در حال ویرایش ایتاخ

'''ایتاخ''': غلام [[معتصم عباسی]] و کارگزار [[حرمین شریفین]] می‌باشد. ایتاخ از ترکان خزری بود که در آشپزخانه خادم [[منصور عباسی]] کار می‌کرد که معتصم عباسی او را خرید و در زمره خدمتکاران خود درآورد، او به سبب دلیری و کاردانی مورد توجه معتصم قرار گرفت و از سرداران مشهور او و دو خلیفه پس از وی، واثق و [[متوکل عباسی]] گردید. نخستین منصب مهم وی، فرماندهی نیروهای معتصم بود و در دوران واثق، قدرت بیشتر یافت و امور [[خراسان]]، سند و نواحی دجله به وی واگذار شد. متوکل با حمایت و پشتیبانی برخی سرداران ترک از جمله ایتاخ، به خلافت رسید. لذا، بسیاری از امور سیاسی و نظامی را به وی سپرد و در این دوران اوج قدرت ایتاخ بود. متوکل از بیم قدرت‌یافتن ایتاخ به وی امارت [[حج]] را داد و او را از مرکز حکومت دور کرد و سرانجام چندی بعد او از امارت حرمین برکنار شد و در پی بازگشت از حج، به فرمان متوکل، کشته شد.

ایتاخ به ترکان خزری نسب می‌برد.<ref>تاریخ طبری، ج9، ص168؛ النجوم الزاهره، ج2، ص276.</ref> وی نخست در آشپزخانه شخصی به نام سلام بن ابرش، خادم [[منصور عباسی]]، به عنوان آشپز خدمت می‌کرد.<ref>تاریخ طبری، ج9، ص166؛ الانباء، ص280؛ تجارب الامم، ص294.</ref> معتصم پیش از خلافت به سال 199ق. ایتاخ را از سلام خرید<ref>البدایة و النهایه، ج10، ص312.</ref> و در زمره خدمتکاران خود درآورد. به تدریج وی به ‌سبب دلیری و کاردانی مورد توجه معتصم قرار گرفت و از سرداران مشهور او و دو خلیفه پس از وی، [[واثق عباسی|واثق]] (حک: 129-132ق.)  و [[متوکل عباسی]] (حک: 232-247ق.)  گردید.<ref>البدایة و النهایه، ج10، ص313؛ النجوم الزاهره، ج2، ص276.</ref>  

ایتاخ در فرونشاندن شورش‌های داخلی دوران معتصم نقش اساسی داشت. نخستین منصب مهم وی، فرماندهی نیروهای خلیفه برای یاری رساندن ‌به ‌افشین، از فرماندهان ترک، در برابر شورش بابک خرمدین در [[آذربایجان]] بود.<ref>المنتظم، ج11، ص73.</ref> وی همچنین شورش کردان در [[موصل]] (224ق.)  را سرکوب کرد.<ref>الکامل، ج6، ص506-507؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص568.</ref> سرکردگی نبرد عموریه با امپراتوری روم (223ق.)  و نیز فرماندهی لشکریان مغربی و ترک را بر عهده داشت‌.<ref>الکامل، ج6، ص479-481، 487؛ النجوم الزاهره، ج2، ص232.</ref> در پی این خدمات، در سال 225ق. ‌ به امارت [[یمن]] منصوب شد.<ref>تاریخ طبری، ج9، ص103؛ الکامل، ج6، ص516.</ref>  

ایتاخ در دوران [[واثق عباسی|واثق]]، قدرت بیشتر یافت و امور [[خراسان]]، سند و نواحی [[دجله]] به وی وا‌گذار شد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص479.</ref> نیز به عنوان حاجب (دربان) خلیفه انتخاب گشت.<ref>التنبیه و الاشراف، ص361.</ref> در دوران معتصم نقش جلاد خلیفه را بر عهده داشت و از مخالفان خلفا انتقام می‌گرفت.<ref>المنتظم، ج11، ص313.</ref> از این‌رو، برخی از تاریخ‌نگاران او را «شمشیر انتقام خلفا» خوانده‌اند.<ref>تاریخ الاسلام، ج17، ص106؛ الوافی بالوفیات، ج9، ص270.</ref>  

پس از مرگ واثق، [[متوکل عباسی|متوکل]] با حمایت و پشتیبانی برخی سرداران ترک از جمله ایتاخ‌، به خلافت رسید. از این‌رو، بسیاری از امور سیاسی و نظامی را به وی سپرد. او فرماندهی سپاهیان ترک و مغربی‌، ریاست بَرید (چاپارخانه)،  حجابت خلیفه، و اداره امور دارالخلافه را بر عهده گرفت. چندی به امارت [[مصر]]، [[کوفه‌]]، [[تهامه‌]]، [[مکه]]، [[مدینه]] و دیگر مناطق [[حجاز]] منصوب شد و البته به جای خود افرادی را گماشت.<ref>تاریخ طبری، ج9، ص154، 166-167؛ البدایة و النهایه، ج10، ص311-312؛ النجوم الزاهره، ج2، ص275.</ref> در این مدت، برای وی بر منبرها دعا می‌شد.<ref>المنتظم، ج11، ص208؛ النجوم الزاهره، ج2، ص275.</ref>  

متوکل که از قدرت روزافزون ترکان از جمله ایتاخ بیمناک بود، در صدد کوتاه کردن دست آنان از امور خلافت برآمد و قصد کشتن او ‌را کرد. اما از بیم شورش سپاهیان ترک، در 234ق. ‌ او را به بهانه امارت حج‌<ref>المعرفة و التاریخ، ج1، ص210؛ تاریخ طبری، ج9، ص166-167؛ المنتظم، ج11، ص209؛ البدایة و النهایه، ج10، ص312.</ref> از [[سامرا]] دور نمود.<ref>تاریخ طبری، ج9، ص166-167؛ الکامل، ج7، ص46؛ تاریخ الاسلام، ج17، ص106.</ref> وی در [[ماه ذی‌قعده]] این سال، در پی پوشیدن خلعت، همراه سپاهی رهسپار [[حج]] شد.<ref>تاریخ طبری، ج9، ص166-167.</ref>  

متوکل افزون بر اعطای منصب یاد شده، امارت هر سرزمینی را که به آن وارد ‏شود، به وی ‏سپرد.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص220.</ref> چندی بعد او از امارت حرمین برکنار شد<ref>شفاء الغرام، ج2، ص220.</ref> و در پی بازگشت از حج، به فرمان متوکل، به دست والی [[بغداد]]، اسحق بن ابراهیم، همراه پسران و دبیرش دستگیر و زندانی ‌گشت. بر پایه روایت مشهور، او را به زنجیر کشیدند و آب را از او بازداشتند تا از تشنگی جان سپرد.<ref>نک: تجارب الامم، ج4، ص297؛ المنتظم، ج11، ص221-222؛ البدایة و النهایه، ج10، ص313.</ref>  

  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/8028

[[رده:اشخاص حج‌گزار]]

[[رده:کارگزاران حکومت عباسی]]