در حال ویرایش امهات المؤمنین

[[پرونده:تصویر اسامی امهات المومنین.png|File.png|270px|thumb|left|اسامی امهات المومنین]]
امهات المؤمنین (مادران مسلمانان) لقبی است که بر اساس آیه ششم [[سوره احزاب]] به همسران [[پیامبر اسلام]] داده شده است.اعطای این لقب به معنای احترام همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) و حرام بودن ازدواج با آنان است. بنابر آیات قرآنی، همسران پیامبر ملزم به رعایت برخی احکام ویژه بودند مثل: دو برابر بودن کیفر گناهان و همچنین پاداش اعمال نیکشان، وجوب پرده‌نشینی و بیرون نشدن از خانه، مگر برای کارهای لازم و یا داشتن حجاب ویژه یا حرمت ازدواج آنان در پی وفات [[پیامبراسلام|پیامبر]] گرامی(ص) و ... . [[پيامبراسلام|پيامبر]] گرامي(ص) تا 25 سالگي ازدواج نكرد و از 25 تا 50 سالگي، تنها همسر ايشان [[خديجه]] بود. ديگر همسران ايشان تنها در دوره تشكيل [[حكومت اسلامي]] در [[مدينه]]، برپايه ضرورت‌هاي سياسي و اجتماعي، به ازدواج ايشان درآمدند. ازدواج پيامبر با 11 زن، مسلّم است و درباره ازدواج ایشان با برخی دیگر از زنان اختلاف وجود دارد. برخی اختلافات و کشمکش ها بین همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]]، موجب بروز وقایعی در دوره زندگی آن حضرت شد و در حوادث سیاسی بعد از حیات ایشان نیز تاثیر گذار بود. گفته شده که همسران آن حضرت در دو گروه تقسیم شده بودند: حزب‌ [[ام سلمه]] و حزب [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]]. همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) در [[قبرستان بقیع]] مدفون هستند، غیر از [[حضرت خدیجه (س)|خدیجه(س)]]، [[میمونه دختر حارث|میمونه]] و بنابر روایتی [[ام حبیبه]] که در [[شام]] مدفون است.

==وجه تسمیه==
اُمّهات جمع «اُمّ» به معنای مادران است. «امهات المؤمنین» لقبی است که خداوند بر پایه آیه 6 [[سوره احزاب|احزاب]] به [[همسران پیامبر]] داده است: ({{قلم رنگ|سبز|النَّبِیُّ اَولی‏ بِالمُؤمِنینَ مِن اَنفُسِهِم وَ اَزواجُهُ اُمَّهاتُهُم}})؛ «[[پیامبر]] در کار [[دین]] و دنیای مؤمنان از آنان درباره خودشان سزاوارتر است و همسران او به منزله مادران ایشانند». 
==همسران پیامبر: امهات المومنین==
[[حضرت خدیجه|خدیجه]] دختر [[خویلد|خُوَیْلد]]، [[سوده]] دختر [[زمعه|زَمْعه]]، [[عایشه]] دختر [[ابوبکر]]، [[حفصه|حَفْصه]] دختر [[عمر]]، [[ام ‌سلمه|اُم ‌سلمه]] دختر [[ابوامیه|ابواُمَیّه]]، [[ام ‌حبیبه|اُم ‌حبیبه]] دختر [[ابوسفیان]]، [[زینب بنت خزیمه|زینب]] دختر [[خزیمه|خُزَیمَه]]، [[زینب بنت جحش|زینب]] دختر [[جحش|جَحْش]]، [[جویریه|جُوَیْریه]] دختر حارث، [[صفیه]] دختر [[حیی بن اخطب|حُییّ بن اخطب]]، و [[میمونه|مَیمونَه]] دختر حارث، به اجماع مسلمانان صاحبان این لقب‌  یعنی امهات المومنین هستند.<ref>الاستیعاب، ج‏1، ص46؛ اسد الغابه، ج1، ص40.</ref>
{| class="wikitable" style="text-align: center; background-color:#F1F9DC; width:50%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto
! ردیف !! نام !! زمان ازدواج !! مدت ازدواج !! سن ازدواج !! علت ازدواج
|-style="background:#FFE8E8;"
| ۱|| خدیجه || 15 قبل از بعثت || 25 سال || 40 سال || صفات حسنه پیامبر(ص)
|-
| ۲ || سوده || 10 بعثت || 13 سال || 50 سال || بعد از فوت خدیجه پیامبر با او ازدواج کرد.
|-style="background:#FFE8E8;"
| ۳|| عایشه || اندکی پیش از هجرت || 10 سال || 6 تا 18 سال || پیوند خانوادگی با ابوبکر
|-style="background:#FFE8E8;"
| 4|| حفصه || سال 2 هجری || 8 سال || 21-29 || بعد از کشته شدن شوهرش در جنگ بدر پیامبر با او ازدواج کرد
|-style="background:#FFE8E8;"
| 5 || ام سلمه || سال 3 هجری || 7 سال || 26 سال || بعداز کشته شدن شوهرش در جنگ احد پیامبر با او ازدواج کرد
|-style="background:#FFE8E8;"
| 6 || ام حبیبه || سال 7 هجری || 3 سال || 40 سال || پس از ارتداد و فوت همسرش پیامبر با او ازدواج کرد. وی دختر ابوسفیان بود و این ازدواج پیوند پیامبر با دشمنان بود
|-style="background:#FFE8E8;"
| 7 || زینب دختر خزیمه || سال 3 هجری || 3 تا 8 ماه || 29 سال || وی بعد از کشته شدن شوهرش در جن
گ بدر و در اواخر عمر دچار تنگدستی شد، پیامبر با ازدواج سرپرستی او را به عهده گرفت
|-style="background:#FFE8E8;"
|| 8 || زینب دختر جحش || سال 5 هجری || 5 سال|| 30 تا 40 سال|| پس از طلاق زینب از زید پسر خوانده پیامبر، به فرمان خدا پیامبر برای برانداختن سنت جاهلی که فرزنده خوانده را مانند فرزند می دانست ، با زینب ازدواج کرد
|-style="background:#FFE8E8;"
|| 9|| جویریه || سال 5 هجری || 5 سال || 20 سال || پس از اسارت در جنگ بنی مصطلق، همسری پیامبر را پذیرفت
|-style="background:#FFE8E8;"
|| 10 || صفیه || سال 7 هجری || 3 سال || 17 سال || پس از اسارت در جنگ خیبر همسری پیامبر را پذیرفت
|-style="background:#FFE8E8;"
|| 11 || میمونه || سال 7 هجری || 3 سال || 27 سال || پس از فوت دومین شوهرش پیامبر با او ازدواج کرد
|}


===خدیجه دختر خویلد اسدی===
برپایه ‌گزارش مشهور، وی بیوه‌ زنی 40 ساله از اشراف [[قریش]] بود.<ref name=":0">الطبقات، ج‏8، ص174؛ الاستیعاب، ج‏1، ص35.</ref> البته ‌گزارشی دیگر او را دوشیزه‌ای 26 یا 28 ساله معرفی می‌کند.<ref name=":1">انساب الاشراف، ج‏1، ص98؛ الصحیح من سیرة النبی، ج‏2، ص115.</ref> [[حضرت خدیجه (س)|خدیجه]]، خود، به پیامبر پیشنهاد ازدواج داد<ref name=":2">السیرة النبویه، ابن هشام، ج‏1، ص188؛ اسد الغابه، ج‏6، ص80.</ref> و فرزندانی برای پیامبر زاد که نسل پیامبر خدا از طریق دختر گرامی او فاطمه زهرا(س) گسترش یافت.<ref name=":3">السیرة النبویه، ابن هشام، ج‏1، ص190؛ الاستیعاب، ج‏4، ص1819.</ref> [[پیامبراسلام|پیامبر]] گرامی(ص) [[حضرت خدیجه (س)|خدیجه]] را از بر‌ترین زنان دنیا و هم‌سنگ [[حضرت مریم|مریم]] دختر [[عمران نبی|عمران]] می‌دانست که خداوند از طریق [[جبرئیل]] بر او سلام ویژه فرستاد.<ref name=":4">الاستیعاب، ج‏4، ص1821؛ الاصابه، ج‏8، ص101.</ref> او نخستین زن مسلمان بود.<ref name=":5">تاریخ طبری، ج‏2، ص309؛ البدء و التاریخ، ج‏5، ص71.</ref> پیامبر گرامی تا پایان عمر پیوسته از [[حضرت خدیجه (س)|خدیجه]] و خوبی‌هایش سخن می‌گفت و به دوستان و آشنایان او نیکی می‌کرد و سال وفات خدیجه و [[ابوطالب]] را «[[عام الحزن]]» یعنی سال‌ اندوه نامید.<ref name=":6">اعلام الوری، ج‏1، ص53؛ امتاع الاسماع، ج‏1، ص45؛ نساء النبی، ص49-50.</ref> 

===سوده دختر زمعه===
پیامبر در پی رحلت [[حضرت خدیجه (س)|خدیجه(س)]] با [[سوده دختر زمعه|سوده]] که زنی بیوه بیش از 50 سال سن در [[مکه]] بود، ازدواج کرد. وفات او را در دوران خلافت [[عثمان بن عفان|عثمان]] (حک: 26-35ق.) در 80 سالگی یاد کرده‌اند.<ref name=":7">انساب الاشراف، ج‏1، ص407؛ امتاع الاسماع، ج‏6، ص34.</ref>  [[سوده دختر زمعه|سوده]] در پی [[جنگ بدر|نبرد بدر]]، با شنیدن خبر شکست مکیان خشمگین شد و [[سهیل بن عمرو]] را بر اثر پذیرش اسارت شماتت کرد<ref name=":8">السیرة النبویه، ابن هشام، ج‏1، ص645؛ الکامل، ج‏2، ص131.</ref> و برای برادرانش که در میان کشتگان مشرکین بودند، روزها گریست. برخی این کار او را علت تصمیم [[پیامبراسلام|پیامبر]] برای طلاق وی دانسته‌اند.<ref name=":9">تاریخنامه‏ طبری، ج‏3، ص141.</ref> 

وی از [[پیامبراسلام|رسول خدا]] خواست با این‌که به شوهر نیاز ندارد، به امید این‌که [[روز قیامت]] در شمار همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]] محشور شود، او را نگاه دارد.<ref name=":10">انساب الاشراف، ج‏1، ص407؛ المنتظم، ج‏3، ص344.</ref> 

===عایشه دختر ابوبکر===
پیامبر‌ اندکی پیش از [[هجرت به مدینه]]، او را به عقد خود درآورد. سن او را هنگام عقد میان شش تا 18 سال گفته‌اند.<ref name=":11">سیره ابن اسحق، ص255؛ انساب الاشراف، ج‏1، ص409.</ref>   

===ام‌سلمه هند دختر ابوامیه===
پدرش [[ابوامیة بن مغیره]] از اشراف [[قریش]] بود.<ref name=":14">انساب الاشراف، ج‏10، ص200؛ اعلام النبوه، ص213.</ref>  همسرش [[ابوسلمه]] پسر عمه [[پیامبراسلام|پیامبر]] بود که بر اثر جراحتی از [[غزوه احد|نبرد اُحد]] به سال سوم ق. به شهادت رسید. ‌[[ام سلمه]] از او چهار فرزند داشت<ref name=":15">الطبقات، ج8، ص73؛ تاریخ طبری، ج‏3، ص164.</ref> و در 26 سالگی به همسری [[پیامبراسلام|رسول خدا]] درآمد.<ref name=":16">الطبقات، ج‏8، ص76؛ الاصابه، ج8، ص343.</ref> 

===حفصه دختر عمر===
وی در پی مرگ شوهرش [[خنیس]] پس از [[غزوه بدر|نبرد بدر]] (2ق.) به پیشنهاد [[عمر]] به همسری [[پیامبراسلام|پیامبر]] درآمد.<ref name=":17">الطبقات، ج‏8، ص175؛ انساب الاشراف، ج‏1، ص423.</ref> او همان همسری است که راز [[پیامبراسلام|پیامبر]] را آشکار کرد.<ref name=":18">الطبقات، ج‏8، ص151؛ انساب الاشراف، ج‏1، ص424.</ref>  

===ام‌حبیبه رمله دختر ابوسفیان===
پدرش از سران مشرک [[قریش]] و شوهر پیشینش [[عبیدالله بن جحش]] بود و از او دختری نیز داشت.<ref name=":21">الطبقات، ج‏8، ص77؛ انساب الاشراف، ج‏1، ص438.</ref> [[عبیدالله بن جحش|عبیدالله]] در پی مهاجرت به [[حبشه]] مسیحی شد و بر اثر افراط در شراب‌خواری مُرد. [[پیامبراسلام|پیامبر]] به سال هفتم ق. با‌ [[ام حبیبه]] 40 ساله که با وجود ارتداد همسرش در حبشه، دین خود را حفظ کرده بود، ازدواج نمود و رشته خویشاوندی خود را با مهم‌‌ترین دشمنانش محکم‌تر ساخت.<ref name=":22">الطبقات، ج‏8، ص77؛ تاریخ طبری، ج‏3، ص165.</ref> 

===زینب دختر خزیمة بن حارث===
او بیوه‌زنی نیکوکار و مشهور به «ام المساکین» (مادر فقیران) بود. شوهر دومش [[عبیده]] در [[غزوه بدر|نبرد بدر]] به شهادت رسید و [[زینب بنت خزیمه بن حارث|زینب]] سه یا هشت ماه پایان عمرش را به همسری [[پیامبراسلام|پیامبر]] درآمد و سپس به سال چهارم ق. درگذشت.<ref name=":23">تاریخ خلیفه، ص27؛ انساب الاشراف، ج‏1، ص429؛ الاصابه، ج‏8، ص157.</ref> هدف اصلی این ازدواج، حمایت از [[زینب دختر خزیمه|زینب]] و حفظ کرامت او بود که در پایان عمر دچار بی‌کسی و تهیدستی شده بود.<ref name=":24">نساء النبی، ص135؛ همسران رسول خدا، ص25.</ref> 

===زینب دختر جحش===
او دختر عمه [[پیامبر خدا(ص)]] بود که نخست با میانجیگری ایشان به ازدواج [[زید بن حارثه]] غلام آزاد شده و فرزند خوانده رسول خدا درآمد. این ازدواج با هدف تغییر نظام اشرافی جاهلی بود. اما در پی ناسازگاری با [[زید بن حارثه|زید]]، از او طلاق گرفت. [[پیامبراسلام|پیامبر]] به فرمان خدا و برای نسخ سنت باطل [[قریش]] که فرزند خوانده را مانند فرزند می‌دانستند،با [[زینب دختر جحش|زینب]] ازدواج کرد.<ref name=":25">همسران رسول خدا، ص46؛ زندگانی محمد، ص439.</ref> سن [[زینب دختر جحش|زینب]] هنگام ازدواج با [[پیامبراسلام|پیامبر]] میان 35 تا 40 سال بود.<ref name=":27">الطبقات، ج‏8، ص90.</ref> 

===جویریه دختر حارث===
{{اصلی|جویریة بنت حارث}}
وی دختر یکی از سران قبیله [[بنی‌مصطلق|بنی‌المصطلق]] بود که شوهرش در نبرد با مسلمانان (5ق.) کشته شد و او همراه افرادی بسیار از این قبیله به اسارت مسلمانان درآمد. هنگامی‌که پدر [[جویریة بنت حارث|جویریه]] برای آزادی او و پرداخت بهایش نزد [[پیامبراسلام|پیامبر]] آمد. [[پیامبراسلام|پیامبر]] وی را میان رفتن با پدر یا ازدواج با خود مخیر گذاشت. [[جویریة بنت حارث|جویریه]] که در آن هنگام 20 ساله بود، به رغم میل پدر، ازدواج با [[پیامبراسلام|پیامبر]] را برگزید. مسلمانان که خبر ازدواج [[پیامبراسلام|پیامبر]] با [[جویریة بنت حارث|جویریه]] را شنیدند، بسیاری از اسیران این قبیله را آزاد نمودند<ref name=":28">انساب الاشراف، ج1، ص442؛ الطبقات، ج8، ص95.</ref> که شمار آنان را 100 خانوار یادکرده‌اند.<ref name=":29">المغازی، ج‏1، ص411؛ اسد الغابه، ج‏6، ص57.</ref> 

===صفیه دختر حیی بن اخطب===
پدرش از سران [[یهود بنی‌نضیر]] بود که در [[جنگ خیبر|نبرد خیبر]] همراه شوهر [[صفیه دختر حیی بن اخطب|صفیه]] کشته شد. [[صفیه دختر حیی بن اخطب|صفیه]] که پیش از [[پیامبراسلام|پیامبر]] با دو تن ازدواج کرده بود، در پی اسارتش در [[غزوه خیبر]] (7ق.) میان همسری [[پیامبراسلام|پیامبر]] و پیوستن به قبیله‌اش، همسری [[پیامبراسلام|پیامبر]] را در 17 سالگی برگزید.<ref name=":30">تاریخ طبری، ج11، ص610؛ الاستیعاب، ج4، ص1871؛ الاصابه، ج8، ص210-212.</ref> 

===میمونه دختر حارث===
پیامبر در پی وفات دومین شوهر [[میمونه دختر حارث|میمونه]]، [[ابورهم بن عبدالعزی]] از [[بنی‌مالک]]، به سال هفتم ق. پس از انجام [[عمرة القضاء]] در [[مکه]] با او ازدواج کرد. او که در این هنگام 27 ساله بود، از شوهران پیشین خود فرزندی نداشت.<ref name=":31">الطبقات، ج8، ص111؛ انساب الاشراف، ج1، ص447؛ الاصابه، ج8، ص322.</ref> میمونه واپسین زنی بود که [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) با وی ازدواج کرد. برپایه برخی روایات، این ازدواج به درخواست [[میمونه دختر حارث|میمونه]] بود که مهریه‌اش را به [[پیامبراسلام|پیامبر]] بخشید.<ref name=":32">الاصابه، ج1، ص87.</ref> 

جز [[حضرت خدیجه (س)|خدیجه]] و [[زینب دختر خزیمه]]، بقیه این زنان هنگام رحلت [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) زنده بودند و شش تن نخست، از [[قبیله قریش‌]] به‌شمار می‌رفتند.<ref name=":33">الاوائل، ص115؛ تاریخ طبری، ج3، ص167.</ref>

==احکام اختصاصی همسران پیامبر==
مطابق با آیات قرآن، احکامی بر زنان [[پیامبراسلام|پیامبر]] نازل شد که  هم جنبه فردی و هم جنبه اجتماعی داشت. بدین معنا که همسران پیامبر موظف به رعایت شئوناتی نظیر پرده نشینی بودند و دیگران نیز در مواجهه با همسران پیامبر موظف به رعایت جایگاه آنان بودند و نیز زنان پیامبر بعد از وفات [[پیامبراسلام|پیامبر]] حرمت ازدواج داشتند و ازدواج با ایشان حرام بود.<ref>سوره احزاب، آیه28-34</ref> 

شرح احکام بدین ترتیب است:

1. دو برابر بودن کیفر گناهان و همچنین پاداش اعمال نیکشان.<ref>تفسیر قمی، ج‏2، ص193؛ جامع البیان، ج21، ص101؛ نمونه، ج12، ص214.</ref> 

2. لزوم حفظ شؤون ویژه همسری [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) و یکسان نبودن شان و جایگاه آنان با جایگاه دیگر زنان.<ref>جامع البیان، ج‏22، ص3؛ نمونه، ج‏17، ص288؛ المیزان، ج‏16، ص308.</ref> 

3. وجوب پرده‌نشینی و بیرون نشدن از خانه، مگر برای کارهای لازم.<ref>مجموعه آثار، ج19، ص498.</ref>  

4. داشتن حجاب ویژه؛ بدین معنا که آنان باید با نامحرمان از پشت پرده سخن گویند.<ref>نمونه، ج‏17، ص401.</ref> 

5. مخیر بودن میان پذیرفتن زندگی  با [[پیامبراسلام|پیامبر]] و  یا طلاق گرفتن  و پرداخت همه حقشان به ایشان.<ref>کنز العرفان، ج‏2، ص239.</ref> 

6. حرمت ازدواج آنان در پی وفات [[پیامبراسلام|پیامبر]] گرامی(ص).<ref>السنن الکبری، ج7، ص69</ref>  

==دلایل چندهمسری پیامبر==
چند همسری پیامبر مربوط به دوران [[حکومت اسلامی]] در [[مدینه]] است. پیامبر در این دوران و برای تثبیت و تحکیم [[حکومت اسلامی]]، وصلت هایی را با قبایل مختلف انجام داد مانند [[بنی مصطلق]]<ref>انساب الاشراف، ج1، ص422 ، الطبقات، ج8، ص95</ref>، [[بنی‌نضیر|بنی نظیر]]<ref>تاریخ طبری، ج11، ص610، الاستیعاب، ج4، ص1871، الاصابه، ج8، ص210-212</ref>، [[بنی‌امیه|بنی امیه]] <ref>الطبقات، ج8، ص77، تاریخ طبری، ج3، ص165</ref>.برخی از ازدواج های [[پیامبراسلام|پیامبر]] نیز با هدف سرپرستی بیوه زنانی شکل گرفت که در جنگ های صدر اسلام همسران خود را از دست داده بودند؛ مانند [[زینب دختر خزیمه]].<ref>نساءالنبی، ص135، همسران رسول خدا، ص25</ref>
==سیره پیامبر در مواجهه با همسرانش==
[[پیامبر اسلام]] برای هریک از همسرانش زمانی معیّن کرده بود و هرروز با همه همسرانش دیدار می‌کرد  و اگر نوبتش در همان روز بود، نزد او می‌ماند وگرنه برمی‌خاست. در این دیدارها وی مدتی بیشتر را نزد‌ [[ام سلمه]] می‌ماند.<ref>الطبقات، ج‏8، ص135-136؛ سبل الهدی، ج‏9، ص65.</ref> این شیوه حتی در دوران بیماری ایشان نیز رعایت می‌شد تا هنگامی که [[حضرت فاطمه(س)]] از همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]] خواست که برای رعایت حال ایشان، حق خود را ببخشند و آنان نیز پذیرفتند.<ref>الطبقات، ج‏8، ص135؛ انساب الاشراف، ج‏1، ص415.</ref> پیامبر هنگام سفر با قرعه یکی از همسرانش را برمی‌گزید و وی را با خود به سفر می‌برد.<ref>الطبقات، ج‏8، ص135؛ انساب الاشراف، ج1، ص417.</ref>

برخی زنان ایشان از او توقع داشتند با بهتر شدن اوضاع مسلمانان و به دست آوردن غنائم [[خیبر]] به سال نهم،<ref>امتاع الاسماع، ج6، ص180.</ref> وضع رفاهی بهتری را برای آنان فراهم کند. آنان می‌گفتند که اگر از [[پیامبراسلام|پیامبر]] جدا شوند، شوهرانی مناسب خواهند یافت. از این رو، ناسازگاری آنان باعث شد تا [[پیامبراسلام|پیامبر]] یک ماه از آنان کناره‌گیری کند و به فرمان خدا آنان را میان پذیرفتن زندگی ساده و طلاق گرفتن از ایشان برای دستیابی به وضع مالی بهتر مخیر کرد.

همه یا بیشتر همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]]، ماندن با ایشان را برگزیدند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص467؛ الکافی، ج6، ص139؛ جامع البیان، ج‏21، ص100.</ref> به همین مناسبت، آیات 28-34 احزاب نازل شد و افزون بر دستور تخییر، شرایط همسری [[پیامبراسلام|رسول خدا]] را نیز بازگو کرد.<ref>الطبقات، ج‏8، ص144-147؛ تفسیر قمی، ج‏2، ص192.</ref> سبب‌هایی دیگر نیز برای این کناره‌گیری [[پیامبراسلام|رسول خدا(ص)]] ‌گزارش شده است؛ از جمله افشای راز [[پیامبراسلام|پیامبر]] به دست [[حفصه بنت عمر|حفصه]]<ref>الطبقات، ج‏8، ص149؛ مجمع البیان، ج‏10، ص47.</ref> و حسدورزی برخی همسران [[پیامبراسلام|رسول خدا]] به یکدیگر.<ref>جامع البیان، ج21، ص100؛ زاد المسیر، ج3، ص460.</ref> 

بر پایه بعضی از تفاسیر، از شرایط یاد شده در این آیات، رضایت دادن همسران به نحوه تقسیم [[پیامبراسلام|رسول خدا]] بود. بر این اساس، [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) همسران خود را به دو دسته قسمت کرد: دسته‌ای که نباید توقع زمان‌بندی منظم می‌داشتند (ارجائی) که عبارت بودند از [[سوده دختر زمعه|سوده،]] [[جویریة بنت حارث|جویریه]]، [[صفیه دختر حیی بن اخطب|صفیه]]، [[میمونه دختر حارث|میمونه]]، و‌ [[ام حبیبه]]؛ و دسته‌ای که ایشان با زمان‌بندی مساوی نزد آنان می‌رفت (ایوائی) که عبارت بودند از [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]]، [[حفصه دختر عمر|حفصه]]، ‌[[ام سلمه]]، و [[زینب دختر جحش|زینب‏]] دختر جحش.<ref>مجمع البیان، ج‏8، ص574؛ تفسیر شاهی، ج‏2، ص401.</ref>

==مهریه زنان پیامبر==
همه منابع از برابر بودن مهریه همه زنان [[پیامبراسلام|پیامبر]] ‌گزارش داده‌اند؛ هرچند در مقدار آن اختلاف است. در بسیاری از منابع [[شیعه]]<ref>الکافی، ج5، ص376؛ التهذیب، ج7، ص357؛ رسالة فی المهر، ص26.</ref> و [[سنی]]<ref>الطبقات، ج8، ص128؛ انساب الاشراف، ج‏1، ص463؛ سبل الهدی، ج‏9، ص48.</ref> این مهریه برابر با 500 درهم ‌گزارش شده است، مگر‌ [[ام حبیبه]] که مهریه او 400 دینار بود؛ زیرا در این ازدواج، پادشاه حبشه، [[نجاشی]] وکیل [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) بود و به اقتضای پادشاهی‌اش آن مبلغ را معین کرد.<ref>انساب الاشراف، ج‏1، ص229؛ الاصابه، ج‏8، ص141.</ref>
==تردید درباره زنان دیگر ==
در منابع تاریخی،از زنان دیگری به عنوان همسران پیامبر یاد شده که محل تردید است و بسیاری از سیره‌نویسان از آن‌ها به عنوان همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]] نام نبرده‌اند، این زنان عبارتند از:

===اسماء دختر نعمان کندی===
[[اسماء دختر نعمان کندی|اسماء]] دختر [[نعمان کندی]].<ref>انساب الاشراف، ج2، ص456؛ اسد الغابه، ج6، ص16.</ref> برپایه ‌گزارش [[ابن عباس]] و [[ابی اسید ساعدی]]، پیامبر به گمان این‌که وی از این ازدواج ناخرسند بوده وی را طلاق داد.<ref>الطبقات، ج‏8، ص115؛ تاریخ طبری، ج‏11، ص614.</ref> 

===فاطمه دختر ضحاک===
[[فاطمه دختر ضحاک|فاطمه]] دختر ضحاک از [[قبیله بنی‌کلاب]].<ref>انساب الاشراف، ج1، ص454؛ الاصابه، ج‏8، ص272.</ref> او از پیامبر جدا شد.<ref>الطبقات، ج‏8، ص112؛ تاریخ طبری، ج‏3، ص95.</ref> 

===ریحانه دختر شمعون===
[[ریحانه دختر شمعون|ریحانه]] دختر [[شمعون بن زید]] از [[بنی‌قریظه]] یا [[بنی‌نضیر]]. برخی او را کنیز [[پیامبراسلام|رسول خدا]] می‌دانند و برخی گفته‌اند که [[پیامبراسلام|پیامبر]] او را آزاد ساخت و با او ازدواج کرد.<ref>الطبقات، ج8، ص102؛ انساب الاشراف، ج1، ص454.</ref> 

===ملیکه دختر داود===
[[ملیکه دختر داود|ملیکه]] دختر داود از [[قبیله بنی‌لیث|بنی‌لیث]]. نام پدر او را کعب نیز گفته‌اند که در [[فتح مکه]] به‌دست لشکریان اسلام کشته شد. .<ref>انساب الاشراف، ج1، ص458؛ الطبقات، ج8، ص117؛ تاریخ طبری، ج3، ص65.</ref> 

===عالیه دختر ظبیان===
درباره [[عالیه دختر ظیبان|عالیه]] سه دیدگاه وجود دارد. برخی گفته‌اند که وی به ازدواج [[پیامبراسلام|پیامبر]] درآمد و سپس [[پیامبراسلام|رسول خدا]] او را طلاق داد. شماری گفته‌اند که در دوران زندگانی [[پیامبراسلام|پیامبر]] درگذشت و برخی نیز او را همسر موقت [[پیامبراسلام|پیامبر]] می‌دانند که در پی سپری شدن مدت، از او جدا شد.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص455؛ تاریخ طبری، ج3، ص168.</ref> 

===قتیله دختر قیس===
[[قتیله دختر قیس|قتیله]] دختر قیس از [[قبیله بنی‌کنده]] و خواهر [[اشعث بن قیس]]. درباره او سه رای وجود دارد: 1. کنیز [[اسلام|پیامبر]] بود. 2. تقاضای ازدواج بدون مهریه از [[پیامبراسلام|پیامبر]] داشت. 3. به ازدواج [[پیامبراسلام|پیامبر]] درآمد؛ اما پیش از رسیدن به [[مدینه]]، در پی رحلت [[پیامبراسلام|پیامبر]]، نزد خانواده‌اش بازگشت و همراه برادرش از [[اسلام]] رویگردان و [[مرتد]] شد.<ref>الطبقات، ج8، ص117؛ تاریخ طبری، ج3، ص168؛ انساب الاشراف، ج1، ص456.</ref> 

===سنا دختر صلت===
او به عقد [[پیامبراسلام|پیامبر]] درآمد؛ اما پیش از رسیدن به [[مدینه]] درگذشت.<ref>الطبقات، ج8، ص118؛ نهایة الارب، ج18، ص196؛ تاریخ طبری، ج11، ص597.</ref> 

===ام شریک دختر حکیم===
[[ام شریک]] دختر حکیم<ref>انساب الاشراف، ج1، ص422؛ الطبقات، ج8، ص122.</ref> از [[قبیله بنی‌دوس|بنی‌دوس]] ازد. او را [[ام شریک|غزیه]] دختر [[جابر بن حکیم]] نیز گفته‌اند. برپایه گزارشی، او که هنوز با [[اسلام]] آشنا نشده بود، تردید خود را درباره [[پیامبراسلام|پیامبر]] اظهار کرد و از او به‌ خدا پناه برد. اما ‌گزارش‌هایی دیگر او را زنی می‌دانند که درخواست ازدواج بدون مهریه از [[پیامبراسلام|رسول خدا]] داشت و [[پیامبراسلام|رسول خدا]] با تقاضایش موافقت نکرد.<ref>تاریخ طبری، ج11، ص671؛ الطبقات، ج8، ص122.</ref> از پایداری او در برابر شکنجه‌های قومش و نیز کرامت الهی درباره او ‌گزارش‌هایی در دست است.<ref>الطبقات، ج8، ص123؛ المناقب، ج1، ص103.</ref> 

===خوله دختر هذیل===
او در پی عقد با [[پیامبراسلام|پیامبر]] در راه [[مدینه]] درگذشت.<ref>الطبقات، ج8، ص126؛ تاریخ طبری، ج11، ص595.</ref> 

===شراف دختر خلیفه===
[[شراف دختر خلیفه|شراف]] دختر خلیفه.<ref>الطبقات، ج8، ص126-127؛ الاصابه، ج8، ص200.</ref> برخی او را در شمار همسران [[پیامبراسلام|رسول خدا]] می‌دانند که در زمان حیات [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) درگذشت.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص168؛ عیون الاثر، ج2، ص376.</ref> 

===عمره دختر یزید===
[[عمره دختر یزید|عمره]] دختر یزید از [[بنی‌کلاب]]. گفته شده [[پیامبراسلام|پیامبر]]  او را طلاق داده است.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص456؛ الطبقات، ج8، ص112.</ref> 

===امیمه دختر شراحیل===
در منابع آمده، [[امیمه دختر شراحیل|امیمه]] در مواجهه با [[پیامبراسلام|پیامبر]] ابراز ناخرسندی کرد از همین رو، [[پیامبراسلام|پیامبر]] او را طلاق داد. برخی او را همان زنی دانسته‌اند که از [[پیامبراسلام|پیامبر]] به‌خدا پناه برد.<ref>نهایة الارب، ج18، ص194؛ امتاع الاسماع، ج‏13، ص121.</ref>

==اختلاف و دو دستگی همسران پیامبر(ص)==
رقابت و دودستگی میان همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]]، در موارد بسیار به آزار ایشان می‌انجامید. نمونه این رقابت‌ها را می‌توان در موارد زیر یافت: 

نزول [[سوره تحریم]] و حسادت به [[ماریه قبطیه]]<ref>الطبقات، ج‏8، ص149؛ انساب الاشراف، ج‏1، ص424.</ref> 

اعتراض‌های چندباره به [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) به سبب یاد کردن از [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه]]<ref>انساب الاشراف، ج‏1، ص412؛ الاستیعاب، ج‏4، ص1823؛ البدایة و النهایه، ج‏3، ص128.</ref> 

ناراحتی برخی همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]] از ازدواج‌های جدید ایشان<ref>الاصابه، ج‏8، ص343.</ref> 

به‌کار بستن ترفندهایی برای پیشگیری از ازدواج [[پیامبراسلام|پیامبر]] با زنان دیگر،<ref>انساب الاشراف، ج‏1، ص457؛ تاریخ طبری، ج‏11، ص614.</ref> 

تلاش برخی همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]] برای بد نام کردن زنان دیگر که آنان را نزد [[پیامبراسلام|پیامبر]] محبوب‌تر می‌دیدند.<ref>الطبقات، ج8، ص136؛ الاستیعاب، ج4، ص1872.</ref>

برپایه روایتی، زنان [[پیامبراسلام|پیامبر]] در دوران زندگانی ایشان به دو حزب قسمت می‌شدند: حزب‌ [[ام سلمه]] و حزب [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]]. حزب [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] سهمی بیشتر از هدایای مردم به [[پیامبراسلام|رسول خدا]] را به‌دست می‌آورد که مایه شکایت و اعتراض زنان [[پیامبراسلام|پیامبر]] گشت.<ref>الطبقات، ج‏8، ص130؛ صحیح البخاری، ج2، ص132.</ref> برخی همسران [[پیامبراسلام|رسول خدا]] برای هموار کردن مسیر خلافت فرد مطلوب خود تلاش می‌کردند. این تلاش در شیوه انتقال فرمان امامت جماعت [[مسجد پیامبر]]، در روزهای آخر عمر ایشان و در دوران بیماری او آشکار است.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج‏2، ص652؛ شرح نهج البلاغه، ج9، ص198.</ref> این‌کار باعث شد تا [[پیامبراسلام|پیامبر]] با حالت بیماری در مسجد حاضر شود و [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] را که به امامت جماعت مشغول شده بود، کنار بزند و خود، نشسته، امامت نماز را برعهده گیرد.<ref>الطبقات، ج‏2، ص169؛ المعرفة و التاریخ، ج‏1، ص447.</ref> [[پیامبراسلام|پیامبر]] ‌چنان از این کار همسرانش آزرده شد که آنان را به زنانی فتنه‌گر تشبیه کرد<ref>البدایة و النهایه، ج‏5، ص232.</ref> که برپایه برخی آیات، قصد منحرف کردن [[حضرت یوسف]] را داشتند و [[حضرت یوسف|یوسف]]، زندان را بر پذیرش پیشنهاد آنان برتری داد. ([[سوره یوسف]]، آیه 33)
==همسران پیامبر بعد از وفات آن حضرت==
پس از [[پیامبراسلام|پیامبر]]، جایگاهی که [[قرآن]] برای همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]] مشخص کرده بود و سفارش [[پیامبراسلام|پیامبر]] گرامی برای نیکی به همسرانش،<ref>الطبقات، ج3، ص98؛ انساب الاشراف، ج10، ص35.</ref> موجب توجه ویژه [[خلفای بعد از پیامبر|خلفا]] به آنان شد؛ چنان‌که به ایشان عطایایی داشتند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص614؛ انساب الاشراف، ج1، ص444.</ref> البته پس از [[پیامبراسلام|پیامبر]]، همه زنان ایشان در یک جایگاه نبودند؛ چنان‌که [[عمربن خطاب|عمر]] سهم عطای [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] را 2000 درهم بیش از دیگر زنان تعیین کرد<ref>انساب الاشراف، ج‏1، ص444؛ تاریخ طبری، ج3، ص614.</ref> و [[معاویه]] و [[عبدالله بن زبیر]] هدیه‌هایی هنگفت به [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] می‌دادند.<ref>انساب الاشراف، ج‏1، ص419.</ref>

همه همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]] احادیثی را از ایشان آموخته و از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردار بودند. این ویژگی اجتماعی سبب نقش آفرینی آنان در تحولات سیاسی بعد از وفات [[پیامبراسلام|پیامبر]] شد. نمود آشکار این مسأله در [[جنگ جمل]] رخ داد. در این جنگ [[ام سلمه]] به حمایت [[علی (ع)]] پرداخت<ref>تاریخ یعقوبی، ج‏2، ص181؛ الفتوح، ج‏2، ص455.</ref> و [[ام حبیبه]]<ref>تاریخ الاسلام، ج‏3، ص539.</ref> و [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]]<ref>الاخبار الطوال، ص144.</ref> جانب [[حکومت معاویه|شامیان]] را نگه داشتند. [[حفصه دختر عمر|حفصه]] هم حامی [[حکومت معاویه|شامیان]] بود ولی به توصیه برادرش [[عبدالله بن عمر بن خطاب|عبدالله بن عمر]] از همراهی [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] در این جنگ منع شد<ref>تاریخ طبری، ج‏4، ص454؛ البدایة و النهایه، ج‏7، ص230.</ref>.

[[عبدالله بن زبیر]] نیز به سبب خویشاوندی با [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] در دوران حکومتش از حمایت [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] برخوردار بود.<ref>البدایة و النهایه، ج8، ص336؛ الاغانی، ج‏9، ص98.</ref> 
==حج‌‌گزاردن همسران پیامبر==
همه نُه همسر [[پیامبراسلام|رسول خدا]] او را در [[حجة الوداع]] همراهی کردند و [[حج]] ‌گزاردند.<ref>سیره ابن اسحق، ج3، ص1108-1109؛ الطبقات، ج2، ص131؛ ج8، ص44.</ref> گویند که [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) همسرانش را در [[مدینه]] بر کجاوه شتران سوار کرد و برای [[حج ‌گزاری|حج ‌گزاردن]] همراه خود به [[مکه]] برد.<ref>الطبقات، ج2، ص131.</ref> برپایه برخی روایات، [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) در [[حجة الوداع]]، روز [[عید قربان]]، برای همه همسران خود یک گاو [[قربانی]] کرد.<ref>سبل الهدی، ج‏9، ص83.</ref> 

در دوران خلافت عمر، همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]] از انجام [[حج]] و [[عمره]] منع شدند و تنها در واپسین [[حج|حجی]] که [[عمربن خطاب|عمر]] به سال 23ق. به‌‌جا آورد، آنان را با تشریفات ویژه سوار بر هودج‌هایی پوشیده همراه خود به [[حج]] برد. تنها [[سوده دختر زمعه|سوده]] به پشتوانه برداشت خود از حدیثی از پیامبر، در خانه ماند و [[حج]] را به‌جا نیاورد و [[زینب دختر جحش]] نیز در این هنگام درگذشته بود.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص466؛ الطبقات، ج3، ص215.</ref> [[عثمان بن عفان|عثمان]] نیز در دوران خلافت خود، به پشتوانه رفتار [[عمربن خطاب|عمر]]، همه آنان را با خود به [[حج]] برد.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص466؛ فتح الباری، ج4، ص62؛ عون المعبود، ج5، ص102.</ref> از [[حج گزاری|حج‌‌‌ گزاردن]] همسران [[پیامبراسلام|پیامبر]] در زمان‌های دیگر نیز ‌گزارش‌هایی در دست است.<ref>الطبقات، ج8، ص169.</ref> 

==حجره‌های همسران پیامبر==
خانه‌ها یا حجره‌های زنان [[پیامبراسلام|پیامبر]] در ضلع غربی [[مسجدالنبی|مسجد]] و بخشی از ضلع جنوبی تا جایگاه منبر قرار داشت و در گسترش [[مسجد النبی|مسجد]] در سده نخست ق. به [[مسجد النبی|مسجد]] پیوست.<ref>تاریخ الاسلام، ج‏6، ص253؛ سبل الهدی، ج‏3، ص349.</ref> وارثان [[صفیه دختر حیی بن اخطب|صفیه]] و خود [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] حجره‌هایشان را به قیمت 180000 درهم به [[معاویه]] فروختند.<ref>الطبقات، ج‏8، ص132.</ref> پنج خانه کومه‌هایی کوچک از برگ درخت نخل بود که پرده‌هایی مویین بر درهایشان آویخته بود و چهار خانه دیگر اتاق‌هایی کوچک و گلی بود.<ref>الطبقات، ج‏8، ص134؛ تاریخ الاسلام، ج‏6، ص32.</ref> 

==قبر همسران پیامبر==
همسران ایشان در [[قبرستان بقیع]] مدفون هستند،<ref>آثار اسلامی، ص343؛ تخریب و بازسازی بقیع، ص25.</ref> مگر [[حضرت خدیجه (س)|خدیجه(س)]] که در دهم [[رمضان]] سال دهم [[بعثت]] در سن 65 سالگی رحلت کرد و [[پیامبراسلام|پیامبر]](ص) او را کنار [[عبدالمطلب]]، [[عبد مناف]] و [[ابوطالب]] در [[مکه]] به خاک سپرد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص35؛ اسد الغابه، ج5، ص439.</ref> نیز [[میمونه دختر حارث|میمونه]] به سال 51ق. وفات کرد<ref>البدایة و النهایه، ج‏6، ص225.</ref> و در منطقه [[سرف]] نزدیک [[مکه]] دفن شد.<ref>المعارف، ص137؛ الاصابه، ج‏8، ص324.</ref> همچنین بر پایه گزارشی، ‌[[ام حبیبه]] در [[شام]] مدفون است.<ref>تاریخ دمشق، ج‏2، ص420؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص319.</ref> 

==جستارهای وابسته==

* حضرت خدیجه
* ام سلمه
* ام حبیبه
* جویریة بنت حارث

==پیوند به بیرون==

*[http://www.adyannet.com/fa/news/15043 مقام و منزلت «امهات المومنین»، پایگاه جامع فرق، ادیان، مذاهب.]

*[http://www.taleemulislam-radio.com/dari/bashpar.php?id=65 امهات المؤمنین الگوی زنان مسلمان، سایت تعلیم الاسلام.]

*[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3881/5522/52589/دختران-و-همسران-پیامبر دختران و همسران پیامبر، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]

*[http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=علت+تعدد+همسران+پیامبر+صلی+الله+علیه+و+آله&SSOReturnPage=Check&Rand=0 علت تعدد همسران پیامبر(ص)، دانشنامه رشد.]

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/8163

 | عنوان = امهات المؤمنین

 | نویسنده = محمدسعید نجاتی

}}

* '''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، قم، مشعر، 1386ش؛
* '''الاتقان''': السیوطی (م. 911ق.)، به کوشش سعید، لبنان، دار الفکر، 1416ق؛
* '''احادیث‌ ام المؤمنین عائشه''': السید مرتضی العسکری، التوحید، 1414ق؛
* '''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی (م. 520ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، 1386ق؛
* '''الاخبار الطوال''': ابن داود الدینوری (م. 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق؛
* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛
* '''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق؛
* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛
* '''اعلام النبوه''': الماوردی (م. 450ق.)، بیروت، مکتبة الهلال، 1409ق؛
* '''اعلام الوری''': الطبرسی (م. 548ق.)، قم، آل البیت:، 1417ق؛
* '''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (م. 356ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق؛
* '''الامامة و السیاسه''': ابن قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، الرضی، 1413ق؛
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق؛
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق؛
* '''الاوائل''': ابوهلال العسکری (م. 395ق.)، دار البشیر، 1408ق؛
* '''ایران در زمان ساسانیان''': آرتور کریستین سن، ترجمه: یاسمی، تهران، صدای معاصر، 1378ش؛
* '''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (م. 355ق.)، بیروت، دار صادر، 1903م؛
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛
* '''البرهان فی علوم القرآن''': الزرکشی (م. 794ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، قاهره، احیاء الکتب العربیه، 1376ق؛
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق؛
* '''تاریخ بلعمی (تاریخنامه طبری)''': بلعمی (م. 325ق.)، به کوشش روشن، سروش، 1378ش. و البرز، 1373ش؛
* '''تاریخ الخمیس''': حسین محمد الدیاربکری (م. 966ق.)، بیروت، دار صادر؛
* '''تاریخ تمدن''': ویل دورانت (م. 1981م.)، ترجمه: آرام و دیگران، تهران، علمی و فرهنگی، 1378ش؛
* '''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق؛
* '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق؛
* '''تخریب و بازسازی بقیع''': سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، 1384ش؛
* '''تفسیر قمی''': القمی (م. 307ق.)، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، 1404ق؛
* '''تفسیر شاهی''': ابوالفتح جرجانی (م. 976ق.)، به کوشش اشراقی، تهران، نوید، 1362ش؛
* '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش؛
* '''جامع‌ البیان''': الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق؛
* '''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
* '''الحاوی الکبیر''': الماوردی (م. 450ق.)، بیروت، دار الفکر؛
* '''دلائل الامامه''': الطبری الشیعی (م. قرن 4)، قم، بعثت، 1413ق؛
* '''رحلة ابن بطوطه''': ابن بطوطه (م. 779ق.)، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، 1417ق؛
* '''رسالة فی المهر''': المفید (م. 413ق.)، به کوشش مهدی نجف، دار المفید، بیروت، 1414ق؛
* '''زاد المسیر''': ابن الجوزی (م. 597ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1422ق؛
* '''زندگانی محمد(ص)''': محمد حسنین هیکل، ترجمه: پاینده، حوزه هنری، 1376ش؛
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق؛
* '''السنن الکبری''': البیهقی (م. 458ق.)، بیروت، دار الفکر؛
* '''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، 1413ق؛
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه؛
* '''السیرة النبویه''': نجاح الطائی، بیروت، البلاغ، 1422ق؛
* '''سیره ابن اسحق (السیر و المغازی)''': ابن اسحق (م. 151ق.)، به کوشش زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1368ش؛
* '''شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق؛
* '''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی الحدید (م. 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق؛
* '''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق؛
* '''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.)، بیروت، دار الفکر؛
* '''الصحیح من سیرة النبی(ص)''': جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، 1414ق؛
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
* '''عون المعبود''': العظیم آبادی (م. 1329ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛
* '''عیون الاثر''': ابن سید الناس (م. 734ق.)، بیروت، مؤسسة عزالدین، 1406ق؛
* '''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار المعرفه؛
* '''الفتوح''': ابن اعثم الکوفی (م. 314ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، 1411ق؛
* '''الفردوس الاعلی''': محمد حسین کاشف الغطاء؛
* '''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق؛
* '''کمال الدین''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1405ق؛
* '''کنز العرفان فی فقه القرآن''': الفاضل المقداد (م. 826ق.)، به کوشش القاضی، تقریب بین المذاهب، 1422ق؛
* '''لسان المیزان''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، اعلمی، 1390ق؛
* '''مجمع البیان''': الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق؛
* '''مجموعه آثار''': مرتضی مطهری (م. 1358ش.)، تهران، صدرا، 1377ش؛
* '''مروج الذهب''': المسعودی (م. 346ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق؛
* '''مسند ابی یعلی''': احمد بن علی بن المثنی (م. 307ق.)، به کوشش حسین سلیم، بیروت، دار المامون للتراث؛
* '''المعارف''': ابن قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش؛
* '''المعرفة و التاریخ''': الفسوی (م. 277ق.)، به کوشش الامری، بیروت، الرساله، 1401ق؛
* '''معرفت (ماهنامه)''': قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1؛
* '''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق؛
* '''المفصل''': جواد علی (م. 1987م.)، مکتبة المدینة الرقمیه، 1422ق؛
* '''المنار''': رشید رضا (م. 1354ق.)، قاهره، دار المنار، 1373ق؛
* '''مناقب آل‌ ابی‌ طالب''': ابن شهرآشوب (م. 588ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، 1376ق؛
* '''المنتظم''': ابن الجوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق؛
* '''المیزان''': الطباطبائی (م. 1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق؛
* '''نساء النبی''': عائشه عبدالرحمن بنت الشاطی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1406ق؛
* '''نقد و بررسی منابع سیره نبوی''': رسول جعفریان و دیگران، تهران، سمت، 1378ش؛
* '''نمونه''': مکارم شیرازی و دیگران، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛
* '''نهایة الارب''': احمد بن عبدالوهاب النویری (م. 733ق.)، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد القومی، 1412ق؛
* '''همسران رسول خدا(ص)''': عقیقی بخشایشی، قم، دار التبلیغ.
{{پایان}}

{{همسران پیامبر}}
{{صحابه}}

{{تکمیل مقاله
 | شناسه = شد
 | جعبه اطلاعات = -
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = شد
 | لینک‌دهی = شد
 | عکس = 
 | جعبه نقل قول = 
 | پیوند به بیرون = شد
 | مطالعه بیشتر = 
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = شد
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = شد
}}

[[رده:همسران پیامبر]]
[[رده:منسوبان به پیامبر(ص)]]
[[رده:مدفونان در بقیع]]
[[رده:زنان صحابی]]
[[رده:راویان حدیث از پیامبر(ص)]]
[[رده:راویان زن]]
[[رده:زنان مهم در اسلام]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]