در حال ویرایش بارگاه‌های بقیع (بخش)

==مشهورترین بارگاه‌های بقیع==
در طول تاریخ، بقعه‌ها و گنبدهایی بر قبور بزرگان و شخصیت‌های مدفون در بقیع ساخته شد. مشهورترین این بناها عبارتند از:

===بقعه عثمان بن مظعون===
ابوسائب عثمان بن مظعون جُمحی صحابی پیامبر(ص) بود و او را نخستین مهاجری دانسته‌اند که در [[مدینه]] وفات یافت.

هنگام وفات وی را سال دوم یا سوم ق. نوشته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1053-1055.</ref> بر پایه گزارشی، پیامبر(ص) پس از وفات عثمان بن مظعون، وی را در بخش میانی بقیع دفن کرد و فرمود: «هذه الروحاء»؛  «این جا، مکان راحتی و آسایش است.» <ref>تاریخ المدینه، ج1، ص100.</ref> از آن پس سنگی را به نشانه این قبر بر آن نهاد.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص102؛ سنن ابن ماجه، ج1، ص498.</ref>

این سنگ تا هنگام حکمرانی [[مروان بن حکم]] بر مدینه، در دوره حکومت [[معاویة بن ابی‌سفیان]] (حکومت: 40-60ق) بر قبر عثمان قرار داشت تا این که به فرمان وی از آن جا برداشته شد<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص102؛ وفاء الوفاء، ج3، ص84؛ الدرة الثمینه، ص168.</ref> و به گزارشی آن را بر قبر [[عثمان بن عفان]] نهادند<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص84.</ref> که تا آن هنگام بیرون از بقیع قرار داشت و تازه به بقیع پیوسته بود؛

پس از وفات ابراهیم پسر 18 ماهه پیامبر(ص) به سال دهم ق. او امر کرد که وی را کنار قبر عثمان بن مظعون دفن کنند<ref>اخبار المدینه، ص207؛ انساب الاشراف، ج2، ص88.</ref> و بالای قبر ابراهیم نیز سنگی به عنوان علامت نصب کرد.<ref>الطبقات، ج1، ص144؛ انساب الاشراف، ج2، ص88؛ سبل الهدی، ج11، ص24.</ref> سپس بالای قبر او ایستاد و بر ساکنان آن سلام داد.<ref>الطبقات، ج1، ص144؛ انساب الاشراف، ج2، ص88؛ تاریخ المدینه، ج1، ص99.</ref> روایتی از دفن [[رقیه دختر پیامبر|رقیه]] (درگذشت: 2ق) <ref>تاریخ المدینه، ج1، ص103.</ref> و [[زینب دختر پیامبر|زینب]] (درگذشت: 8ق) دختران رسول خدا نزدیک قبر عثمان بن مظعون حکایت دارد.<ref>مسند احمد، ج1، ص237؛ مجمع الزوائد، ج3، ص17.</ref>

===دفن صحابه در بقیع===
گزارش‌هایی از دفن افرادی چون [[عبدالرحمن بن عوف زهری]] از مهاجران به [[حبشه]] و مدینه (درگذشت: 31 یا 32ق) که با عثمان بن مظعون پیمان بسته بود تا کنارش دفن شود،<ref>الدرة الثمینه، ص168؛ وفاء الوفاء، ج3، ص88.</ref> ابواَمامه [[اسعد بن زراره خزرجی]] از حاضران در دو [[بیعت عقبه]] و نقیب [[بنی‌نجار]] (درگذشت: اول ق)، [[سعد بن ابی‌وقاص زهری]] از نخستین اسلام آورندگان (درگذشت: 55ق)، [[عبدالله بن مسعود هذلی|عبدالله بن مسعود هَذلی]] از نخستین اسلام آورندگان و از مهاجران به حبشه و مدینه (درگذشت: 32ق)، <ref>الطبقات، ج3، ص151.</ref> [[خنیس بن حذافه سهمی|خُنیس بن حذافه سهمی]] داماد عمر و از مهاجران به حبشه و مدینه و از [[شهدای احد]] (درگذشت: 3ق) و [[فاطمه بنت اسد]] مادر [[امام علی(ع)]] (درگذشت: 3ق) <ref>وفاء الوفاء، ج3، ص88.</ref> کنار قبر عثمان و ابراهیم حکایت دارند.

بر این قبور گنبد و ضریحی ساخته شده بود که منابع پیشین به هنگام ساخت و نیز سازنده آن اشاره ندارند. شماری از محققان با توجه به شباهت ضریح ساخته شده برای قبور [[امامان شیعه]] و عباس با ضریح موجود بر این قبور، ساخت این بنا را نیز به [[مجدالملک براوستانی]] (درگذشت: 492 یا 493ق) وزیر ایرانی سلطان [[برکیارق سلجوقی]] (حکومت: 486-498ق) نسبت می‌دهند.<ref>اعیان الشیعه، ج3، ص299؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص193.</ref>

[[ابن‌جبیر]] (درگذشت: 614ق) در وصف این ضریح، آن را از جنس چوب دانسته که با نقش‌های بدیع تزیین شده بود و میخکوبی‌هایی به شکل بسیار زیبا بر آن دیده می‌شد. این ضریح به صورت پنجره‌ای چوبی بود که رو به [[قبله]] باز می‌شد.<ref>رحلة ابن جبیر، ص174.</ref>

[[مطری]] (درگذشت: 741ق) نیز همراه اشاره به مرقد ابراهیم، از ضریح مشبک سمت قبله مرقد یاد کرده است.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص119-120.</ref> گنبد ساخته شده بر این بقعه به رنگ سفید بود.<ref>رحلة ابن جبیر، ص173-174؛ رحلة ابن بطوطه، ص119.</ref> 

از گزارش‌ها درباره این گنبد که واپسین آن‌ها به [[رفعت پاشا]] به سال 1325ق.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص426.</ref> بازمی‌گردد، برمی‌آید که این بنا تا هنگام ویرانی اول بقعه‌های بقیع در سال 1220ق. در دولت اول سعودی باقی بوده است.<ref>من اخبار الحجاز و النجد، ص104؛ عنوان المجد، ص137؛ البقیع قصة التدمیر، ص84.</ref> اکنون قبور موجود در این بقعه نشانه‌‌گذاری شده است.

=== بقعه امامان شیعه و عباس بن عبدالمطلب ===
{{اصلی|بارگاه امامان(ع) در بقیع}}
[[پرونده:قبور ائمه بقیع قبل از تخریب.png|350px|thumb|left|قبور ائمه بقیع قبل از تخریب]]
بخشی از بقیع که خانه عقیل بن عبدالمطلب بود و محل دفن برخی از بزرگان بنی‌هاشم که به مقابر بنی‌هاشم شهرت یافت.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص127.</ref>  [[عباس بن عبدالمطلب]] (م. 32ق.) عموی پیامبر(ص)، چهار تن از امامان شیعه، [[امام حسن(ع)]] (شهادت 49/50ق.)، <ref>الکافی، ج1، ص472؛ البدایة و النهایه، ج8، ص48.</ref>  [[امام سجاد(ع)]] (شهادت 94/95ق.)، <ref>الکافی، ج1، ص469؛ تاریخ‏ طبری، ج11، ص631.</ref> [[امام محمد باقر(ع)|امام باقر(ع)]] (شهادت حدود 114/117ق.) <ref>مروج الذهب، ج3، ص219؛ دلائل الامامه، ص215-216.</ref> و [[امام صادق(ع)]] (شهادت 148ق.) <ref>ذخائر العقبی، ص141؛ مروج الذهب، ج3، ص219.</ref> از مدفونان در این خانه‌ بودند. 

از قرن پنجم به فرمان مجدالملک براوستانی، وزیر یکی از شاهان سلجوقی، بارگاهی بزرگ با گنبدی بلند بر این قبرها که کنار یکدیگر بودند ساخته شد<ref>الکامل، ج10، ص352.</ref> و بعدها برای این قبور صندوق چوبی و ضریح ساخته شد.<ref>رحلة ابن جبیر، ص174.</ref> این بارگاه را بنایی بزرگ و با شکوه توصیف کرده اند<ref>رحلة العبدری، ج1، ص423.</ref> که تا سده سیزدهم پابرجا بود. سپس در حمله نخست آل سعود به مدینه از میان رفت. بعد از آن دوباره بازسازی شد و در نهایت بار دیگر توسط آل سعود در سال 1344 تخریب شد. 

===بقعه حضرت فاطمه بنت اسد===

فاطمه بنت اسد (م. 3ق.) از دیگر مدفونان در بقیع است که بر قبر وی بنایی ساختند. گزارش‌ها حکایت دارند که [[پیامبر]] به دلیل علاقه فراوان به [[فاطمه بنت اسد]] مادر [[امام علی(ع)]] او را مادر خود می‌دانست.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص124؛ شرح نهج البلاغه، ج1، ص14.</ref> پس از رحلت آن بانو، او را با آداب ویژه دفن کرد. لباس خود را به جای کفن بر او پوشاند و برای ایمنی یافتنش از فشار قبر، لحظاتی در گور او خوابید.

کهن‌ترین مدینه‌شناسان و منابع مدینه‌شناسی قبر وی را نزدیک قبر عباس و در خانه عقیل می‌دانند.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص123-124.</ref> در سده 7ق. ابن‌نجار و پس از وی بسیاری از تاریخ‌نگاران و مدینه‌شناسان مکان قبر وی را به اشتباه در شمال شرقی بقیع و شمال بقعه عثمان بن عفان دانسته و از رواج زیارت این قبر در دوران خود گزارش داده‌اند.<ref>الدرة الثمینه، ص168؛ التعریف بما آنست الهجره، ص43؛ اثارة الترغیب، ج2، ص351.</ref> منابع پسین نیز این نظر را تایید کرده‌اند.<ref>تاریخ معالم المدینة المنوره، ص352؛ الجواهر الثمینه، ص205؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج4، ص722.</ref>

سمهودی این گزارش را مردود و آن را نتیجه برداشت اشتباه ابن‌نجار از گزارش منابع پیشین دانسته و خود از دفن فاطمه نزدیک قبر ابراهیم و عثمان بن مظعون در [[روحاء]] گزارش داده است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص85.</ref>
با پیوستن خانه عقیل به بقیع و نیز ساخت بنا بر روی قبور امامان شیعه، قبر فاطمه نیز که در جنوب غربی این قبور قرار داشت، در این بنا قرار گرفت. گزارش ابن‌شبه از وجود مسجدی در سده سوم ق. در این مکان می‌تواند از ساخت نخستین بنا بر این قبر حکایت کند.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص123.</ref> این قبر هیچگاه دارای ضریح نبوده و تنها پارچه‌ای گرانبها و گلابتون بر آن کشیده بودند.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص156؛ پنجاه سفرنامه، ج5، ص238. .</ref>

بر پایه وقف‌نامه [[سلطان سلیمان عثمانی]] به سال 947ق. پرده‌ای ویژه برای این بقعه و بقاع دیگر فرستاده شد.<ref>التاریخ القویم، ج4، ص17، 20.</ref> در سده‌های اخیر و در هنگام ازدحام حاجیان، شبکه‌ای از فولاد در جلوی طاق‌نما به صورت حائلی میان قبر و فضای عمومی درون حرم قرار می‌گرفت.<ref>پنجاه سفرنامه، ج5، ص237؛ سفرنامه فرهاد میرزا، ص141.</ref> این شبکه در زمان ویرانی بقاع بقیع در 8 [[شوال]] سال1344ق. به هفت قطعه تقسیم شد که شش قطعه آن را روی دیوار سمت راست و چپ در ورودی محوطه حرم [[حضرت حمزه(ع)]] و قطعه دیگر را سمت قبور شهدا نزدیک [[کوه احد|کوه اُحد]] نصب کردند.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص107-109.</ref>
===بقعه همسران پیامبر===

از دیگر بقاع مهم [[قبرستان بقیع]]، بقعه‌ای بود که بر مزار برخی [[همسران پیامبر]] بنا نهاده شده بود و در فاصله پنج متری جنوب قبر عقیل<ref>فصول من تاریخ المدینه، ص167-168.</ref> و شمال قبور امامان شیعه قرار داشت. بنای این بقعه به سال 852ق. و در دوران حکومت [[امیر جقمق مملوکی]] (حک: 842-857ق.)  به دست امیر بردبک معمار ساخته شده بود.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص101.</ref> این قبور پیش از آن با دیوار سنگی کوتاه از دیگر قبرها متمایز شده بودند.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص120.</ref> فرهاد میرزا (م. 1305ق.)  در سفر خود به سال 1292ق. به وجود ضریح بر این قبور اشاره دارد.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص156.</ref>
به رغم تصریح بسیاری از منابع به دفن همه همسران پیامبر جز [[خدیجه]] و [[میمونه]] در بقیع، <ref>الدرة الثمینه، ص165؛ التعریف بما آنست الهجره، ص119؛ بهجة النفوس، ج2، ص101.</ref> در تعیین شمار همسران وی که در این بخش از بقیع و در این بارگاه مدفون شده‌اند، اختلاف نظر دارند. ابن‌شبه از وجود قبر [[ام‌حبیبه]]، دختر [[ابوسفیان]]، در خانه عقیل و قبر [[ام‌سلمه]] در [[بیت الاحزان]] یاد می‌کند.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص120.</ref>

ابن‌نجار به وجود چهار قبر برجسته در این بارگاه بدون اشاره به همسران پیامبر اشاره کرده<ref>الدرة الثمینه، ص166.</ref>؛ اما [[سمهودی]] آگاهی از وجود این تعداد قبر را درون بقعه به سبب مسطح بودن کف آن‌ها ناممکن دانسته است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص101.</ref> از این رو، تصریح برخی منابع و سفرنامه‌های پسین به نام هشت تن از همسران مدفون در این بارگاه را باید فاقد اعتبار دانست.<ref>فصول من تاریخ المدینه، ص167-168؛ پنجاه سفر‌نامه، ج5، ص241.</ref>
===بقعه عثمان بن عفان===

بقعه مهم بعد در انتهای بقیع، متعلق به عثمان بن عفان است. پس از کشته شدن وی به سال 35ق. از دفن جسدش در [[قبرستان بقیع]] پیشگیری شد و پیکرش در شرق بقیع<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص120.</ref> در محلی به نام حُش/حَش (بستان) کوکب که محل دفن مردگان یهودی بود، <ref>تاریخ طبری، ج3، ص438.</ref> دفن شد.

در روزگار حکومت [[مروان بن حکم]] بر [[مدینه]]، به دستور [[معاویه]]، دیوار میان بقیع و [[حش کوکب]] برداشته شد و کوشیدند تا با دفن مردگان مسلمان در فاصله میان بقیع تا حش کوکب، قبر عثمان به بقیع افزوده شود.<ref>اخبار المدینه، ص209؛ تاریخ المدینه، ج1، ص112-113؛ تاریخ طبری، ج3، ص438.</ref>
ابن جبیر از وجود گنبدی کوچک بر بقعه عثمان گزارش داده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص174.</ref>

پس از وی، ابن‌نجار و نیز ابن‌بطوطه (م. 770ق.) از بزرگ بودن این گنبد سخن گفته‌اند.<ref>الدرة الثمینه، ص166؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص361.</ref> به نظر می‌رسد که در فاصله دیدار ابن‌جبیر و ابن‌نجار، گنبدی بزرگ جایگزین گنبد پیشین شده است. ساخت این گنبد را به [[اسامة بن سنان صالحی]]، از امیران [[سلطان صلاح‌الدین ایوبی]]، به سال 601ق. نسبت داده‌اند.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص120؛ وفاء الوفاء، ج3، ص102.</ref> عبدری (م. بعد از700ق.)  این بقعه را همراه با بقعه عباس، بزرگ‌ترین و زیباترین بارگاه‌های بقیع دانسته است.<ref>رحلة العبدری، ج1، ص423.</ref>
===بقعه عقیل و عبدالله بن جعفر===

بقعه معروف دیگر، بقعه عقیل (م. حدود60ق.)  برادر [[امیرالمؤمنین]] و نیز [[عبدالله بن جعفر]] (م. 80ق.) برادرزاده عقیل است. این دو در خانه عقیل و در یک قبر<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص100-101.</ref> دفن شده‌اند. مزار اینان نزدیک به بقعه عباس و امامان شیعه و در فاصله پنج متری با قبور همسران پیامبر(ص) <ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص235.</ref> قرار دارد.

[[ابوسفیان بن حارث]] (م. 15/20ق.)، پسر عمو و برادر رضاعی پیامبر(ص) از دیگر مدفونان در این بارگاه است.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص127؛ نک: الاستیعاب، ج4، ص1673.</ref> درباره زمان ساخت این بقعه و سازنده آن، آگاهی چندان در دست نیست. گزارش ابن‌نجار از این بقعه، از ساخت آن تا پیش از سده هفتم ق. حکایت دارد.<ref>الدرة الثمینه، ص166.</ref>
===بقعه دختران پیامبر===

بقعه منسوب به دختران پیامبر(ص)، [[رقیه دختر پیامبر|رقیه]] (م. 2ق.) و‌ [[دختر ام کلثوم|ام کلثوم]] (م. 9ق.) همسران عثمان بن عفان، و [[زینب دختر پیامبر|زینب]] (م. 8ق.) همسر [[ابی‌العاص بن ربیع]] از دیگر بقعه‌هایی بود که در شمال قبور امامان شیعه و جنوب غربی قبور همسران پیامبر(ص) و نزدیک قبر عثمان بن مظعون قرار داشت.

منابع از دفن رقیه<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص103؛ الکافی، ج3، ص241؛ الطبقات، ج8، ص37.</ref> و زینب<ref>مسند احمد، ج1، ص237؛ الاستیعاب، ج3، ص1056؛ المستدرک، ج3، ص190.</ref> در بقیع، نزدیک به قبر عثمان بن مظعون، بر پایه سفارش پیامبر(ص) حکایت دارند. اما از مکان دفن‌ ام کلثوم گزارشی در دست نیست. تنها نویسندگان پسین چون فرهاد میرزا<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص156.</ref> و رفعت پاشا<ref>مرآة الحرمین، ص478.</ref> به دفن‌ ام کلثوم کنار دیگر دختران پیامبر اشاره نموده و به بقعه ساخته شده بر قبر اینان توجه کرده‌اند. بر این قبور ضریحی برنجی قرار داشت.<ref>پنجاه سفرنامه، ج5، ص241.</ref>
===بقعه حلیمه سعدیه===

در شمال شرقی بقیع، بقعه‌ای وجود داشت که به [[حلیمه]]، دایه پیامبر(ص) منسوب بود. منابع پیشین از زمان وفات این بانو و مکان دفن وی سخن نگفته‌اند. تنها [[قاضی عیاض]] (م. 544ق.) از دیدار وی با [[ابوبکر]] و [[عمر]] یاد کرده<ref>الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج2، ص115.</ref> و [[مقریزی]] (م. 845ق.)  از وفاتش در روزگار پیامبر و تاثر رسول خدا از مرگ او یاد کرده است.<ref>امتاع الاسماع، ج2، ص6.</ref>

ابن‌بطوطه از قبر حلیمه در [[بصره]] گزارش داده؛ اما در سفرنامه‌های سده‌های اخیر<ref>الرحلة الورثیلانیه، ج2، ص539؛ موسوعة العتبات المقدسه، ج3، ص282؛ پنجاه سفرنامه، ج5، ص478.</ref> از وجود قبر این بانو در بقیع و در مسیر قبر عثمان بن عفان<ref>پنجاه سفرنامه، ج5، ص478-479.</ref> یاد شده است. بر این قبر، گنبد و بارگاهی ساخته بودند که تاریخ ساخت آن نامعلوم است. 

درون این بارگاه، ضریحی چوبی بر قبر نصب شده بود.<ref>پنجاه سفرنامه، ج5، ص242.</ref> [[نایب الصدر شیرازی]] (م. 1344ق.) در گزارش سفر حج خود به سال 1305ق. از دو بیت شعر ترکی نگاشته شده بر در این بقعه یاد کرده است.<ref>پنجاه سفرنامه، ج5، ص479.</ref>
===بقعه صفیه عمه پیامبر===

دیگر قبری که در بقیع بر آن بنایی ساخته بودند، قبر [[صفیه]] (م. 20ق.) دختر [[عبدالمطلب]] و عمه پیامبر(ص) است. این قبر تا نیمه دوم سده 14ق. بیرون از بقیع و در کوچه‌ای در بخش غربی آن قرار داشت.<ref>مدینه‌شناسی، ص394.</ref>

زمین کنار این قبر از سوی عثمان بن عفان به [[مغیرة بن شعبه]] واگذار شد و مغیره در این زمین برای خود خانه‌ای ساخت.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص126-127.</ref> از این رو، قبر صفیه کنار دیوار این خانه قرار داشت.

[[مطری]] (م. 741ق.) از کوشش ناموفق معماران برای ساخت گنبد بر این بنا خبر می‌دهد.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص121.</ref> سمهودی (م. 911ق.) از بنایی بر قبر صفیه سخن گفته که فاقد گنبد بوده است.

[[سیداسماعیل مرندی]] در سفرنامه‌اش به سال 1255ق. از وجود گنبدی بر بنای این قبر گزارش داده است.<ref>میقات حج، ش5، ص118، «توصیف مدینه. </ref> بر این اساس، باید ساخت گنبد را در فاصله قرن10 تا 13ق. دانست؛ در سال1373ق. شهرداری مدینه با برداشتن دیوارهای حائل میان بقیع و کوچه‌ای که قبر صفیه در آن قرار داشت، این کوچه و زمین‌های مجاور آن را با مساحت 3494 متر مربع به بقیع پیوند داد.<ref>فصول من تاریخ المدینه، ص173.</ref>

اکنون این قبر درون بقیع و کنار دیوار غربی قرار دارد؛ وجود قبری گمنام کنار قبر صفیه، برخی نویسندگان پسین را به اشتباه واداشته و سبب شده که این قبر را به [[عاتکه]]، دیگر عمه پیامبر، نسبت دهند<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص426.</ref>؛ اما منابع سیره و صحابه‌نگاری در اسلام آوردن عاتکه تردید کرده‌اند.<ref>المعارف، ص128-129؛ الاستیعاب، ج4، ص1778-1779؛ مروج الذهب، ج2، ص286.</ref>
===بقعه مالک بن انس===

از دیگر بناهای ساخته شده در بقیع، بقعه‌ای است متعلق به [[مالک بن انس]] (م. 179ق.) از امامان مذاهب [[اهل سنت]] که در [[روحاء]] بقیع و نزدیک بارگاه [[ابراهیم]] قرار داشت. این بقعه با گنبدی کوچک در گزارش [[ابن‌جبیر]] یاد شده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص174.</ref> با توجه به این گزارش، باید ساخت این بقعه را به پیش از سده هفتم ق. مربوط دانست. بنای این بارگاه به حدی کوچک بود که دفن فردی دیگر در آن امکان نداشت.<ref>رحلة العبدری، ج1، ص423؛ بهجة النفوس، ج2، ص1049.</ref>
===بقعه نافع مولی ابن‌عمر===

از دیگر بارگاه‌های ساخته شده در بقیع، بقعه‌ای است که به نافع (م. 118/120ق.)  از قراء هفت‌گانه مدینه تعلق داشته است. این بارگاه کنار بقعه مالک بن انس در شمال شرقی بقیع قرار داشت. سمهودی با توجه به آن که چنین بارگاهی در گزارش مطری در سده 8ق. نیامده، آن را از بناهای ساخته شده پس از عصر وی دانسته؛ ولی از سازنده بقعه و هنگام ساخت آن گزارش نداده است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص102.</ref>
===بقعه اسماعیل فرزند امام صادق===

قبر [[اسماعیل]] (م. 133ق.) فرزند بزرگ [[امام صادق]] نیز از قبوری بود که نخست بیرون بقیع و در غرب قبر عباس و امامان شیعه قرار داشت و بر آن بقعه و گنبدی ساخته بودند.

ساخت این بقعه و گنبد را به [[فاطمیان]] نسبت داده‌اند.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص121؛ وفاء الوفاء، ج3، ص103.</ref> فاصله این آرامگاه تا بقعه امامان شیعه، حدود 15 متر بود. پس از ویرانی بقعه‌های بیرون بقیع به دست [[وهابیان]]، گرداگرد قبر اسماعیل دیواری کشیدند.

در سال 1353ش./1394ق. پس از زیرسازی و گسترش خیابان ابوذر، جسد اسماعیل با حضور بزرگان [[اسماعیلیه]]<ref>آثار اسلامی، ص348؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص301-302.</ref> به درون بقیع انتقال یافت و در سمت شرقی مقابر [[شهدای حره]] به سوی قبر حلیمه سعدیه دفن شد. اکنون این قبر بر اثر ساخت پیاده‌رو‌های درون بقیع، محو شده است.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص301-303.</ref>