام حسین(ع) همواره از گسترده‌ترین آیین‌های جوامع شیعی بوده است. 

امام حسین(ع) بارها آیین [[حج]] را به جا آورد. پاره ای از سخنان و نیز گزارش اعمال آن حضرت در [[حج]] و [[عمره]] از منابع استنباط احکام فقهی است. آخرین حضور امام حسین(ع) در مکه به ذی حجه سال 60ق یعنی زمانی باز می‌گردد که در پی امتناع از بیعت با یزید از [[مدینه]] خارج شده بود. آن حضرت در روز هشتم ذی حجه از [[مکه]] به سوی [[کوفه]] خارج شد و حج را به جا نیاورد و در عوض عمره گذارد. منابع درباره اینکه آیا امام به دلیل شرایط اضطراری حج خود را تبدیل به عمره کرده یا اینکه از آغاز قصد و نیت عمره داشت، اختلاف نظر دارند. 

مقبره امام حسین(ع) در شهر کربلا از زیارتگاه‌های مهم [[شیعه|شیعیان]] جهان است. در گذشته که سفر زمینی به حج رواج داشت، شیعیان سرزمین‌های شرق اسلامی، مانند [[ایران]] و [[عراق]]، می‌کوشیدند زیارت کربلا و حج را، در یک سفر، جمع کنند.

==تولد و نام‌==
حسین بن علی بن ابی‌طالب بن عبدالمطلب، فرزند [[فاطمه زهرا(س)]]، دختر [[پیامبر اکرم(ص)]]، و سومین امام شیعیان در سوم یا به اختلاف منابع، پنجم شعبان سال چهارم هجرت، در [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص369؛ الارشاد، ج2، ص27؛ اعلام الوری، ج1، ص20؛ بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان، ص291-292، 307-308.</ref> کنیه‌اش ابوعبدالله و از جمله القابش زکی، طیّب، مبارک و وفی بود. امام حسین(ع) نیز مانند [[امام حسن(ع)]]، شباهت زیادی به پیامبر اسلام داشت؛ هرچند منابع، امام حسن(ع) را شبیه‌تر دانسته‌اند.<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص359.</ref>

== در حیات پیامبر(ص)==
حسین بن علی نزدیک به هفت سال از سال‌های پایانی زندگی پیامبر(ص) را درک کرد.<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص399.</ref> احادیث زیادی از پیامبر درباره فضائل امام حسین(ع) و برادرش امام حسن(ع) نقل شده است. پیامبر اسلام(ص) ایشان را ریحانه‌های خود در دنیا<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص376؛ المعجم الکبیر، ج3، ص127.</ref> و سرور جوانان بهشتی خوانده<ref>.الاستیعاب، ج1، ص391؛ اسد الغابه، ج1، ص489.</ref> و از آنان به عنوان اهل بیتش یاد نموده و به امامت حسنین(ع) تصریح کرده بود.<ref>. الارشاد، ج2، ص30.</ref> آن حضرت بر دوست داشتن حسنین(ع) سفارش کرده، در روایتی فرمودند: «حسین از من است و من از حسینم و هر که حسین را دوست بدارد، خدا را دوست داشته است».<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص385؛ انساب الاشراف، ج3، ص359؛ امتاع الاسماع، ج6، ص19.</ref> هنگامی که پیامبر در حال نماز به سجده می‌رفت، حسنین(ع) از دوش او بالا می‌رفتند و پیامبر صحابه را از دور کردن آن دو منع می‌کرد.<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص381.</ref>
====مباهله====
{{اصلی|مباهله}}
هنگامی که قرار شد پیامبر و مسیحیان نجران به مباهله بپردازند، پیامبر در حالی که حسین بن علی(ع) را در آغوش داشت، همراه با [[امام حسن علیه السلام|حسن(ع)]]، [[امام علی علیه السلام|علی(ع)]] و [[حضرت فاطمه سلام الله علیها|فاطمه(س)]] برای مباهله به خارج از مدینه (محل فعلی مسجد مباهله یا مسجدالاجابه) رفتند و در سخنان خود حسنین: را مصداق (أَبْنَاءنَا) (آل‌عمران/۳، ۶۱) معرفی کردند.<ref>. تاریخ المدینه، ج2، ص583-584؛ الارشاد، ج1، 167-168؛ آثار اسلامی، ص341-342.</ref>

==جایگاه اجتماعی و سیاسی==
منابع از احترام زیاد صحابه پیامبر(ص) به امام حسین(ع) یاد کرده‌اند.<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص394-397؛ الاصابه، ج2، ص68.</ref> روایتی که مشابه آن درباره امام حسن(ع) نیز نقل شده است، حاکی از آن است که امام حسین(ع) یک بار در کودکی به خلیفه ـ به اختلاف منابع [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] یا [[عمر بن خطاب|عمر]] ـ که بر منبر نشسته بود، گوشزد کرد که از منبر پدرش پایین بیاید.<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص394.</ref> 

دو واقعه‌ای که از زندگی سیاسی امام، در دوره جوانی و مقارن با خلافت [[عثمان]]، ثبت شده، نشان از حضور ایشان در کنار امام علی(ع) در موضع‌گیری‌های سیاسی است. واقعه نخست مربوط به ماجرای تبعید [[ابوذر غفاری]] به [[ربذه]] است. با وجود آنکه عثمان دستور منع این کار را صادر کرده بود، امام حسین(ع)، به همراه برادر و پدرش، برای بدرقه ابوذر حضور یافتند.<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص172.</ref> واقعه دیگر نیز محافظت حسنین(ع) به دستور پدرشان از منزل عثمان، در ماجرای ورود مخالفان به مدینه بود.<ref>. انساب الاشراف، ج6، ص185؛ مروج الذهب، ج2، ص344؛ تاریخ المدینه، ج3، ص1131.</ref>
====حضور در فتوحات؟====
مورخان درباره حضور امام حسین(ع) در برخی از فتوحات مسلمانان، در زمان حکومت عثمان و معاویه، اختلاف نظر دارند. در برخی منابع به حضور حسنین(ع) در فتوحات شمال آفریقا، به فرماندهی عبدالله بن ابی‌سَرح، و فتوحات طبرستان، به فرماندهی [[سعید بن العاص اموی|سعید بن العاص]] در زمان خلافت عثمان، اشاره شده است.<ref>. تاریخ الطبری، ج4، ص269؛ البلدان، ص570؛ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص573-574.</ref> برخی منابع نیز از شرکت امام حسین(ع) در جنگ با روم، در زمان خلافت [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] و در لشکری به فرماندهی یزید، خبر داده‌اند.<ref>. البدایة و النهایه، ج8، ص151.</ref> برخی پژوهشگران شیعی، درباره صحت این روایات تردید کرده‌اند<ref>. سیرة الائمة اثنی عشر، ج3، ص24-25؛ دانشنامه امام حسین، ج2، ص330-331.</ref>

====شرکت در جنگ‌های پدر====
در وقایع سیاسی دوران خلافت علی بن ابی‌طالب، امام حسین(ع) و برادرش حضوری فعال با پدر داشتند و در جنگ‌ها فرماندهی بخشی از سپاهیان آن حضرت برعهده آنها بود.<ref>. الفتوح، ج3، ص24؛ تاریخ خلیفه، ص111.</ref> 

====حمایت از صلح امام حسن(ع)====

بعد از شهادت [[امام علی علیه السلام|امام علی(ع)]] و [[صلح امام حسن(ع)]] با [[معاویه]]، برخی از [[شیعه|شیعیان]] نزد امام حسین(ع) آمدند و با گمان این‌که آن حضرت با صلح برادرش مخالف است، از او خواستند تا رهبری شیعیان را برعهده گیرد اما امام حسین(ع) از تصمیم برادر حمایت کرد و پیروی از ایشان را بر خود لازم دانست.<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص364. </ref>

== قیام امام حسین(ع) ==
{{اصلی|قیام امام حسین(ع)}}
انتقال موروثی خلافت از سوی [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] به فرزندش [[یزید بن معاویه|یزید]] با مخالفت گروهی از بزرگان جامعه اسلامی از جمله حسین بن علی(ع) مواجه شد. امام حسین در برابر درخواست بیعت با یزید مقاومت کرد و هنگامی که فشارها از سوی حاکم [[مدینه]] زیاد شد از این شهر خارج شده و به [[مکه]] رفت. همزمان مردم [[کوفه]] نامه‌های متعددی به امام رساندند و در آن حضرت را برای رهبری قیامی علیه [[بنی‌امیه|امویان]] به سوی خود خواندند. امام برای بررسی اوضاع کوفه، [[مسلم بن عقیل]] را به آن شهر فرستاد و هنگامی که مسلم خبر از بیعت گسترده کوفیان با امام داد، آن حضرت در روز هشتم [[ذی الحجه]] به سوی کوفه به راه افتاد. بنا بر برخی گزارش‌ها علت خروج امام در این روز و باقی نماندن ایشان برای انجام مناسک حج، اطلاع آن حضرت از حضور گروهی از نیروهای اموی در مکه به قصد کشتن ایشان بود.<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص374-376؛ تاریخ الطبری، ج5، ص385.</ref>

امویان که از تحولات کوفه باخبر شده بودند حاکم آن شهر را تغییر دادند.  عبیدالله بن زیاد با سرکوب شدید مردم، کوفیان را از همراهی امام حسین بازداشت و کاروان امام را مجبور به توقف در [[کربلا]] کرد اما چون امام حاضر به بیعت با یزید نبود، کار به جنگی کشید (دهم محرم ۶۱ق) که در آن امام حسین و بسیاری از مردان همراه با او به شهادت رسیدند.

== فرزندان ==
منابع، سن امام حسین(ع) را هنگام شهادت 56<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص474، 490.</ref>، 57<ref>. التنبیه و الاشراف، ص263.</ref> یا 58<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص475.</ref> سال ذکر کرده‌اند. ایشان چهار پسر و دو دختر<ref>. الارشاد، ج2، ص135؛ اعلام الوری، ج1، ص478.</ref> و به نقلی شش پسر و سه دختر<ref>. مناقب، ج4، ص77.</ref> داشت. از پسرانش برخی در زمان حیات امام بدرود حیات گفتند و برخی در روز عاشورا به شهادت رسیدند و تنها [[امام سجاد علیه‌السلام|علی بن الحسین(ع)]]، باقی ماند که امام چهارم [[شیعه|شیعیان]] است.<ref>. نک: جمهرة انساب العرب، ص52؛ الطبقات الکبری، ج5، ص163.</ref>  

==== شرفای حسینی مدینه ====
{{اصلی|اشراف حسینی}}
خاندانی از نسل امام حسین(ع) که در مدینه سکونت داشته و به [[اشراف حسینی]] معروفند، در سده‌های چهارم تا یازدهم قمری، حکومت مدینه را در دست داشتند.

==امام حسین و حج==
امام حسین(ع)، ۲۵ بار حج گزارد. از سیره و سخنان امام حسین(ع) در حج گزارش‌هایی باقی مانده که از منابع استخراج احکام فقهی درباره حج و حرمین به شمار می‌رود. برای نمونه منابع تاریخی و حدیثی [[استلام]] [[رکن شامی]]، [[طواف]] و [[نماز طواف]] بعد از نماز عصر،<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص401-406؛ مناقب، ج3، ص180؛ بحارالانوار، ج96، ص354.</ref> پیوسته ادامه دادن [[تلبیه]] تا رسیدن به سرزمین [[منا]]،<ref>. مجمع الزوائد، ج3، ص225.</ref> دفن موهای قصر شده در منا<ref>. نک: بحار الانوار، ج96، ص302.</ref>، [[روزه]] گرفتن در روز [[عرفه]]<ref>. بحارالانوار، ج94، ص123.</ref> و همراه بردن آب [[زمزم]]<ref>. اخبار الحسن بن علی، ص43.</ref> را به امام حسین(ع) نسبت داده‌اند. 

روایاتی در جواز [[احرام|محرم شدن]] در روز [[ترویه]] از هر جای [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]]، تحریم گوشت شکاری که در مکه ذبح شده باشد و روایتی درباره نحوه عمل امام در دفن مرده‌ای که محرم بوده، در منابع حدیثی نقل شده است.<ref>. السنن الکبری، ج5، ص194؛ بحار الانوار، ج96، ص354.</ref> 

امام حسین(ع) حج را جهاد ناتوانان می‌دانستند و بر برآورده شدن دعا بین [[حجر الاسود|حجرالاسود]] و [[رکن یمانی]] تأکید می‌کردند.<ref>. مجمع الزوائد، ج3، ص206؛ بحار الانوار، ج96، ص354.</ref>

روایتی که فقها برای استخراج حکم حج [[محصور]] استفاده کرده‌اند و مشابه آن را به امام حسن(ع) نیز نسبت داده‌اند، حاکی از بیمار شدن امام حسین(ع) در میانه راه مکه است. امام علی(ع) با دیدن بیماری فرزندش، شتری قربانی کرد و موی سر حسین(ع) را تراشید و او را به مدینه بازگرداند و هنگامی که آن حضرت از بیماری خلاصی یافت، [[عمره]] را ادا کرد.<ref>. الکافی، ج4، ص369-370.</ref>
===دعای عرفه===
{{اصلی|دعای عرفه}}
یکی از یادگارهای حج امام حسین(ع) دعای عرفه است که آن حضرت در یکی از حج‌های خود و در سرزمین [[عرفات]] املا فرمود.<ref>. اقبال الاعمال، ج2، ص74.</ref> این دعا از مهم‌ترین و مشهورترین دعاهای شیعیان است که معمولاً در [[روز عرفه]] خوانده می‌شود. بر این دعا که امام حسین(ع) در آن به توصیف خداوند و بیان ابعاد توحید و رابطه انسان و پروردگارش پرداخته‌اند، شرح‌های متعددی به دست [[شیعه|شیعیان]] نگاشته شده است.<ref>. آینه پژوهش، ش96، ص95-96، «کتابشناسی توصیفی سخنان امام حسین(ع)».</ref>

===حج آخر، حج ناتمام یا عمره؟===
گذشت که امام حسین(ع) در روز هشتم ذی حجه سال ۶۰ یعنی روز [[ترویه]] از مکه به سمت کوفه خارج شد. بنابر نقل مشهور نزد علمای شیعه و تاریخ‌نگاران، امام حسین(ع) حج خود را [[حج ناتمام|ناتمام]] گذارد و آن را به [[عمره]] تبدیل کرد و شهر مکه را به قصد [[عراق]] ترک نمود.<ref>. الارشاد، ج2، ص67؛ منتهی الامال، ج2، ص759.</ref> 

در مقابل این نظر، برخی از پژوهشگران معاصر مسئله را به این شکل مطرح کرده‌اند که امام حسین(ع)، از همان ابتدای ورود به مکه، [[نیت]] حج نداشت و تصمیم به انجام عمره گرفته بود و از همان ابتدا تصمیم به ترک مکه داشت. لذا پس از انجام اعمال [[عمره مفرده]] مکه را ترک کرد. این گروه شواهدی برای ادعای خود مطرح کرده‌اند، از جمله این‌که امام حسین(ع) از یکی از [[مواقیت]] پنج‌گانه [[احرام]] نبست یا [[قربانی]] نکرد، در حالی که مطابق رأی فقها کسی که به دلیل خطر دشمن یا غیره از حج بازداشته شود، باید قربانی کند. افزون بر این حدیثی از [[امام صادق(ع)]] در دست است که انجام عمره مفرده در ذی‌حجه را، با توجه به عمل امام حسین(ع)، جایز دانسته‌اند و بنابراین عمل امام حسین(ع) را تبدیل حج به عمره در نظر نگرفته‌اند.<ref>. الکافی، ج4، ص535؛ عاشورا، انگیزه، شیوه و بازتاب، ص308-310؛ پژوهش‌های قرآن و حدیث، ش1، ص14، «نقد و تحلیل رویکردهای حج امام حسین(ع)».</ref>

== زیارتگاه ==
{{اصلی|آستان مقدس امام حسین(ع)}}
پس از شهادت امام حسین(ع)، سر مبارک امام و گروهی از شهدا را از تن جدا کردند و بعد از اسارت زنان و کودکان، آنان را به کوفه، نزد عبیدالله بن زیاد، و سپس به [[شام]]، نزد یزید بردند.<ref>. الاخبار الطوال، ص259-260.</ref> فردای روز عاشورا گروهی از قبیله بنی‌اسد که در [[غاضریه]] زندگی می‌کردند، پیکر امام حسین(ع) و سایر [[شهدای کربلا]] را در محل شهادتشان به خاک سپردند.<ref>. تاریخ الطبری، ج5، ص455.</ref>

[[آستان مقدس امام حسین(ع)]] در شهر کربلا قرار دارد و زیارت آن نزد شیعیان فضیلت زیادی دارد. در برخی روایات، ثواب زیارت کربلا با ثواب حج و عمره، برابر دانسته شده است.<ref>.کامل الزیارات، ص449.</ref> در گذشته، شیعیان سرزمین‌های شرق اسلامی، مانند [[ایران]] و عراق، می‌کوشیدند زیارت کربلا و حج را، در یک سفر، جمع کنند. این مسافران در راه رفت یا بازگشت با وجود تحمل مشکلات فراوان، مسیری را انتخاب می‌کردند که امکان زیارت کربلا نیز برایشان فراهم شود.<ref>. تاریخ حج‌گزاری ایرانیان، ص153، 318.</ref>

==== راس الحسین ====
{{اصلی|راس الحسین}}
منابع درباره محل دفن سر مبارک آن حضرت اختلاف دارند و اماکن مختلفی، از جمله [[نجف]]، [[دمشق]]، [[کربلا]] و [[مصر]] را ذکر کرده‌اند.<ref>. سیره معصومان، ج5، ص217-219.</ref> برخی از منابع نیز محل دفن سر آن حضرت را شهر مدینه دانسته‌اند. بر اساس این نقل، یزید سر مبارک امام را به مدینه فرستاد و حاکم مدینه، عمرو بن سعید بن العاص، آن را در [[بقیع]] دفن کرد.

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1717047/%d8%ad%d8%b3%db%8c%d9%86-%d8%b9%d9%84%db%8c-%d8%b9
 | عنوان = حسین بن علی(ع) در جلد هفتم دانشنامه حج
 | نویسنده = 
}}
{{پایان}}