در حال ویرایش امام علی(ع)

'''امام علی(ع)''' امام اول شیعیان و همسر [[حضرت زهرا(س)]] و [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] و [[امام حسن مجتبی(ع)|امام حسن(ع)]] است. شیعیان معتقد هستند حضرت علی از جانب خدا به مقام امامت و خلافت پس از [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] رسیده است.

در روایاتِ اهل‌بیت(ع) نقل شده که حضرت علی همراه پیامبر حج انجام داده است؛ هرچند تعداد حج‌های امام به طور دقیق مشخص نشده است. گفته شده امام در زمان خلافت به دلیل مشغول‌بودن به جنگ‌های داخلی نتوانست حج به جا بیاورد.

امام علی(ع) در خطبه‌ها و نامه‌های خود به حج و آثار آن پرداخته است. امام علی [[حج]] و [[عمره]] را از وسایل تقرب به خداوند بیان کرده و آن را شستشو دهنده گناهان توصیف کرده است. امام در خطبه‌های خود به [[وجوب حج]] پرداخته و مسلمانان را به انجام آن تشویق کرده است. از نظر امام حج و عمره نشانه فروتنیِ بندگان در مقابل عظمت پروردگار است و زائران خانه خدا به ماننند تشنگانی هستند که به آب پناه می‌آورند. امام علی در وصیتنامه خود به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نیز به انجام حج توصیه کرده است.

محل دفن حضرت علی(ع) در شهر [[نجف]] است. اماکن و بناهایی در حجاز و جاهای دیگر منسوب به امام علی(ع) وجود دارد؛ از جمله: [[خانه امام علی (ابهام‌زدایی)|خانه امام علی]] در مدینه و کوفه، [[مسجد امام علی (ابهام‌زدایی)|مسجد امام علی]]، [[آبار علی]] و [[چشمه امام علی (کربلا)|چشمه امام علی]].

علی بن ابی‌طالب در سال ۳۰ عام‌الفیل<ref>الکافی، ج۱، ص۴۵۲.</ref> (۲۳ سال قبل از هجرت) در [[مکه]] و داخل [[کعبه]] متولد شد.<ref>الإرشاد، ج۱، ص۵؛ سیره معصومان، ج۳، ص۴.</ref> امام علی(ع) از کودکی در خانه [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] رشد یافت.<ref>حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۸.</ref> وی به عنوان نخستین مسلمان مرد شناخته می‌شود.<ref>الإرشاد، ج۱، ص۶.</ref> امام علی همسر [[حضرت زهرا(س)]]<ref>الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۶؛ حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۹.</ref> و پدر [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] و [[امام حسن مجتبی(ع)|امام حسن(ع)]] و [[حضرت زینب]] و [[حضرت عباس]] است.<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۱۲۶ و ص۱۸۵.</ref> امام در سال چهلم هجرت به شهادت رسید<ref>الإرشاد، ج۱، ص۹؛ الکافی، ج۱، ص۴۵۲.</ref> و در شهر [[نجف]] دفن گردید.<ref>سيره پيشوايان، ص۳۵.</ref>

شیعیان معتقد هستند حضرت علی(ع) از سوی خداوند به مقام امامت رسیده است.<ref>فرق الشیعة، ص۱۷؛ دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۴۹۲ تا ص۵۳۶.</ref> همچنین شیعیان معتقد هستند جانشین پیامبر(ص) باید از طریق وحی الهی به پیامبر تعیین گردد؛ و پیامبر از سوی خداوند علی را خلیفه پس از خود و رهبر جامعه اسلامی معین کرده است.<ref>فرق الشیعة، ص۱۷؛ منشور عقاید امامیّه، ص۱۴۹ و ص۱۵۱.</ref> حضرت علی پس از پیامبر به مدت بیست و پنج سال در زمان سه خلیفه اول خانه‌نشین بود و پس از کشته شدن [[خلیفه سوم]]، به دعوت مردم<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۳، ص۴۴۹.</ref> در سال ۳۵ هجری<ref>سیاست‌نامه امام علی، ص۲۳.</ref> به خلافت رسید.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه، ص۵.</ref> وی در زمان خلافت خود که نزدیک پنج سال طول کشید حکمرانی پیامبر را الگوی خود قرار داد و دست به اصلاحاتی زد.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه (ع)، ص۵.</ref>  

 

پیامبر درباره امام علی که از صحابه و یاران نزدیکش به شمار می‌رفت<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۴ و ۵.</ref> فضیلت‌های زیادی را برشمرده است.<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۴۳۵ تا ص۴۵۷؛ دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، ج۱، ص۶۱، ص۶۹ و ص۷۲.</ref> از پیامبر نقل است که «هرگز علی از حق و حق از علی جدا نمی‌شود.»<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۵.</ref> علی در همه جنگ‌های پیامبر شرکت کرد؛ به جز جنگ تبوک که پیامبر، امام علی را در مدینه به جای خود نشاند.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۵.</ref> حضرت علی را در کمالات و فضائل انسانی نمونه کاملی از تربیت پیامبر دانسته‌اند.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۶.</ref>  همچنین او را در تقوا و عبادت یگانه شمرده‌اند.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۸. </ref>

تعداد حج‌های امام علی(ع) به‌طور دقیق مشخص نیست.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۶۹.</ref> در روایتی از [[امام صادق(ع)]] آمده است که امام علی همراه پیامبر حج انجام داده است.<ref>مناقب آل أبی طالب، ج۲، ص۱۲۳.</ref> گفته شده امام به دلیل مشغول‌بودن به جنگ‌های سه‌گانه (جمل، صفین، نهروان) نتوانست در دوران خلافت حج به جا بیاورد.<ref>تاريخ الخميس في أحوال أنفس نفيس، ج۲، ص۲۷۸؛ «تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۶۹.</ref>

از مهمترین اقدامات امام علی در حج را ابلاغ [[آیات برائت از مشرکین]] دانسته‌اند.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۰.</ref> ابلاغ آیات برائت به خواندن آیات برائت توسط امام در سال نهم قمری در اجتماع مشرکان اشاره دارد. این واقعه از فضایل امام به شمار می‌رود.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۰.</ref> اجتناب امام علی از خوردن صید و بهره‌مندی او از قربانی، غسل هنگام ورود به حرم و جمع بین نماز مغرب و عشاء در [[مزدلفه]]، از نکات مورد توجه در حج امام علی می‌باشد.<ref>حج الأنبیاء و الائمة علیهم السلام، ص۲۳۳ تا ص۲۳۶.</ref>

امام علی وقتی به خلافت رسید افراد جدیدی را به اَمارت حج نصب کرد.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۱.</ref> یکی از مسائل پر بحث میان مورخان فرستاده شدن جامه کعبه یا عدم آن در زمان خلافت امام است.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۲.</ref> گفته شده مورخان مطلبی را نقل نکرده‌اند که امام جامه‌ای بر کعبه قرار داده باشد؛ اما در روایات آمده علی پرده کعبه را همه ساله از عراق می‌فرستاد.<ref>«امیرمؤمنان علی علیه السلام و ارسال پرده کعبه»، ص۲۰۲؛ «تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۳. </ref>

=== حضور امام علی در حجة الوداع ===

[[حجة الوداع]] که آخرین سفر پیامبر به مکه برای انجام فریضه حج شمرده می‌شود، از حج‌هایی است که حضرت علی در آن حضور داشته است و پس از اتمام آن، در راه برگشت به مدینه، در جایی به نام [[غدیر خم]]، پیامبر صحبت‌هایی در بزرگداشت حضرت علی ایراد کرد که به نام [[خطبه غدیر خم|خطبه غدیر]] مشهور است.<ref>الإرشاد، ج۱، ص۱۷۰ تا ۱۷۶؛ زندگانى اميرمؤمنان امام على بن أبي طالب(ع)، ص۴۳.</ref>

حضرت علی(ع) در خطبه‌ها و نامه‌های خود به آثار معنوی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حج اشاره کرده است. امام علی(ع) در روایتی حج‌گزار و عمره‌گزار را مهمان خدا معرفی کرده که خداوند با آمرزش خویش به آنان پاداش می‌دهد.<ref>حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۲۳۷.</ref> حضرت علی در [[خطبه ۱۱۰ نهج البلاغه]] حج و عمره را یکی از ده وسیله تقرب به خداوند برشمرده است.<ref>«حج در نهج البلاغه»، ص۱۵.</ref> در [[خطبه ۱۹۲ نهج البلاغه]] آمده است که خداوند حج را سبب و وسیله‌ای برای رحمت خویش قرار داد.<ref>«حج در نهج البلاغه»، ص۸.</ref> همچنین در همین خطبه حج و عمره نابودکننده فقر و شستشو دهنده گناه توصیف شده است.<ref>پیام امام امیرالمومنین (ع)، ج۴، ص۶۲۴؛ «حج در نهج البلاغه»، ص۱۲.</ref>

 

در [[خطبه اول نهج البلاغه]] حضرت علی از [[وجوب حج]] سخن گفته <ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۹.</ref> و مسلمانان را به انجام این فریضه تشویق کرده است.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۴.</ref> در نظر حضرت علی خداوند این خانه را نشانه اسلام<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۸.</ref> و حرم امنی برای پناه‌جویان قرار داده است.<ref>«حج در نهج البلاغه»، ص۶.</ref> امام علی در این خطبه به یکی از فلسفه‌های حج پرداخته و حج را نشانه فروتنیِ بندگان در مقابل عظمت پروردگار بیان کرده است.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۶.</ref> امام علی زائران خانه خدا را به مانند تشنگانی که به آب می رسند<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۵.</ref> و همچون کبوترانی که به آن پناه می‌برند توصیف کرده است.<ref>«حج در نهج البلاغه»، ص۷.</ref> از دیدگاه امام حج‌گزاردن افتخار بزرگی است که خداوند به گروهی از بندگانش بخشیده است.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۷.</ref>

امام علی در یکی از خطبه‌های خود، بعد از ذکر سادگی خانه کعبه به ذکر ویژگی‌های سرزمین مکه می‌پردازد و معتقد است اینکه خداوند کعبه را در یکی از سنگلاخ‌ترین مکان‌ها و بی‌گیاه‌ترین ریگزارهای زمین قرار داده و آن را در جایی از مناطق خوش آب و هوا و سرسبز قرار نداده، برای این است که آزمون حج ساده و پاداش آن کوچک‌تر نباشد.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۷، ص۴۲۱ و ص۴۲۸.</ref> از این جهت گفته شده اگر خانه خدا در سرزمین بسیار خوش آب و هوایی که امام اوصاف آن را بیان کرده قرار می‌داد، مکه به گردشگاه مهمی تبدیل می‌شد که گروهی برای خوشگذرانی به آنجا می‌آمدند و درس‌های تربیتی و اخلاقی حج به فراموشی سپرده می‌شد.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۷، ص۴۲۹.</ref>

امام علی در وصیتنامه خود به به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) توصیه می‌کند که حتما به زیارت خانه خدا بروند و آنجا را خالی نگذارند که اگر آنجا خالی شود بلای الهی نازل می‌گردد.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱۰، ص۲۷۸.</ref> همچنین در نامه‌ای به فرماندار مکه دستور رسیدگی به امور حج و رفع نیاز فرهنگی و رفاهی حجاج، از جمله رفع نیاز مسکن آنان را صادر می‌کنند که در آن صریحاً اهل مکه را موظف می‌نمایند که با تأمین رایگان مسکن حجاج، آنان‌ را با رویی گشاده بپذیرند.<ref>«حج در نهج البلاغه»، ص۸.</ref>

امام علی در طول عمر خود، به‌خصوص در مدت ۲۵ سال حکومت سه خلیفه اول، به حفر چاه، احداث نخلستان و ایجاد مزارع و کشتزارهای متعدد مشغول بود و سپس تمامی این اموال و دارایی‌ها را وقف نیازمندان نمود.<ref>«بررسی و توضیح جایگاه موقوفات امام علی(ع)»، ص۲۲۷.</ref> موقوفات امام را شامل وقف بیش از ۱۰۰ (یا ۱۷۰) حلقه چاه در منطقه ینبع و چاه‌ها و چشمه‌های بی‌شمار دیگر در مناطق گوناگون، به ویژه در شهر مدینه و نواحی اطراف آن، وقف نخلستان‌ها و کشتزارهای متعدد و مانند آن دانسته‌اند.<ref>«بررسی و توضیح جایگاه موقوفات امام علی(ع)»، ص۲۲۷.</ref>

== اماکن منسوب به امام علی(ع) ==

مکان‌هایی در جاهای مختلف وجود دارد که منسوب به حضرت علی(ع) شناخته می‌شود. برخی از آن عبارتند از:

مکان‌ها و بناهایی در سرزمین حجاز وجود دارد که منسوب به امام علی(ع) شناخته می‌شود. این مکان‌ها یا ارتباطی با زندگی وی داشته یا در آنجا زندگی و اقامت داشته است. از جمله این بناها عبارتند از:  

== حرم امام علی(ع) ==

محل دفن حضرت علی(ع) در شهر [[نجف]] در کشور [[عراق]] قرار دارد. بنابر وصیت امام علی، فرزندانش [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]]، پیکر وی را شبانه و به‌طور مخفیانه، در زمین مرتفعی در پشت [[کوفه]] مدفون ساختند که به نام‌هایی مانند [[نجف]]، [[ظهر الکوفه]] و [[غری]] خوانده شده است.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۲۹.</ref> قبر امام علی(ع) سال‌ها مخفی بود و تنها اهل‌بیت(ع) از آن باخبر بودند.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۱۴۸.</ref> روايات متعددى از ائمه معصوم(ع) ذكر شده است كه وجود قبر امام علی(ع) را در نجف تأييد مى‌كند.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۳۰.</ref> با سقوط [[بنى‌اميه]] و رفع خطر خوارج، [[امام صادق(ع)]] برخى از شيعيان را از محل قبر امام علی(ع) آگاه ساخت و حتى به همراه برخى از ياران خود به زيارت قبر امام مى‌رفتند. گفته شده [[هارون‌الرشيد]] نخستین گنبد را بر روى قبر بنا كرد.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۳۲.</ref> پس از آن بناهای مختلفی بر روی این قبر در زمان‌های مختلف ساخته شد.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۳۴ تا ۳۷.</ref>

* '''«حج در نهج البلاغه»'''، کریمی واقف، رضا، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش.

* '''دانشنامه حج و حرمین شریفین'''، الله اکبری، محمد، تهران، مشعر، ۱۳۹۲ش.