در حال ویرایش امام علی(ع)

'''امام علی(ع)''' امام اول شیعیان و همسر [[حضرت زهرا(س)]] و پدر [[امام حسن مجتبی(ع)|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] است که به اعتقاد شیعیان از جانب خدا به مقام امامت و خلافت پس از [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] رسیده است. امام علی نخستین ایمان آورنده به پیامبر اسلام (ص) و داماد آن حضرت و از صحابه نزدیک به ایشان بود. او از شخصیت‌های تاثیرگذار در تاریخ صدر اسلام بود.

امام علی(ع) در خطبه‌ها و نامه‌های خود به حج و [[اهداف و آثار حج|آثار آن]] پرداخته و [[حج]] و [[عمره]] را از وسایل تقرب به خداوند بیان کرده و آن را پاک‌کننده گناهان توصیف کرده است. از نظر امام، حج و عمره نشانه فروتنیِ بندگان در مقابل عظمت پروردگار است. 

حضرت علی(ع) در دوران حیات پیامبر(ص) چند بار حج‌گزارد. از جمله در سال نهم ابلاغ آیه [[برائت از مشرکان]] را در جمع حاجیان بر عهده داشت. آن حضرت همچنین در [[حجة الوداع]] پیامبر(ص) را همراهی می‌کرد. تعداد حج‌های امام پس از عصر پیامبر به طور دقیق مشخص نیست. گفته شده امام در زمان خلافت نتوانست حج به جا بیاورد.

مکان‌ها و بناهایی در [[حجاز]] و سایر سرزمین‌های اسلامی منسوب به امام علی(ع) یا به نام آن حضرت وجود دارد؛ از جمله: [[خانه امام علی (ابهام‌زدایی)|خانه امام علی]] در مدینه و کوفه، [[مسجد امام علی (ابهام‌زدایی)|مسجد امام علی]]، [[آبار علی]] و [[چشمه امام علی (کربلا)|چشمه امام علی]]. مقبره او در شهر [[نجف]] در کشور [[عراق]] یکی از زیارتگاه‌های مهم شیعیان است. 

== زندگی و جایگاه ==
علی بن ابی‌طالب در سال ۳۰ عام‌الفیل<ref>الکافی، ج۱، ص۴۵۲.</ref> (۲۳ سال قبل از هجرت) در [[مکه]] و داخل [[کعبه]] متولد شد.<ref>الإرشاد، ج۱، ص۵؛ سیره معصومان، ج۳، ص۴.</ref> او از کودکی در خانه [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] رشد یافت<ref>حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۸.</ref> و به عنوان نخستین مسلمان مرد شناخته می‌شود.<ref>الإرشاد، ج۱، ص۶.</ref> امام علی همسر [[حضرت زهرا(س)]]<ref>الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۶؛ حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۹.</ref> و پدر [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]]، [[امام حسن مجتبی(ع)|امام حسن(ع)]]، [[حضرت زینب]] و [[حضرت عباس]] است.<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۱۲۶ و ص۱۸۵.</ref> 

حضرت علی(ع) در سال چهلم هجرت، هنگام نماز صبح در [[مسجد کوفه]] توسط ابن ملجم مرادی، یکی از خوارج نهروان، زخمی شده و پس از سه روز به شهادت رسید<ref>الإرشاد، ج۱، ص۹؛ الکافی، ج۱، ص۴۵۲.</ref> 
===جانشینی رسول خدا===
شیعیان معتقد‌ند که جانشین پیامبر(ص) باید از طریق وحی الهی تعیین گردد و پیامبر از سوی خداوند علی بن ابی‌طالب را خلیفه پس از خود و رهبر جامعه اسلامی معین کرد.<ref>فرق الشیعة، ص۱۷؛ دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۴۹۲ تا ص۵۳۶؛ منشور عقاید امامیّه، ص۱۴۹ و ص۱۵۱.</ref> اما علی‌رغم این امر، حضرت علی پس از پیامبر به مدت بیست و پنج سال در زمان سه خلیفه اول خانه‌نشین بود و پس از کشته شدن [[عثمان بن عفان]]، خلیفه سوم، با بیعت مردم<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۳، ص۴۴۹.</ref> در سال ۳۵ هجری<ref>سیاست‌نامه امام علی، ص۲۳.</ref> به خلافت رسید.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه، ص۵.</ref> وی در زمان خلافت خود که نزدیک پنج سال طول کشید حکمرانی پیامبر را الگوی خود قرار داد و دست به اصلاحاتی زد.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه (ع)، ص۵.</ref> 
===فضیلت‌های امام علی از زبان پیامبر===
پیامبر درباره امام علی که از صحابه و یاران نزدیکش به شمار می‌رفت<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۴ و ۵.</ref> فضیلت‌های زیادی را برشمرده است.<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۴۳۵ تا ص۴۵۷؛ دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، ج۱، ص۶۱، ص۶۹ و ص۷۲.</ref> از پیامبر نقل است که «هرگز علی از حق و حق از علی جدا نمی‌شود.»<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۵.</ref> علی در همه جنگ‌های پیامبر شرکت کرد؛ به جز جنگ تبوک که پیامبر، امام علی را در مدینه به جای خود نشاند.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۵.</ref> حضرت علی را در کمالات و فضائل انسانی نمونه کاملی از تربیت پیامبر دانسته‌اند.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۶.</ref>  همچنین او را در تقوا و عبادت یگانه شمرده‌اند.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۸. </ref>

== حج‌گزاری امام علی(ع) ==
حضرت علی(ع) در دوره حیات پیامبر(ص) چند بار حج‌گزارد اما تعداد حج‌های آن حضرت پس از آن به‌طور دقیق مشخص نیست.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۶۹.</ref> بر پایه ‌گزارش‌های تاریخی، [[امام علی علیه السلام|امام علی(ع)]] در [[عمرة القضاء]] همراه پیامبر(ص) بود. عمرةالقضاء، حج عمره‌ای بود که [[حضرت محمد (ص)|حضرت محمد(ص)]] در سال هفتم قمری و به همراه تعدادی از مسلمانان برای انجام آن، به [[مکه]] رفت.<ref>أنساب الأشراف، ج۱، ص۳۵۳؛ تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۱۰۷.</ref>

امام علی همچنین در حج سال نهم هجرت از سوی پیامبر اسلام مأمور ابلاغ [[آیات برائت]] به حج‌گزاران شد.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج4، ص970-973؛ علل الشرایع، ج1، ص190؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج4، ص68-69.</ref> این واقعه از فضایل امام به شمار می‌رود.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۰.</ref> اجتناب امام علی از خوردن صید و بهره‌مندی او از [[قربانی]]، [[غسل زیارت|غسل]] هنگام ورود به حرم و جمع بین نماز مغرب و عشاء در [[مزدلفه]]، از نکات مورد توجه در حج امام علی می‌باشد.<ref>حج الأنبیاء و الائمة علیهم السلام، ص۲۳۳ تا ص۲۳۶.</ref> 

آن حضرت در [[حجة الوداع]] نیز همراه پیامبر(ص) به حج رفت<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص109؛ الکافی، ج4، ص247-248؛ التهذیب، ج5، ص227.</ref> و در بازگشت از همین حج بود که پیامبر، امام علی را در [[غدیر خم]] به خلافت خود به مردم معرفی کرد.<ref>الإرشاد، ج۱، ص۱۷۰ تا ۱۷۶؛ زندگانى اميرمؤمنان امام على بن أبی‌طالب(ع)، ص۴۳.</ref>

گفته شده امام به دلیل مشغول‌بودن به جنگ‌های سه‌گانه (جمل، صفین، نهروان) نتوانست در دوران خلافت حج به جا بیاورد<ref>تاريخ الخميس في أحوال أنفس نفيس، ج۲، ص۲۷۸؛ «تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۶۹.</ref> و نتوانست شخصا امارت حج را بر عهده بگیرد؛ از این رو در سال ۳۶ و ۳۷ق، عبدالله بن عباس و در سال ۳۸ و ۳۹ق عامل خود بر مکه، قثم بن عباس را امیر الحاج قرار داد.<ref>«امارت حج»، ج۳، ص۸۴.</ref> بنابر روایتی در زمان آن حضرت پرده کعبه از عراق فرستاده می‌شد.<ref>«امیرمؤمنان علی علیه السلام و ارسال پرده کعبه»، ص۲۰۲؛ «تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۳. </ref>

== حج از نگاه امام علی(ع) ==
{{اصلی|حج در سخنان امام علی(علیه‌السلام)}}

حضرت علی از [[وجوب حج]] سخن گفته <ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۹.</ref> و مسلمانان را به انجام این فریضه تشویق کرده است.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۴.</ref> حضرت علی(ع) در خطبه‌ها و نامه‌های خود به آثار معنوی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حج اشاره کرده است. آن حضرت در سخنان خود حج‌گزار و عمره‌گزار را مهمان خدا دانسته<ref>حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۲۳۷.</ref>و حج و عمره را یکی از راه‌های تقرب به خدا<ref>«حج در نهج البلاغه»، ص۱۵.</ref> و وسیله رحمت الهی<ref>«حج در نهج البلاغه»، ص۸.</ref> و از بین برنده فقر و پاک‌کننده گناهان<ref>پیام امام امیرالمومنین (ع)، ج۴، ص۶۲۴؛ «حج در نهج البلاغه»، ص۱۲.</ref> توصیف کرده است. آن حضرت حج را نشانه فروتنیِ بندگان در مقابل عظمت پروردگار بیان کرده است.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۶.</ref> امام علی زائران خانه خدا را به مانند تشنگانی که به آب می رسند<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۵.</ref> و همچون کبوترانی که به آن پناه می‌برند توصیف کرده است.<ref>«حج در نهج البلاغه»، ص۷.</ref> از دیدگاه امام حج‌گزاردن افتخار بزرگی است که خداوند به گروهی از بندگانش بخشیده است.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱، ص۲۵۷.</ref>

امام علی در وصیتنامه خود به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) توصیه می‌کند که حتما به زیارت خانه خدا بروند و آنجا را خالی نگذارند که اگر آنجا خالی شود بلای الهی نازل می‌گردد.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۱۰، ص۲۷۸.</ref> همچنین در نامه‌ای به فرماندار مکه دستور رسیدگی به امور حج و رفع نیاز فرهنگی و رفاهی حجاج، از جمله رفع نیاز مسکن آنان را صادر می‌کنند که در آن صریحاً اهل مکه را موظف می‌نمایند که با تأمین رایگان مسکن حجاج، آنان‌ را با رویی گشاده بپذیرند.<ref>«حج در نهج البلاغه»، ص۸.</ref>

امام علی در یکی از خطبه‌های خود، بعد از ذکر سادگی خانه کعبه به ذکر ویژگی‌های سرزمین مکه می‌پردازد و معتقد است اینکه خداوند کعبه را در یکی از سنگلاخ‌ترین مکان‌ها و بی‌گیاه‌ترین ریگزارهای زمین قرار داده و آن را در جایی از مناطق خوش آب و هوا و سرسبز قرار نداده، برای این است که آزمون حج ساده و پاداش آن کوچک‌تر نباشد.<ref>پیام امام امیرالمومنین(ع)، ج۷، ص۴۲۱ و ص۴۲۸.</ref> 

== موقوفات ==
{{اصلی|موقوفات امام علی(ع)}}
امام علی در طول عمر خود، به‌خصوص در مدت ۲۵ سال حکومت سه خلیفه اول، به حفر چاه، احداث نخلستان و ایجاد مزارع و کشتزارهای متعدد مشغول بود و سپس تمامی این اموال و دارایی‌ها را وقف نیازمندان کرد.<ref>«بررسی و توضیح جایگاه موقوفات امام علی(ع)»، ص۲۲۷.</ref> موقوفات امام را شامل وقف بیش از ۱۰۰ (یا ۱۷۰) حلقه چاه در منطقه ینبع و چاه‌ها و چشمه‌های بی‌شمار دیگر در مناطق گوناگون، به ویژه در شهر مدینه و نواحی اطراف آن، وقف نخلستان‌ها و کشتزارهای متعدد و مانند آن دانسته‌اند.<ref>«بررسی و توضیح جایگاه موقوفات امام علی(ع)»، ص۲۲۷.</ref>

== زیارتگاه‌های منسوب به امام علی(ع) ==
در سرزمین‌های اسلامی مکان‌هایی منسوب به حضرت علی(ع) شناخته می‌شود که زیارتگاه مسلمانان است. برخی از آن عبارتند از:
{{ستون-شروع|۳}}
* [[چشمه امام علی (کربلا)]] زیارتگاهی نزدیک به کربلا.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۲۵۸.</ref>
* [[خانه امام علی (کوفه)]].<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۱۲۸.</ref>
* [[حوض امام علی (کربلا)]].<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۲۶۰.</ref>
* [[مقام امام علی (کربلا)]].<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۲۴۴.</ref>
* [[مسجد پنجه امام علی (اربیل)]].<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۲، ص۲۴.</ref>
* [[مسجد کبود (مزار شریف)]]، در شهر مزار شریف در افغانستان، مرقدی منسوب به امام علی(ع)
{{پایان}}
=== اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز ===
{{اصلی|اماکن منسوب به امام علی در حجاز}}

مکان‌ها و بناهایی در سرزمین [[حجاز]] وجود دارد که به نام امام علی(ع) است یا ارتباطی با زندگی آن حضرت داشته است. از جمله این بناها عبارتند از: 
{{ستون-شروع|۲}}

* [[آبار علی]]، نخلستانی در جنوب شهر [[مدینه]]، دارای چاه‌هایی منسوب به امام علی(ع).<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۱، ص۳.</ref>

* [[مسجد امام علی (تنعیم)]] که در ورودی شهر مکه قرار دارد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۷۳.</ref>
* [[مسجد امام علی (مناخه)]] یکی از مساجد تاریخی [[مدینه]] است که در محل [[مصلای پیامبر(ص)]] ساخته شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۱۹.</ref>

* [[مسجد غدیر خم]] در منطقه غدیر خم در نزدیکی شهر تاریخی جُحفه جای دارد.<ref>«اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، ص۹۲.</ref>

* [[عین علی (ینبع)]] چشمه‌ای منسوب به امام علی(ع) که در نزدیکی [[مدینه]] قرار دارد.<ref>«اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، ص۹۱.</ref>

* [[خانه امام علی (مدینه)]].<ref>«اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، ص۸۶.</ref>
* [[قلعه خیبر]].<ref>«اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، ص۹۵.</ref>
{{پایان}}

=== حرم امام علی(ع) ===
{{اصلی|آستان مقدس امام علی(ع)}}
محل دفن حضرت علی(ع) در شهر [[نجف]] در کشور [[عراق]] قرار دارد. بنابر وصیت امام علی، فرزندانش [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]]، پیکر وی را شبانه و به‌طور مخفیانه، در زمین مرتفعی در پشت [[کوفه]] مدفون ساختند که به نام‌هایی مانند [[نجف]]، [[ظهر الکوفه]] و [[غری]] خوانده شده است.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۲۹.</ref> قبر امام علی(ع) سال‌ها مخفی بود و تنها [[اهل بیت|اهل‌بیت(ع)]] از آن باخبر بودند.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۱۴۸.</ref> روايات متعددى از ائمه معصوم(ع) ذكر شده است كه وجود قبر امام علی(ع) را در نجف تأييد مى‌كند.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۳۰.</ref> با سقوط [[بنى‌اميه]] و رفع خطر خوارج، [[امام صادق(ع)]] برخى از شيعيان را از محل قبر امام علی(ع) آگاه ساخت و حتى به همراه برخى از ياران خود به زيارت قبر امام مى‌رفتند. گفته شده [[هارون‌الرشيد]] نخستین گنبد را بر روى قبر بنا كرد.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۳۲.</ref> پس از آن بناهای مختلفی بر روی این قبر در زمان‌های مختلف ساخته شد.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، ج۱، ص۳۴ تا ۳۷.</ref>
== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، جعفریان، رسول، تهران، مشعر،‌ ۱۳۹۰ش.
* '''الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد'''، مفید، محمد بن محمد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش.
* '''«اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»'''، خامه‌یار، احمد، میقات حج، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۶ش.
* '''«امیرمؤمنان علی علیه السلام و ارسال پرده کعبه»'''، دوانی، علی، میقات حج، شماره ۲۸، تابستان ۱۳۷۸ش.
* '''أنساب الأشراف'''، بلاذری، احمد بن یحیی، تحقیق: سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
* '''«بررسی و توضیح جایگاه موقوفات امام علی(ع)»'''، خوشنودی، عفت؛ منتظر القائم، اصغر، شیعه‌شناسی، شماره ۴۸، زمستان ۱۳۹۳ش.
* '''پیام امام امیرالمومنین(ع)'''، مکارم شیرازی، ناصر، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
* '''تاريخ الخميس في أحوال أنفس نفيس'''، دیاربکری، حسین بن محمد، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
* '''تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)'''، فرطوسی، صلاح مهدی، ترجمه طه نیا، حسین، تهران،‌ مشعر، ۱۳۹۳ش.
* '''«تدابیر ائمه (ع) در حج»'''، حیدری چمگردانی، روح‌الله، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش.
* '''تفسیر نمونه'''، مکارم شیرازی، ناصر، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
* '''حج الأنبیاء و الائمة علیهم السلام'''، بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت، قم، مشعر، ۱۴۱۶ق.
* '''حج و عمره در قرآن و حدیث'''، محمدی ری‌شهری، محمد، ترجمه محدثی، جواد، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
* '''«حج در نهج البلاغه»'''، کریمی واقف، رضا، میقات حج، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش.
* '''حیات فکری و سیاسی امامان شیعه'''، جعفریان، رسول، قم، انصاریان، ۱۳۸۱ش.
* '''دانشنامه حج و حرمین شریفین'''، ج ۱، الله اکبری، محمد، تهران، مشعر، ۱۳۹۲ش.
* ''' دانشنامه حج و حرمین شریفین'''، ج۳، «امارت حج»، حسين‌پور، سيد علی، تهران، مشعر، بی‌تا.
* '''دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ'''، محمدی ری‌شهری، محمد، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۹ش.
* '''دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب'''، قرشی، باقر شریف، ترجمه صالحی، محمد، دار التهذیب، قم، ۱۳۹۴ش.
* '''زندگانى اميرمؤمنان امام على بن أبی‌طالب(ع)'''، مدرسى، سيد محمد تقى، تهران، انتشارات محبان الحسين( ع)، ۱۳۹۰ش.
* '''زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)'''، فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا.
* '''سیره معصومان'''، امین، محسن، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
* '''سيره پيشوايان'''، پيشوايى، مهدى، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1390ش.
* '''سیاست‌نامه امام علی(ع)'''، محمدی ری‌شهری، محمد، ترجمه مهریزی، مهدی، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۰ش.
* '''سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)'''، طباطبایی، محمد حسین، قم، کانون انتشارات ناصر، ۱۳۷۲ش.
* '''الطبقات الکبری'''، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
* '''فرق الشیعة'''، نوبختی، حسن بن موسی، بیروت، دار الأضواء، بی‌تا.
* '''الکافی'''، کلینی، محمد بن یعقوب، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳ش.
* '''مناقب آل أبی طالب'''، ابن شهرآشوب، محمد بن علی، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
* '''منشور عقاید امامیه'''، سبحانی، جعفر، قم، مؤسسة الإمام الصادق، بی‌تا.
{{پایان}}
[[رده:امامان شیعه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[ar:الإمام علي(ع)]]