در حال ویرایش باب الصفا

باب الصفا سومین در از سمت شرق در دیوار جنوبی [[مسجدالحرام]] بود که به سبب نزدیکی با [[کوه صفا]] به این نام شهرت یافت.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص87-89؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص190-191؛ نصب الرایه، ج3، ص134؛ تاریخ عمارة الحرم المکی، ص159.</ref>این ورودی به سبب قرار گرفتن در برابر خانه‌های [[بنی‌عدی بن کعب|بنی‌عُدَی بن کعب]]، از تیره‌های [[قریش]]، در [[دوران جاهلیت]] به باب بنی‌عُدی شهرت داشت. در پی نبردی که میان بنی‌عدی و [[بنی‌عبدالشمس]] روی داد، بنی‌عدی خانه‌های خود را ترک کردند و از آن پس، این ورودی به سبب جای داشتن در برابر خانه‌های [[بنی‌مخزوم]]، به باب بنی‌مخزوم مشهور شد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص90، 261؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص191؛ ج3، ص334.</ref>در ‌گزارش برخی رویدادها مانند بیرون آمدن [[پیامبر(ص)]] از این باب به سوی صفا<ref>المجموع، ج8، ص10؛ نصب الرایه، ج3، ص134؛ تلخیص الحبیر، ج7، ص271.</ref>از آن با نام باب بنی‌مخزوم یاد شده است. در محاصره مسجدالحرام به دست [[حجاج بن یوسف ثقفی]] برای سرکوب قیام [[عبدالله بن زبیر]] به سال73ق. پاسداری از این باب به نیروهای اردنی وا‌گذار شد.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص190.</ref>

باب الصفا تا نیمه سده دوم ق. به شکل یک ورودی بود و در گسترش‌های مسجد، جایگاه آن به موازات مکان پیشین جابه‌جا می‌شد. به سال 167ق. در گسترش دوم دوران [[مهدی عباسی]] (حک: 158-169ق.) در پی توسعه مسجد از سمت جنوب، نخستین بار برای آن دری ساختند که بزرگ‌ترین در مسجد با چندین ورودی‌ بود.<ref>رحلة ابن جبیر، ص76؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص376.</ref>این در پنج طاق و ورودی بر چهار ستون داشت که ارتفاع چهار ورودی 5/13 ذرع (کمی بیش از 5/6 متر) و ارتفاع ورودی وسطی 14 ذرع (نزدیک هفت متر)<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص89؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص190.</ref>بود و زائران می‌توانستند به تاسی از پیامبر، از بالای کوه صفا، [[کعبه]] را از درون آن ببینند.<ref>مستفاد الرحله، ص227.</ref>پهنای باب الصفا 36 ذرع (بیش از 5/17متر) ‌گزارش شده است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص89؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص190.</ref>از آن‌جا که این در از سطح مسجد بالاتر بود، با 12یا شش پله به صحن مسجد می‌رسید.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص89؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص191.</ref>در پله چهارم، سنگی سیاه قرار داشت که نشان گام پیامبر(ص) بر آن نقش بسته بود. بعدها این اثر بریده شد، به گونه‌ای که سرانگشتان مبارک حضرت رو به سوی مسجد گشت.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص89؛ سفرنامه ناصر خسرو، ص127-128.</ref>

از چهار ستون باب الصفا، دو ستون میانی با نقش و ‌نگارهای متنوع تزیین گشته و بر آن‌ها عباراتی با روکش آب طلا نقش بسته بود. [[ابن‌جبیر]] (م. 614ق.)  گزارشی کامل از نوشته‌های این دو ستون ارائه داده است. به ‌گزارش وی، بر روی یکی از این دو ستون میانی، به فرمان [[مهدی عباسی]] در سال 167ق. برای گسترش مسجدالحرام از سمت باب صفا به گونه‌ای که کعبه در وسط قرار گیرد، اشاره گشته است. بر ستون دیگر همین ورودی، از اقدام مهدی برای گسترش مسجد از جانب صفا و توسعه منطقه پیرامون مسجد یاد شده است. نیز در زیر نوشته‌های هر دو ستون، فرمان مهدی در گسترش ورودی میانی صفا که در مسیر حرکت پیامبر بوده، تکرار گشته است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص6، 76-77.</ref>

به سال 984ق. در حکومت [[مراد سوم عثمانی]] (حک: 982-1003ق.)  همه پنج ورودی این باب، با دو لنگه در چوبی بازسازی شد. بر بالای هر یک از ورودی‌ها، طاقی با نمای سنگی و رنگارنگ ساختند. پهنای ورودی میانی، سه متر و دو ورودی کنار آن، دو متر و دو ورودی کناری 5/1 متر بود. ارتفاع ورودی وسطی نیز از دیگر ورودی‌ها بیشتر بود و از ارتفاع ورودی دو طرف آن به ترتیب کاسته می‌شد. از ورودی میانی، کعبه قابل مشاهده بود. نیز بر بالای این طاق‌ها 29 کنگره با تزیینات به سبک معماری رومی ساخته شد که بر بالای هر یک از آن‌ها عباراتی با خط ثلث در قابی مستطیل نوشته بودند. هنگام ورود به مسجد، بر بالای نخستین ورودی از سمت شرق، پس از [[بسمله]]، آیه 158 [[سوره بقره]]: {{قلم رنگ|سبز|اِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ فَمَنْ حَجَّ}} و بر بالای ورودی دوم، ادامه همان آیه: {{قلم رنگ|سبز|الْبَیْتَ اَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ اَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَاِنَّ اللهَ شاکِرٌ عَلیمٌ}} نقش بسته بود. بر بالای ورودی میانی، آیه 133 [[سوره آل عمران]]: {{قلم رنگ|سبز|وَ سارِعُوا اِلی‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْاَرْضُ}} و بر ورودی چهارم، ادامه همان: {{قلم رنگ|سبز|اُعِدَّتْ لِلْمُتَّقینَ الَّذینَ یُنْفِقُونَ فِی السّـَرَّاءِ وَ الضَّـرَّاءِ وَ الْکاظِمینَ}} و بر ورودی پنجم، ادامه آن آیه: {{قلم رنگ|سبز|الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ}} نگاشته شده بود. ارتفاع این در از کف مسجدالحرام 10 پله بود. برای هر ورودی، دو لنگه در چوبی تدارک دیده بودند.<ref>تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص122؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص100-101.</ref>

به ‌گزارش برخی منابع، این در محل ورود [[حضرت ابراهیم]] و فرزندش [[حضرت اسماعیل|اسماعیل]] برای انجام [[مراسم حج]] بوده است.<ref>علل الشرایع، ج2، ص586.</ref>‌نیز گزارش‌ داده‌اند که در ماجرای ستیز قریش برای نصب [[حجرالاسود]]، پیامبر(ص) از همین در وارد مسجد شد.<ref>الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص85؛ منائح الکرم، ج1، ص457.</ref>همچنین گفته‌اند که ایشان همراه [[امام علی(ع)]] و [[حضرت خدیجه]](س) برای اقامه نماز، از این در وارد مسجد می‌شدند.<ref>الفصول المختاره، ص274؛ المناقب، ص56؛ کشف الغمه، ج1، ص82.</ref>

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

[[رده:درب‌های مسجدالحرام]]