در حال ویرایش اهل‌بیت

{{در دست ویرایش|ماه=[[آبان]]|روز=[[۲۱]]|سال=[[۱۴۰۲]]|کاربر=Kamran  }}

[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]

 

 

 

مکان‌ها و بناهای متعددی در حرمین شریفین، با اهل بیت(ع) ارتباط داشته‌اند؛ برای نمونه مقبره اهل‌بیت، خانه‌های آنان، مسجدهای مرتبط به ایشان و صدقات ایشان. این مکان‌ها مورد احترام و توجه مسلمانان بوده است و یادگارهایی از برخی از آن‌ها امروز نیز باقی مانده است.   

ترکیب «اهل بیت» به معنای ساکنان خانه<ref>العین، ج4، ص89؛ معجم مقاییس اللغه، ج1، ص150؛ لسان العرب، ج11، ص29، «اهل.</ref> است. اهل بیت ترکیبی اضافی از «اهل» و «بیت» است. «اهل» در جایی به کار می‌رود که گونه‌ای وابستگی، اختصاص،<ref>معجم مقاییس اللغه، ج1، ص150، «اهل.</ref> انس و پیوند<ref>الصحاح، ج4، ص1629؛ التحقیق، ج1، ص169، «اهل.</ref> و قرابت<ref>المصباح، ج2، ص28، «اهل.</ref> با فرد یا چیزی وجود داشته باشد. این واژه به گروهی اطلاق می‌شود که از لحاظ نسب یا [[دین]] به یک فرد بازگردند.<ref>التحقیق، ج1، ص177-178؛ نک: الصحاح، ج4، ص1627، «اول.</ref> «بیت» به خانه و محل سکونت گفته می‌شود.<ref>معجم مقاییس اللغه، ج1، ص324-325؛ النهایه، ج1، ص170؛ المصباح، ج2، ص68، «بات.</ref>

واژه اهل بیت در دو [[آیه]] مکی، یک‌ بار به صورت «اهل البیت» بر اهل خانه [[ابراهیم(ع)]]<ref>تفسیر بغوی، ج2، ص393؛ الکشاف، ج2، ص281؛ التحریر و التنویر، ج11، ص298.</ref> و همسرش<ref>التحقیق، ج1، ص170، «اهل.</ref> اطلاق شده (سوره هود، آیه 73) و بار دیگر در اشاره خواهر [[موسی(ع)]] به خانواده خود هنگام گفت‌وگو با فرعونیان (سوره قصص، آیه 12) به کار رفته است. افزون بر این، در پاره‌ای آیات، تعبیر «اهلَِک» به خانواده یا پیروان برخی پیامبران ([[سوره هود]]، آیه40 و 46؛ [[سوره مؤمنون]]، آیه27؛ [[سوره عنکبوت]]، آیه33)<ref>نک: جامع البیان، ج12، ص26؛ تفسیر بیضاوی، ج4، ص86؛ التفسیر الکبیر، ج18، ص357.</ref> و اهل خانه یا پیروان پیامبر در دوره مکی (سوره طه، آیه132)<ref>نک: مجمع البیان، ج7، ص59؛ تفسیر قرطبی، ج11، ص263؛ المیزان، ج14، ص239.</ref> اشاره می‌کند.

از اهل بیت به ویژه در معنای خاندان معصوم پیامبر(ص) گاه با تعابیری دیگر مانند «آل البیت»،<ref>نک: اوائل المقالات، ص216؛ المیزان، ج7، ص111؛ احقاق الحق، ج9، ص291؛ ج12، ص181.</ref> «آل محمد»،<ref>نک: عیون اخبار الرضا، ج1، ص60؛ التبیان، ج2، ص441؛ صحیح مسلم، نووی، ج6، ص72.</ref> «آل الله»،<ref>نک: المناقب، ابن شهر آشوب، ج1، ص282؛ ج3، ص211؛ روح المعانی، ج3، ص189.</ref> «ذَوِی القُربَی» و «عترت»<ref>نک: مطالب السؤول، ص22-28؛ مجمع البحرین، ج3، ص395، «عتر.</ref> نیز یاد می‌شود.

 

 

شیعیان<ref>المناقب، کوفی، ج1، ص132؛ الشافی، ج3، ص136؛ مجمع البیان، ج8، ص559-560.</ref> و برخی اهل سنت<ref>نک: جامع البیان، ج22، ص5-7؛ زاد المسیر، ج3، ص462؛ فتح القدیر، ج4، ص278-279.</ref> به پشتوانه روایت‌های فراوان از منابع شیعه<ref>الکافی، ج1، ص287؛ البرهان، ج4، ص443؛ نک: المیزان، ج16، ص311.</ref> و اهل سنت،<ref>مسند احمد، ج3، ص285؛ جامع البیان، ج22، ص5-8؛ المستدرک، ج2، ص416؛ ج3، ص133، 146-148.</ref> مصداق‌های اهل بیت را تنها پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) دانسته و همسران پیامبر را از شمول آن بیرون شمرده‌اند. پیامبر(ص) افراد یاد شده را گردآورد و عبارت {{قلم رنگ|سبز|اِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً}} را تلاوت فرمود. در برابر، بیشتر اهل سنت سیاق آیه را دلیل بر آن می‌دانند که اهل بیت پیامبر(ص) دست کم شامل همسران آن حضرت نیز می‌شود.<ref>تفسیر بیضاوی، ج4، ص231؛ تفسیر قرطبی، ج14، ص183؛ تفسیر ابن کثیر، ج6، ص364-370.</ref> از برخی صحابه نقل شده که  مصداق‌های آیه را فقط همسران پیامبر می‌دانند.<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج9، ص3132؛ الدر المنثور، ج5، ص198؛ روح المعانی، ج11، ص194.</ref><ref>تفسیر بغوی، ج3، ص528؛ الدر المنثور، ج5، ص198.</ref><ref>البحر المحیط، ج8، ص479.</ref>

شیعیان دوازده امامی بر پایه احادیثی، اهل بیت را افزون بر پیامبر(ص) و حضرت فاطمه شامل [[دوازده امام]] می‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص525-534؛ کمال الدین، ج1، ص274؛ فرائد السمطین، ج1، ص315-316.</ref>  

==فضیلت‌های اهل بیت==

در منابع روایی و تفسیری برخی از آیات قرآن درباره اهل بیت دانسته شده‌اند.<ref>برای نمونه نک: الکافی، ج1، ص143، 144، 186، 191، 205، 207، 210، 212، 217-218، 539؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج1، ص372؛ ج2، ص288، 311؛ ج3، ص171، 314، 443.</ref><ref>نک: المیزان، ج1، ص42.</ref> از جمله می‌توان به [[آیه مباهله]] (61 سوره آل عمران)،<ref>التبیان، ج2، ص484؛ مجمع البیان، ج2، ص763-764؛ الصافی، ج1، ص343-344.</ref><ref>جامع البیان، ج3، ص211؛ تفسیر بغوی، ج1، ص450-451؛ روح المعانی، ج2، ص180-182.</ref> [[آیات اطعام]] (آیه 5 تا 22 سوره انسان)،<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص520-529؛ التبیان، ج10، ص211؛ مجمع البیان، ج10، ص616.</ref> <ref>تفسیر ثعلبی، ج10، ص98-102؛ الکشاف، ج4، ص670؛ روح المعانی، ج15، ص173-174.</ref>واژه قربی در آیه 23 سوره شوری<ref>مجمع البیان، ج9، ص43؛ روض الجنان، ج17، ص122-123؛ الصافی، ج4، ص373-374.</ref> <ref>الکشاف، ج4، ص219-220؛ تفسیر بیضاوی، ج5، ص80؛ نک: روح المعانی، ج13، ص31-33.</ref> و واژه [[اولوا الامر]] در آیه 59 سوره نساء<ref>التبیان، ج3، ص236؛ مجمع البیان، ج3، ص101.</ref> اشاره کرد.  

بر پایه روایت‌های فراوان از منابع [[شیعه]] و [[اهل سنت]]، اهل بیت در سخنان پیامبر و سیره ایشان جایگاهی ویژه دارند. [[حدیث ثقلین]]، در هر دو ‌گزارش شیعی<ref>نک: الکافی، ج1، ص294؛ ج2، ص415؛ الامالی، ص616؛ کمال الدین، ص234-240.</ref> و سنی<ref>نک: مسند احمد، ج3، ص14، 17، 26، 59؛ سنن الدارمی، ج2، ص433؛ المستدرک، ج3، ص148.</ref> آن، اهل بیت را میراث پیامبر(ص) و در ردیف قرآن می‌شمارد. در [[حدیث امان]]، بر پایه برخی نقل‌ها، پیامبر(ص) اهل بیتش را امان امت [[اسلام]]<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص174؛ نظم درر السمطین، ص234.</ref> می‌شمرد. در [[حدیث سفینه]]، آنان همچون کشتی [[نوح]] خوانده شده‌اند که سوار شدگان برآن نجات می‌یابند و دیگران در دریای گمراهی غرق خواهند شد.<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص80؛ کمال الدین، ص239؛ المستدرک، ج3، ص151.</ref>  

==ویژگی‌های اهل بیت==

شیعیان که اهل بیت را بر‌ترین انسان‌ها می‌دانند،<ref>الشافی، ج2، ص7؛ ج3، ص173؛ کشف المراد، ص495.</ref> بر این ویژگی‌ها برای ایشان تاکید می‌کنند:

امامیه اهل بیت را معصوم از [[گناه]]، اشتباه و عیب می‌شمارند.<ref>نک: فرق الشیعه، ص19؛ نهج الحق، ص164.</ref> مهم‌ترین پشتوانه نقلی شیعه برای اثبات عصمت از گناه، [[آیه تطهیر]] (سوره احزاب، آیه 33) است.<ref>نک: الشافی، ج3، ص133-137؛ تقریب المعارف، ص336-337؛ العمده، ص45-46.</ref> متکلمان شیعی از تحلیل‌های عقلی برای اثبات عصمت بهره می‌گیرند. به نظر آنان از آنجا که عامه مردم در بیان و اجرای شریعت خطاپذیراند، لازم است امامی که خود معصوم از خطاست دیگران را از خطا باز دارد.<ref>النکت الاعتقادیه، ص40؛ رسائل المرتضی، ج1، ص395-398؛ کشف المراد، ص492-494.</ref>  

متکلمان شیعه درباره دانش اهل بیت دو دیدگاه بیان کرده‌اند: گروهی امامان را عالِم به همه احکام و معارف کلی می‌دانند؛ اما دانش به امور جزئی مانند دانستن هنگام مرگ افراد را ضروری نمی‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص256-257؛ نک: اوائل المقالات، ص46، 67؛ رسائل المرتضی، ج1، ص394-395؛ ج3، ص130-131.</ref> در برابر، دسته‌ای دانش امام را شامل همه احکام و امور کلی و جزئی می‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص260-262؛ نک: علم الامام، ص18 به بعد.</ref> منشاء علم امام نقل از پیامبر،<ref>الایضاح، ص459-468؛ الارشاد، ج2، ص186-187؛ منهاج الکرامه، ص37.</ref> الهام،<ref>الارشاد، ج2، ص186؛ عقائد الامامیه، ص67-69.</ref> کلام فرشته، رؤیای صادق و مانند آن<ref>نک: فرق الشیعه، ص89-90.</ref> و‌ اندکی نیز قیاس و استنباط معصومانه<ref>نک: فرق الشیعه، ص90.</ref> دانسته‌ شده است.

امامت در تعریف مسلمانان به معنای ریاست عام در امور دین و دنیا است.<ref>الشافی، ج1، ص5؛ النکت الاعتقادیه، ص39-40؛ النجاة فی القیامه، ص41، 66.</ref> <ref>المواقف، ج3، ص574؛ شرح المقاصد، ج2، ص272؛ نک: الشافی، ج1، ص5-8.</ref> شیعیان تنها اهل بیت را به سبب داشتن دانش و عصمت، شایسته این مقام و مرجع دینی (بعد از پیامبر) می‌دانند.<ref>الشافی، ج3، ص163؛ منهاج الکرامه، ص37؛ مرجعیة اهل البیت، ص32.</ref> متکلمان امامیه به ضرورت وجود جانشینی برای پیامبر در همه زمان‌ها برای حفظ شریعت باور دارند.<ref>الشافی، ج1، ص179-180؛ تقریب المعارف، ص171؛ قواعد المرام، ص175-177.</ref>   

==تکریم اهل بیت==

روایت‌های اسلامی بر گرامیداشت اهل بیت تاکید می‌کنند: آیه 23 [[سوره شوری]] بر پایه روایات<ref>الکافی، ج8، ص93؛ دعائم الاسلام، ج1، ص68؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص211-213.</ref> و به گفته مفسران<ref>مجمع البیان، ج9، ص43؛ الکشاف، ج4، ص219-220.</ref> بر وجوب مَوَدت (محبت) اهل بیت به عنوان پاداش رسالت پیامبر(ص) دلالت می‌کند. روایات، مودت اهل بیت را پایه اسلام<ref>الکافی، ج2، ص46؛ الامالی، ص341؛ کنز العمال، ج11، ص539.</ref> و از مواردی دانسته‌اند که پذیرش اعمال به آن وابسته شده است.<ref>شواهد التنزیل، ج1، ص554.</ref> در روز قیامت از مودت اهل بیت سؤال می‌شود<ref>عیون اخبار الرضا، ج2، ص67، 110-111.</ref> و بهره‌مندی از [[شفاعت]] و ورود به بهشت بدان مشروط شده است.<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص172.</ref>

== حج‌گزاری اهل بیت ==

روایت‌ها و ‌گزارش‌های تاریخی گویای اهتمام فراوان اهل بیت به حج‌گزاری است. افزون بر روایاتی که درباره تعداد حج پیامبر نقل شده است،<ref>الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450؛ الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> گزارش‌هایی از حج‌های متعدد امام حسن مجتبی<ref>المستدرک، ج3، ص169؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص260؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68.</ref> و امام حسین<ref>اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.</ref> و امام سجاد<ref>المحاسن، ج2، ص635؛ الخصال، ص517-518.</ref> نیز موجود است. از حضور دیگر امامان شیعه نیز در حج گزارش‌های متعدد وجود دارد.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.</ref> تنها درباره امام حسن عسکری چنین گزارشی در دست نیست.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص466-467.</ref>

 

 

منابع روایی و تاریخی، ‌گزارش‌های فراوان از جزئیات حج اهل بیت و برخی ویژگی‌های آن آورده‌اند که منشاء استنباط بخش عمده‌ای از احکام حج نزد مسلمانان و شیعیان است. همچنین این روایات بخشی از اخلاق سفر و آداب حج را منعکس می‌کند. از جمله روایاتی که به رسیدگی امامان به نیازمندان در طول سفر<ref>مطالب السؤول، ص415؛ صفوة الصفوه، ج2، ص96.</ref> و قطع کردن طواف برای رسیدگی به حاجت مومنان نقل شده است.<ref>تاریخ دمشق، ج13، ص248.</ref> همچنین گزارش‌های متعدد درباره عبادت و مناجات امامان در زمان‌های مختلف مناسک حج و سفر حج به دست ما رسیده است.<ref>الکافی، ج4، ص283-287؛ الکافی، ج4، ص467؛ التهذیب، ج5، ص179-183.</ref>  

== اهل بیت و حرمین ==

از میان اهل بیت، [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]]، [[امام علی(ع)]] و حضرت فاطمه(س) در مکه و بقیه جز [[امام مهدی(ع)]] در [[مدینه]] یا پیرامون آن زاده شدند و افزون بر پیامبر(ص) و فاطمه(س) که در مدینه مدفون هستند، چهار تن از امامان، [[امام مجتبی(ع)]] و [[امام سجاد(ع)]] و [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] نیز در [[قبرستان بقیع]] مدینه دفن شده‌اند.<ref>نک: الارشاد؛ تاج الموالید؛ التاریخ الامین، ص300-304.</ref> اهل بیت جز [[امام عسکری(ع)]] و [[امام مهدی(ع)]] بیشتر دوران زندگی خویش را در مدینه گذرانده‌اند.

 

 

با برطرف شدن موانع یاد شده، در دوره تضعیف حکومت اموی تا تثبیت عباسیان، زمینه‌های گسترش معارف اهل بیت فراهم شد و بازماندگان [[صحابه]]، [[تابعان]]، رؤسای مذاهب و دانشوران دیگر مناطق اسلامی مانند [[خراسان]] که به حج می‌آمدند،<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-355.</ref> امامان شیعه را به دانش و [[تقوا]] شناخته،<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص381؛ الصواعق المحرقه، ص200-201.</ref> از دانش ایشان به ویژه برای فرا‌گیری [[مناسک حج]] بهره می‌گرفتند.<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-354.</ref>و بسیاری از فقهای مدینه از شاگردان اهل بیت بودند.<ref>نک: شرح الاخبار، ج3، ص291؛ المدینة فی العصر الاموی، ص373؛ الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج1، ص69.</ref> <ref>نک: الصواعق المحرقه، ص201؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص372؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103.</ref>

افزون بر این، پاره‌ای روایت‌ها به تاثیر‌ معنوی اهل بیت بر حج و حج‌گزاران اشاره کرده‌اند که از آن جمله می‌توان دعا در موسم حج برای بارش باران و استجابت آن،<ref>الاحتجاج، ج2، ص47-48؛ بحار الانوار، ج46، ص50.</ref> مهربانی و خوش‌رفتاری با مخالفان خویش،<ref>رجال کشی، ج2، ص769.</ref> پند دادن به برخی افراد<ref>الاحتجاج، ج2، ص43.</ref> و ایجاد تحول باطنی در آنان<ref>دلائل الامامه، ص317-319؛ مدینة المعاجز، ج6، ص194.</ref> را برشمرد.

=== آثار اهل بیت در حرمین ===

در [[مکه]] و بخصوص در [[مدینه]] اماکن و آثار و یادگارهایی از اهل بیت باقی مانده بود. برخی از این یادگارها امروزه نیز موجود است ولی بخش عمده‌ای از آ‌ن‌ها در سده‌های اخیر از میان رفته است. از جمله آثار مرتبط به اهل بیت در مکه می‌توان از [[مولد النبی(ص)|زادگاه پیامبر]] و [[مولد فاطمه(س)|حضرت فاطمه]]،<ref>کشف الارتیاب، ص55؛ نک: پنجاه سفرنامه، ج3، ص821.</ref> [[باب علی (مسجدالحرام)|باب علی]] (یکی از درهای مسجدالحرام)،<ref>سفرنامه ناصر خسرو، ص127؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص90.</ref> [[زادگاه امام صادق]]<ref>شفاء الغرام، ج1، ص360.</ref> اشاره کرد. [[پرونده:قبور ائمه بقیع قبل از تخریب.jpg|بندانگشتی|قبور ائمه بقیع قبل از تخریب]]

آثار اهل بیت در مدینه بیشتر و شامل این‌هاست:   

* [[حجره رسول‌الله|خانه پیامبر]] و مدفن او در [[مسجدالنبی]]

* [[خانه امام علی (مدینه)|خانه امام علی]] و حضرت فاطمه در مسجدالنبی

* [[بیت‌الاحزان]] یا مسجد فاطمه

* [[خانه امام سجاد]] و [[خانه امام صادق]] و خانه امام رضا

* مسجدهایی که با برخی از اهل بیت مرتبط‌اند مانند [[مسجد مباهله]]، [[مسجد فضیخ]]، [[مسجد غدیر خم]]، [[مسجد امام علی]]، و برخی از اماکن داخل مسجدالنبی از جمله [[خانه فاطمه(س)|خانه فاطمه]] و محراب فاطمه، [[ستون حرس]] از جمله این اماکن است.

* [[صدقات اهل بیت]] در مدینه از قبیل چشمه و چاه آب و باغ که از برخی از امامان بخصوص امام علی به عنوان صدقه بخشیده شده بود.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-224؛ معجم ما استعجم، ج1، ص262؛ نک: الکافی، ج7، ص49.</ref> <ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-222؛ وفاء الوفاء، ج4، ص30-31؛ حجاز در صدر اسلام، ص98-99.</ref>  

  | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/8106