در حال ویرایش اهل بیت

واژه '''اهل‌بیت(ع)''' در ادبیات شیعی، به [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]]، [[حضرت فاطمه(س)]] و [[دوازده امام(ع)]] اطلاق می‌گردد. به باور شیعه اهل‌بیت پیامبر(ع) دارای خصوصیاتی از جمله: [[عصمت]]، [[علم]] و [[امامت]] هستند. در قرآن و روایات اسلامی بر لزوم معرفت اهل‌بیت و ابراز محبت به ایشان تأکید فراوان شده است. 

زندگی اهل‌بیت(ع) با [[حرمین]] (شهرهای [[مکه]] و [[مدینه]]) ارتباط داشت. بیشتر آنان در شهر مدینه سکونت داشتند. تعدادی از ایشان در مدینه درگذشتند و در [[قبرستان بقیع]] به خاک سپرده شدند. اهل‌بیت از جایگاه علمی و مذهبی و سیاسی، بخصوص در مدینه، برخوردار بودند. گزارش‌های متعدد درباره [[حج اهل بیت|حج‌گزاری اهل‌بیت]] وجود دارد و سخنانی از ایشان درباره [[مناسک حج]] باقی مانده که منبع استنباط بخشی از احکام فقهی درباب حج است. 

مکان‌ها و بناهای متعددی در حرمین شریفین، با اهل‌بیت(ع) ارتباط داشته‌اند؛ برای نمونه [[مقبره اهل‌بیت در بقیع]]، خانه‌های آنان، مسجدهای مرتبط به ایشان و صدقات ایشان. این مکان‌ها مورد احترام و توجه مسلمانان بوده است و یادگارهایی از برخی از آن‌ها امروز نیز باقی مانده است.  
==واژه‌شناسی==
ترکیب «اهل‌بیت» به معنای ساکنان خانه<ref>العین، ج4، ص89؛ معجم مقاییس اللغه، ج1، ص150؛ لسان العرب، ج11، ص29، «اهل.</ref> است. اهل به گروهی اطلاق می‌شود که از لحاظ نسب یا [[دین]] به یک فرد بازگردند.<ref>التحقیق، ج1، ص177-178؛ نک: الصحاح، ج4، ص1627، «اول.</ref> 

=== در قرآن ===
واژه اهل‌بیت در دو [[آیه]]، یک‌ بار به صورت «اهل البیت» بر اهل خانه [[ابراهیم(ع)]]<ref>تفسیر بغوی، ج2، ص393؛ الکشاف، ج2، ص281؛ التحریر و التنویر، ج11، ص298.</ref> و همسرش<ref>التحقیق، ج1، ص170، «اهل.</ref> اطلاق شده (سوره هود، آیه 73) و بار دیگر در اشاره خواهر [[موسی(ع)]] به خانواده خود هنگام گفت‌وگو با فرعونیان (سوره قصص، آیه 12) به کار رفته است. افزون بر این، در پاره‌ای آیات، تعبیر «اهلَِک» به خانواده یا پیروان برخی پیامبران ([[سوره هود]]، آیه40 و 46؛ [[سوره مؤمنون]]، آیه27؛ [[سوره عنکبوت]]، آیه33)<ref>نک: جامع البیان، ج12، ص26؛ تفسیر بیضاوی، ج4، ص86؛ التفسیر الکبیر، ج18، ص357.</ref> و اهل خانه یا پیروان پیامبر در دوره مکی (سوره طه، آیه132)<ref>نک: مجمع البیان، ج7، ص59؛ تفسیر قرطبی، ج11، ص263؛ المیزان، ج14، ص239.</ref> اشاره می‌کند.

=== واژگان هم‌معنا ===
از اهل‌بیت به ویژه در معنای خاندان معصوم پیامبر(ص) گاه با تعابیری دیگر مانند «آل البیت»،<ref>نک: اوائل المقالات، ص216؛ المیزان، ج7، ص111؛ احقاق الحق، ج9، ص291؛ ج12، ص181.</ref> «آل محمد»،<ref>نک: عیون اخبار الرضا، ج1، ص60؛ التبیان، ج2، ص441؛ صحیح مسلم، نووی، ج6، ص72.</ref> «آل الله»،<ref>نک: المناقب، ابن شهر آشوب، ج1، ص282؛ ج3، ص211؛ روح المعانی، ج3، ص189.</ref> «ذَوِی القُربَی» و «عترت»<ref>نک: مطالب السؤول، ص22-28؛ مجمع البحرین، ج3، ص395، «عتر.</ref> نیز یاد می‌شود.

==مصداق‌ اهل‌بیت==
شیعیان<ref>المناقب، کوفی، ج1، ص132؛ الشافی، ج3، ص136؛ مجمع البیان، ج8، ص559-560.</ref> و برخی اهل سنت<ref>نک: جامع البیان، ج22، ص5-7؛ زاد المسیر، ج3، ص462؛ فتح القدیر، ج4، ص278-279.</ref> به پشتوانه روایت‌های فراوان از منابع شیعه<ref>الکافی، ج1، ص287؛ البرهان، ج4، ص443؛ نک: المیزان، ج16، ص311.</ref> و اهل سنت،<ref>مسند احمد، ج3، ص285؛ جامع البیان، ج22، ص5-8؛ المستدرک، ج2، ص416؛ ج3، ص133، 146-148.</ref> مصداق‌های اهل‌بیت را تنها پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) دانسته و همسران پیامبر را از شمول آن بیرون شمرده‌اند. پیامبر(ص) افراد یاد شده را گردآورد و عبارت {{قلم رنگ|سبز|اِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً}} را تلاوت فرمود. در برابر، بیشتر اهل سنت برآنند که اهل‌بیت پیامبر(ص) دست کم شامل همسران آن حضرت نیز می‌شود.<ref>تفسیر بیضاوی، ج4، ص231؛ تفسیر قرطبی، ج14، ص183؛ تفسیر ابن کثیر، ج6، ص364-370.</ref> از برخی صحابه نقل شده که  مصداق‌های آیه را فقط همسران پیامبر می‌دانند.<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج9، ص3132؛ الدر المنثور، ج5، ص198؛ روح المعانی، ج11، ص194.</ref>

شیعیان دوازده امامی بر پایه احادیثی، اهل‌بیت را افزون بر پیامبر(ص) و حضرت فاطمه شامل [[دوازده امام]] می‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص525-534؛ کمال الدین، ج1، ص274؛ فرائد السمطین، ج1، ص315-316.</ref> 

==فضیلت‌های اهل‌بیت==

===در قرآن===

در منابع روایی و تفسیری برخی از آیات قرآن، درباره اهل‌بیت دانسته شده‌اند.<ref>برای نمونه نک: الکافی، ج1، ص143، 144، 186، 191، 205، 207، 210، 212، 217-218، 539؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج1، ص372؛ ج2، ص288، 311؛ ج3، ص171، 314، 443.</ref> از جمله می‌توان به [[آیه مباهله]] (61 سوره آل عمران)،<ref>جامع البیان، ج3، ص211؛ تفسیر بغوی، ج1، ص450-451؛ روح المعانی، ج2، ص180-182؛ التبیان، ج2، ص484؛ مجمع البیان، ج2، ص763-764؛ الصافی، ج1، ص343-344.</ref> [[آیات اطعام]] (آیه 5 تا 22 سوره انسان)،<ref>تفسیر ثعلبی، ج10، ص98-102؛ الکشاف، ج4، ص670؛ روح المعانی، ج15، ص173-174؛ تفسیر فرات الکوفی، ص520-529؛ التبیان، ج10، ص211؛ مجمع البیان، ج10، ص616.</ref> واژه قربی در آیه 23 سوره شوری<ref>الکشاف، ج4، ص219-220؛ تفسیر بیضاوی، ج5، ص80؛ نک: روح المعانی، ج13، ص31-33.؛ مجمع البیان، ج9، ص43؛ روض الجنان، ج17، ص122-123؛ الصافی، ج4، ص373-374.</ref> و واژه [[اولوا الامر]] در آیه 59 سوره نساء<ref>التبیان، ج3، ص236؛ مجمع البیان، ج3، ص101.</ref> اشاره کرد. 

===در کلام پیامبر===

[[حدیث ثقلین]]، در هر دو ‌گزارش شیعی<ref>نک: الکافی، ج1، ص294؛ ج2، ص415؛ الامالی، ص616؛ کمال الدین، ص234-240.</ref> و سنی<ref>نک: مسند احمد، ج3، ص14، 17، 26، 59؛ سنن الدارمی، ج2، ص433؛ المستدرک، ج3، ص148.</ref> آن، اهل‌بیت را میراث پیامبر(ص) و در ردیف قرآن می‌شمارد. در [[حدیث امان]]، پیامبر(ص) اهل‌بیتش را امان امت [[اسلام]]<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص174؛ نظم درر السمطین، ص234.</ref> می‌شمرد. در [[حدیث سفینه]]، آنان همچون کشتی [[نوح]] خوانده شده‌اند که سوار شدگان برآن نجات می‌یابند و دیگران در دریای گمراهی غرق خواهند شد.<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص80؛ کمال الدین، ص239؛ المستدرک، ج3، ص151.</ref> 

==ویژگی‌های اهل‌بیت==

شیعیان که اهل‌بیت را بر‌ترین انسان‌ها می‌دانند،<ref>الشافی، ج2، ص7؛ ج3، ص173؛ کشف المراد، ص495.</ref> بر این ویژگی‌ها برای ایشان تاکید می‌کنند:

===عصمت===

امامیه اهل‌بیت را معصوم از [[گناه]]، اشتباه و عیب می‌شمارند.<ref>نک: فرق الشیعه، ص19؛ نهج الحق، ص164.</ref> مهم‌ترین پشتوانه نقلی شیعه برای اثبات عصمت از گناه، [[آیه تطهیر]] (سوره احزاب، آیه 33) است.<ref>نک: الشافی، ج3، ص133-137؛ تقریب المعارف، ص336-337؛ العمده، ص45-46.</ref> استدلال عقلی متکلمان شیعی برای عصمت آن است که عامه مردم در بیان و اجرای شریعت خطاپذیراند، در نتیجه لازم است امامی که خود معصوم از خطاست دیگران را از خطا باز دارد.<ref>النکت الاعتقادیه، ص40؛ رسائل المرتضی، ج1، ص395-398؛ کشف المراد، ص492-494.</ref> 
===علم===

متکلمان شیعه درباره دانش اهل‌بیت دو دیدگاه بیان کرده‌اند: گروهی امامان را عالِم به همه احکام و معارف کلی می‌دانند؛ اما دانش به امور جزئی را ضروری نمی‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص256-257؛ نک: اوائل المقالات، ص46، 67؛ رسائل المرتضی، ج1، ص394-395؛ ج3، ص130-131.</ref> در برابر، دسته‌ای دانش امام را شامل همه احکام و امور کلی و جزئی می‌دانند.<ref>الکافی، ج1، ص260-262؛ نک: علم الامام، ص18 به بعد.</ref>  

===امامت===

امامت در تعریف مسلمانان به معنای ریاست عام در امور دین و دنیا است.<ref>الشافی، ج1، ص5؛ النکت الاعتقادیه، ص39-40؛ النجاة فی القیامه، ص41، 66.</ref> شیعیان تنها اهل‌بیت را به سبب دانش و عصمت، شایسته این مقام و مرجع دینی (بعد از پیامبر) می‌دانند.<ref>الشافی، ج3، ص163؛ منهاج الکرامه، ص37؛ مرجعیة اهل البیت، ص32.</ref> متکلمان امامیه به ضرورت وجود جانشینی برای پیامبر در همه زمان‌ها برای حفظ شریعت باور دارند.<ref>الشافی، ج1، ص179-180؛ تقریب المعارف، ص171؛ قواعد المرام، ص175-177.</ref>  

==تکریم اهل‌بیت==

آیه 23 [[سوره شوری]] بر پایه روایات<ref>الکافی، ج8، ص93؛ دعائم الاسلام، ج1، ص68؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص211-213.</ref> و به گفته مفسران<ref>مجمع البیان، ج9، ص43؛ الکشاف، ج4، ص219-220.</ref> بر وجوب مَوَدت (محبت) اهل‌بیت دلالت می‌کند. روایات، مودت اهل‌بیت را پایه اسلام<ref>الکافی، ج2، ص46؛ الامالی، ص341؛ کنز العمال، ج11، ص539.</ref> و از مواردی دانسته‌اند که پذیرش اعمال به آن وابسته شده است.<ref>شواهد التنزیل، ج1، ص554.</ref> بنابر برخی روایات در روز قیامت از مودت اهل‌بیت سؤال می‌شود<ref>عیون اخبار الرضا، ج2، ص67، 110-111.</ref> و بهره‌مندی از [[شفاعت]] و ورود به بهشت بدان مشروط شده است.<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص172.</ref>

== حج‌گزاری اهل‌بیت ==
{{اصلی|حج اهل بیت}}
افزون بر روایاتی که درباره تعداد حج پیامبر نقل شده است،<ref>الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450؛ الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> گزارش‌هایی از حج‌های متعدد [[امام حسن مجتبی]]<ref>المستدرک، ج3، ص169؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص260؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68.</ref> و [[امام حسین (ع)|امام حسین]]<ref>اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.</ref> و [[امام سجاد]]<ref>المحاسن، ج2، ص635؛ الخصال، ص517-518.</ref> نیز موجود است. از حضور دیگر امامان شیعه نیز در حج گزارش‌های متعدد وجود دارد.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.</ref> تنها درباره [[امام حسن عسکری(ع)]] چنین گزارشی در دست نیست.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص466-467.</ref> 

== اهل‌ بیت و حرمین ==
{{اصلی|اهل‌بیت و حرمین}}
=== زندگی در حرمین ===
از میان اهل‌بیت، [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]]، [[امام علی(ع)]] و [[حضرت فاطمه(س)]] در [[مکه]] و بقیه جز [[امام مهدی(ع)]] در [[مدینه]] یا پیرامون آن زاده شدند و افزون بر پیامبر(ص) و فاطمه(س) که در مدینه مدفون هستند، چهار تن از امامان؛ [[امام مجتبی(ع)]]، [[امام سجاد(ع)]]، [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] نیز در [[قبرستان بقیع]] مدینه دفن شده‌اند.<ref>نک: الارشاد؛ تاج الموالید؛ التاریخ الامین، ص300-304.</ref> اهل‌بیت جز [[امام عسکری(ع)]] و [[امام مهدی(ع)]] بیشتر دوران زندگی خویش را در مدینه گذرانده‌اند.

=== نقش علمی ـ‌ فرهنگی در ایام حج ===
رؤسای مذاهب و دانشوران دیگر مناطق اسلامی مانند [[خراسان]] که به حج می‌آمدند،<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-355.</ref> از دانش امامان به ویژه برای فرا‌گیری [[مناسک حج]] بهره می‌گرفتند.<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-354.</ref>و بسیاری از فقهای مدینه از شاگردان اهل‌بیت بودند.<ref>نک: شرح الاخبار، ج3، ص291؛ المدینة فی العصر الاموی، ص373؛ الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج1، ص69؛ نک: الصواعق المحرقه، ص201؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص372؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103.</ref>

افزون بر این، پاره‌ای روایت‌ها به تاثیر‌ معنوی اهل‌بیت بر حج و حج‌گزاران اشاره کرده‌اند که از آن جمله می‌توان [[دعا]] در موسم حج برای بارش باران و استجابت آن،<ref>الاحتجاج، ج2، ص47-48؛ بحار الانوار، ج46، ص50.</ref> مهربانی و خوش‌رفتاری با مخالفان خویش،<ref>رجال کشی، ج2، ص769.</ref> پند دادن به برخی افراد<ref>الاحتجاج، ج2، ص43.</ref> و ایجاد تحول باطنی در آنان<ref>دلائل الامامه، ص317-319؛ مدینة المعاجز، ج6، ص194.</ref> را برشمرد.

=== آثار اهل‌بیت در حرمین ===
{{اصلی|آثار اهل‌بیت در حرمین}}
در [[مکه]] و بخصوص در [[مدینه]] اماکن و آثار و یادگارهایی از اهل‌بیت باقی مانده بود. برخی از این یادگارها امروزه نیز موجود است ولی بخش عمده‌ای از آ‌ن‌ها در سده‌های اخیر از میان رفته است.مسجدهای متعددی در مکه و مدینه در نمازگاه‌های پیامبر(ص) ساخته شده است. همچنین [[اماکن منسوب به امام علی در حجاز]] و مکه و مدینه متعدد است.  

=== آثار اهل بیت در مکه ===
برخی از مکان‌های مرتبط به اهل بیت در مکه به شرح زیر است:‌

* [[مولد النبی(ص)|زادگاه پیامبر(ص)]] 
* [[مسجدهای مکه]] که محل نماز پیامبر بوده است
* زادگاه [[مولد فاطمه(س)|حضرت فاطمه(س)]] 
* [[قبة الوحی]]
* [[باب علی (مسجدالحرام)|باب علی]] (یکی از درهای [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]]) 
* [[مسجد امام علی (تنعیم)|مسجد امام علی در تنعیم]]
* [[زادگاه امام صادق|زادگاه امام صادق(ع)]] 

[[پرونده:قبور ائمه بقیع قبل از تخریب.jpg|بندانگشتی|قبور ائمه بقیع قبل از تخریب]]
===آثار اهل‌بیت در مدینه===

آثار اهل‌بیت در مدینه شامل این‌ دسته از امکان است:  

* قبر چهار امام در [[بقیع]]
* [[حجره رسول‌الله|خانه پیامبر(ص)]] و مدفن او در [[مسجدالنبی]]
* [[خانه امام علی (مدینه)|خانه امام علی(ع)]] و حضرت فاطمه در مسجدالنبی
* [[بیت‌الاحزان]] یا مسجد فاطمه(س)
* [[خانه امام سجاد|خانه امام سجاد(ع)]] و [[خانه امام صادق]](ع) و [[خانه امام رضا(ع)]]
* مسجدهایی که جایگاه نماز پیامبر(ص) در مدینه بوده است
* مسجدهایی در مدینه که با برخی از اهل‌بیت مرتبط‌اند مانند [[مسجد مباهله]]، [[مسجد فضیخ]]، [[مسجد غدیر خم]]، [[مسجد امام علی]]، و برخی از اماکن داخل مسجدالنبی از جمله [[خانه فاطمه(س)|خانه فاطمه]] و [[محراب فاطمه]]، [[ستون حرس]] از جمله این اماکن است.

* [[صدقات اهل بیت|صدقات اهل‌بیت]] در مدینه از قبیل چشمه و چاه آب و باغ که از برخی از امامان بخصوص [[صدقات امام علی|امام علی(ع)]] به عنوان صدقه بخشیده شده بود.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-224؛ معجم ما استعجم، ج1، ص262؛ نک: الکافی، ج7، ص49.</ref> 

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = https://hzrc.ac.ir/post/8106/%d8%a7%d9%87%d9%84-%d8%a8%d9%8a%d8%aa-%d8%b9
 | عنوان = اهل بیت
 | نویسنده = مهدی ملک محمدی
}}

*'''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی (م. 520ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، 1386ق

*'''احقاق الحق''': نورالله‌ الحسینی الشوشتری (م. 1019ق.)، تعلیقات شهاب الدین نجفی، قم، مکتبة النجفی، 1406ق

*'''الارشاد''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق

*'''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی

*'''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق

*'''اعیان الشیعه''': سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف

*'''امالی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، 1403ق

*'''الامالی''': الصدوق (م. 381ق.)، قم، البعثه، 1417ق

*'''اوائل المقالات''': المفید (م. 413ق.)، به کوشش الانصاری، بیروت، دار المفید، 1414ق

*'''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق

*'''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، بیروت، دار الفکر، 1412ق

*'''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف

*'''البرهان فی تفسیر القرآن''': البحرانی (م. 1107ق.)، قم، البعثه، 1415ق

*'''بصائر الدرجات''': الصفار (م. 290ق.)، به کوشش کوچه‌باغی، تهران، اعلمی، 1404ق

*'''پنجاه سفرنامه حج قاجاری''': به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، 1389ش

*'''تاج الموالید''': الطبرسی (م. 548ق.)، قم، مکتبة النجفی، 1406ق

*'''التاریخ الامین''': عبدالعزیز المدنی، مدینه، مطبعة الامین، 1418ق

*'''التاریخ الشامل للمدینة المنوره''': عبدالباسط بدر، مدینه، 1414ق

*'''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (م. 262ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق

*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق

*'''تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام''': طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری

*'''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق

*'''التبیان''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی

*'''التحریر و التنویر''': ابن‌عاشور (م. 1393ق.)، مؤسسة التاریخ

*'''التحقیق''': المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش

*'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م. 774ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق

*'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م. 606ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق

*'''تفسیر بغوی (معالم التنزیل)''': البغوی (م. 510ق.)، به کوشش خالد عبدالرحمن، بیروت، دار المعرفه

*'''تفسیر بیضاوی (انوار التنزیل)''': البیضاوی (م. 685ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق

*'''تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان)''': الثعلبی (م. 427ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق

*'''تفسیر فرات الکوفی''': الفرات الکوفی (م. 307ق.)، به کوشش محمد کاظم، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش

*'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق

*'''تفسیر مقاتل بن سلیمان''': مقاتل بن سلیمان (م. 150ق.)، به کوشش احمد فرید، دار الکتب العلمیه، 1424ق

*'''تقریب المعارف''': ابوصالح الحلبی (م. 555ق.)، به کوشش الحسون، محقق، 1417ق

*'''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش

*'''تهذیب التهذیب''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار الفکر، 1404ق

*'''تهذیب الکمال''': المزی (م. 742ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق

*'''جامع‌البیان''': الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق

*'''حج الانبیاء و الائمه''': معاونیة التعلیم و البحوث الاسلامیة فی الحج، تهران، مشعر، 1416ق

*'''حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه، آیتی، مشعر، 1375ش

*'''الخصال''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1416ق

*'''خصائص الائمه''': الشریف الرضی (م. 406ق.)، به کوشش الامینی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامی، 1406ق

*'''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق

*'''دعائم الاسلام''': النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق

*'''دلائل الامامه''': الطبری الشیعی (م. قرن 4)، قم، عثت، 1413ق

*'''رسائل المرتضی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حسینی و رجایی، قم، دار القرآن، 1405ق

*'''روح المعانی''': الآلوسی (م. 1270ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی

*'''روض الجنان''': ابوالفتوح رازی (م. 554ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1375ش

*'''زاد المسیر''': ابن جوزی (م. 597ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1422ق

*'''سنن الدارمی''': الدارمی (م. 255ق.)، احیاء السنة النبویه

*'''السنن الکبری''': البیهقی (م. 458ق.)، بیروت، دار الفکر

*'''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، 1413ق

*'''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح، 1383ق

*'''السیرة النبویه''': ابن‌کثیر (م. 774ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، 1396ق

*'''سیره پیشوایان''': مهدی پیشوایی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1379ش

*'''الشافی فی الامامه''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حسینی، تهران، مؤسسة الصادق(ع)، 1410ق

*'''شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار''': النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، 1414ق

*'''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق

*'''شواهد التنزیل''': الحاکم الحسکانی (م. 506ق.)، به کوشش محمودی، تهران، وزارت ارشاد، 1411ق

*'''الصافی''': الفیض الکاشانی (م. 1091ق.)، بیروت، اعلمی، 1402ق

*'''الصحاح''': الجوهری (م. 393ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق

*'''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق

*'''صحیح مسلم بشرح النووی''': النووی (م. 676ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق

*'''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.)، بیروت، دار الفکر

*'''الصواعق المحرقه''': احمد بن حجر الهیتمی (م. 974ق.)، به کوشش عبدالرحمن و کامل محمد، لبنان، الرساله، 1417ق

*'''الطبقات الکبری''': ابن‌ سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق

*'''عقائد الامامیه''': المظفر (م. 1381ق.)، قم، انصاریان

*'''العقد الفرید''': احمد بن عبد ربه (م. 328ق.)، به کوشش مفید قمیحه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1404ق

*'''علم الامام''': محمد حسین المظفر، بیروت، دار الزهراء، 1402ق

*'''العین''': خلیل (م. 175ق.)، به کوشش مخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق

*'''عیون اخبار الرضا(ع)''': الصدوق (م. 381ق.)، بیروت، اعلمی، 1404ق

*'''فتح القدیر''': الشوکانی (م. 1250ق.)، بیروت، دار المعرفه

*'''فرائد السمطین''': ابراهیم جوینی خراسانی الحموینی (م. 730ق.)، بیروت، نشر محمودی، 1398ق

*'''فرق الشیعه''': النوبختی (م. 310ق.)، بیروت، دار الاضواء، 1404ق

*'''قواعد المرام''': ابن میثم البحرانی (م. 699ق.)، به کوشش حسینی، قم، مکتبة النجفی، 1406ق

*'''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش

*'''الکشاف''': الزمخشری (م. 538ق.)، قم، بلاغت، 1415ق

*'''کشف الارتیاب''': سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، 1382ق

*'''کشف المراد''': العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش حسن‌زاده آملی، قم، نشر اسلامی، 1419ق

*'''کمال الدین''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1405ق

*'''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. 975ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق

*'''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق

*'''مجمع البحرین''': الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق

*'''مجمع البیان''': الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق

*'''مجمع الزوائد''': الهیثمی (م. 807ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402ق

*'''المحاسن''': ابن خالد البرقی (م. 274ق.)، به کوشش حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1326ش

*'''المختصر النافع''': المحقق الحلی (م. 676ق.)، تهران، البعثه، 1410ق

*'''مدینة المعاجز''': سید‌هاشم البحرانی (م. 1107ق.)، به کوشش مولایی، قم، المعارف الاسلامیه، 1413ق

*'''المدینة فی العصر الاموی''': محمد حسن شراب، دمشق، علوم القرآن، 1404ق

*'''مستدرک سفینة البحار''': علی نمازی شاهرودی (م. 1405ق.)، به کوشش نمازی، قم، نشر اسلامی، 1419ق

*'''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م. 405ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق

*'''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م. 241ق.)، بیروت، دار صادر

*'''مصباح الحرمین''': عبدالجبار الشکوئی (قرن 14)، به کوشش طباطبایی، مشعر، 1384ش

*'''مصباح الشریعه''': امام جعفر الصادق(ع) (م. 148ق.)، بیروت، الاعلمی، 1400ق

*'''مصباح المتهجد''': الطوسی (م. 460ق.)، بیروت، فقه الشیعه، 1411ق

*'''المصباح المنیر''': الفیومی (م. 770ق.)، قم، دار الهجره، 1405ق

*'''مطالب السؤول''': محمد بن طلحة الشافعی (م. 652ق.)، به کوشش العطیه، نجف، دار الکتب التجاریه

*'''المعجم الکبیر''': الطبرانی (م. 360ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، 1405ق

*'''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس (م. 395ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق

*'''المقالات و الفرق''': سعد بن عبدالله‌ الاشعری (م. 310ق.)، تهران، علمی فرهنگی، 1361ش

*'''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق

*'''منهاج الکرامه''': علامه حلی (م. 726ق.)، به کوشش عبدالرحیم مبارک، مشهد، تاسوعا، 1379ش

*'''المیزان''': الطباطبائی (م. 1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق

*'''النجاة فی القیامه''': ابن میثم البحرانی (م. 679ق.)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417ق

*'''نظم درر السمطین''': الزرندی (م. 750ق.)، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع)، 1377ق

*'''النکت الاعتقادیه''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق

*'''النور المبین''': محمد جمال الدین سرور، قاهره، دار الفکر العربی

*'''النهایه''': الطوسی (م. 460ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ق

*'''النهایه''': مبارک ابن اثیر (م. 606ق.)، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، 1367ش

*'''نهج الحق و کشف الصدق''': العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش الحسنی الارموی، قم، دار الهجره، 1407ق

*'''الوافی بالوفیات''': الصفدی (م. 764ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق

*'''الوافی''': الفیض الکاشانی (م. 1091ق.)، به کوشش ضیاء الدین، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع)، 1406ق

*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق

*'''وفاء الوفاء''': السمهودی (م. 911ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م

{{پایان}}
{{الگو:اهل بیت}}

[[رده:اهل‌بیت(ع)]]