در حال ویرایش بارگاه امامان(ع) در بقیع

{{جعبه اطلاعات بنا
 | عنوان = بارگاه امامان(ع) در بقیع
 | تصویر = قبور_ائمه_بقیع_قبل_از_تخریب.png
 | اندازه تصویر = 
 | پیوند تصویر = 
 | توضیح تصویر = بارگاه امامان شیعه، قبل از تخریب دوم در سال ۱۳۴۴ق
 | نام‌های دیگر = 
 | مکان = بقیع
 | کاربری = زیارتی
 | بزرگداشت نزد = 
 | وابسته به دین/مذهب = اسلام
 | باورها = 
 | آیین‌ها = 
 | احکام = 
 | زیارت کنندگان = 
 | بازدیدکنندگان = 
 | زمان پایه‌گذاری = 
 | بنیانگذار = مجدالملک براوستانی
 | رویدادها = ساخت حدود 490 قمری
 | بازسازی‌ها = 
 | بازسازی کنندگان = 
 | بخش‌های از میان رفته = 
 | ویژگی‌های تاریخی = 
 | متولیان = 
 | مساحت = 
 | طول = 
 | عرض = 
 | ارتفاع = 
 | وضعیت بنا = تخریب شده
 | گنجایش = 
 | امکانات = 
 | بخش‌های بنا = 
 | معمار = 
 | سبک = 
 | ویژگی‌ها = 
 | گنبدها = 
 | مناره‌ها = 
 | درها = 
 | رواق‌ها = 
 | صحن‌ها = 
 | ایوان‌ها = 
 | گرداننده = 
 | نهاد وابسته = 
 | نهاد نگهدارنده = 
 | مدیر = 
 | روحانی = 
 | نهادهای زیر مجموعه = 
 | ثبت در = 
 | شماره ثبت = 
 | تاریخ ثبت = 
 | وبگاه = 
 | عرض جغرافیایی = 
 | طول جغرافیایی = 
 |‌ توضیح نقشه = 
}}
'''بارگاه امامان(ع) در بقیع'''، بنایی بود که بر مکان قبر چهار امام [[شیعیان]] ([[امام حسن مجتبی(ع)|امام حسن]]، [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام صادق(ع)|امام صادق]] علیهم‌السلام) و [[عباس بن عبدالمطلب]] در [[بقیع|قبرستان بقیع]] ساخته شده بود. این مکان در آغاز [[خانه عقیل بن ابی‌طالب]] بود و بعدا به [[قبرستان بقیع]] پیوست. در اواخر قرن پنجم به فرمان [[مجدالملک براوستانی]] وزیر سلجوقیان بنایی با گنبدی بلند بر این مکان ساخته شد و همین بنا با تعمیراتی تا چند قرن پابرجا بود.

این بنا توسط [[آل سعود]] در 1220ق تخریب شد و بار دیگر توسط حکومت عثمانی بازسازی گردید؛ اما برای بار دوم در سال 1344ق توسط آل سعود دوم تخریب شد.

== خانه عقیل ==
{{اصلی|خانه عقیل}}
[[عقیل بن ابی‌طالب]] برادر [[امام علی(ع)]] بیرون [[بقیع]] بوده و در سمت جنوب آن، خانه‌ای بزرگ<ref>الطبقات، ج4، ص44؛ المعارف، ص204.</ref> در برابر خانه امام علی(ع) داشت.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص82.</ref> در گذر زمان، این خانه مکان دفن بزرگانی از [[بنی‌هاشم]] شد و بعدها به بقیع ملحق گشت و این بخش از بقیع به مَقابِر بنی‌هاشم شهرت یافت.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص127.</ref>

فاطمه بنت اسد (درگذشت: 3ق)، [[عباس بن عبدالمطلب]] (درگذشت: 32ق)، عموی پیامبر(ص)، چهار تن از امامان شیعه؛ [[امام حسن(ع)]] (شهادت 49/50ق)،<ref>الکافی، ج1، ص472؛ البدایة و النهایه، ج8، ص48.</ref>  [[امام سجاد(ع)]] (شهادت: 94/95ق)،<ref>الکافی، ج1، ص469؛ تاریخ‏ طبری، ج11، ص631.</ref> [[امام محمد باقر(ع)|امام باقر(ع)]] (شهادت: حدود 114/117ق) <ref>مروج الذهب، ج3، ص219؛ دلائل الامامه، ص215-216.</ref> و [[امام صادق(ع)]] (شهادت: 148ق)<ref>ذخائر العقبی، ص141؛ مروج الذهب، ج3، ص219.</ref> از مدفونان در این خانه‌اند. بر پایه روایتی، امام سجاد(ع) این خانه را در حدود سال 65ق بازسازی کرد.<ref>بحارالانوار، ج45، ص344-345.</ref>

== تاریخچه بارگاه ==
منابع تاریخی تا سده پنجم قمری به وجود بنا یا گنبدی بر قبور امامان(ع) و عباس بن عبدالمطلب اشاره نکرده‌اند و تنها از وجود قبرها یاد کرده‌اند.<ref>[https://miqat.hajj.ir/article_110494.html «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص 119-121]؛ مروج الذهب، ج3، ص285؛ التنبیه و الاشراف، ص260؛ تذکرة الخواص، ص311.</ref> همچنین از وجود مسجدی در نزدیکی قبور امامان یاد شده<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص123.</ref> که همان مسجد فاطمه ([[بیت الاحزان]]) است و از قبور امامان فاصله داشته است.<ref>«تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص121</ref>

=== ساخت بارگاه و گنبد ===
در سده پنجم و در حدود سال 490 قمری<ref>[https://miqat.hajj.ir/article_110494.html «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص123]</ref> [[مجدالملک براوستانی]] (درگذشت: 492ق)، وزیر [[سلجوقیان]]، بارگاه و گنبدی بلند بر قبور امامان شیعه و عباس ساخت.<ref>الکامل، ج10، ص352.</ref> مَطَری، تاریخ‌نگار مدینه در قرن هشتم قمری، ساخت گنبد بر قبر عباس بن عبدالمطلب را به ناصر لدین الله، خلیفه عباسی (حک: 575-622ق)، نسبت داده؛<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص119.</ref> اما [[ابن‌نجار]] (درگذشت: 643ق) که هم‌عصر با ناصر عباسی است، به قدمت گنبد تصریح دارد.<ref>الدرة الثمینه، ص166.</ref> از این رو گزارش مطری را نادرست دانسته‌اند.<ref>بقیع در آینه نگاره‌های هنری، ص19</ref>

=== تعمیرهای بعدی بنا ===
بقعه عباس بن عبدالمطلب و امامان بقیع طی سده‌های پیاپی تعمیر و مرمت شد. منابع از نصب صندوقچه چوبی روی قبر عباس در سال 519 قمری به دستور [[مسترشد عباسی|مُسْتَرْشِد خلیفه عباسی]] (حک: 512-529ق) و نیز از ساخت محرابی در ضلع جنوبی بنا در روزگار [[مستنصر عباسی|مُسْتَنْصِر عباسی]] (حک: 623-640ق) گزارش داده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص100.</ref>

=== توصیف بارگاه در منابع ===
[[ابن جبیر]] در نیمه دوم قرن ششم، گنبد ساخته شده بر این قبرها را بسیار مرتفع شمرده است. به گفته او قبرهای درون بقعه، بزرگ و از سطح زمین بلندتر بودند. این قبرها ضریحی چوبین داشتند که با نقوشی برجسته از جنس مس با میخ‌کوبی‌هایی تزیین شده بود.<ref>رحلة ابن جبیر، ص174.</ref> ابن‌نجار (درگذشت643ق) از وجود دو در برای بقعه یاد می‌کند که تنها یکی از آن دو هنگام [[زیارت]] گشوده می‌شد.<ref>الدرة الثمینه، ص166.</ref> 

[[ابوعبدالله محمد بن محمد عبدری|عَبْدَری]] (درگذشت: بعد از 700ق) در سفرنامه خود، این بقعه را همراه با [[قبر عثمان بن عفان|بقعه عثمان بن عفان]] بزرگ‌ترین و زیباترین بارگاه‌ بقیع دانسته است.<ref>رحلة العبدری، ج1، ص423.</ref> از دیگر کسانی که از گنبد و ضریح قبور امامان شیعه یاد کرده‌اند می‌توان از [[ابن‌بطوطه]]،<ref>رحلة ابن بطوطه، ص125.</ref> [[خالد بن عیسی]] (زنده به سال 740ق) <ref>تاج المفرق، ج1، ص289.</ref> و [[سمهودی]] (درگذشت: 911ق)<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص100.</ref> یاد کرد. بارگاه عباس بن عبدالمطلب و امامان(ع) در بقیع، در نگاره‌های متعددی که از قبرستان بقیع در نسخه‌های خطی نقاشی شده، اغلب به صورت بنای بزرگ و گنبد‌داری نقاشی شده است.<ref>نک: بقیع در آینه نگاره‌های هنری، ص 71 به بعد</ref>

=== تخریب‌ و بازسازی اول در سده سیزدهم ===
گنبد ائمه بقیع دو بار تخریب شد. نخستین بار در سال 1220 قمری با حمله [[آل سعود]] اول و تصرف مدینه بود. اما این بارگاه بعد از شکست و خروج آل‌سعود از حجاز به دستور سلطان [[محمود عثمانی]] (حک: 1223-1255ق) به سال 1233ق بازسازی شد.<ref>بقیع در آینه نگاره‌های هنری، ص 21</ref>  

بر اساس گزارش سفرنامه‌های [[فرهاد میرزا معتمدالدوله|فرهاد میرزا]] (از سفرش در سال 1292ق) و [[محمد حسین فراهانی]] (در سال 1302ق) بارگاه امامان و عباس بنایی هشت ضلعی داشت. در داخل بارگاه، صندوقی بزرگ از جنس چوب مرغوب بود و میان این صندوق بزرگ دو صندوق چوبی دیگر قرار داشت. درون یک صندوق قبر چهار امام شیعیان و درون صندوق دیگر قبر عباس قرار داشته است.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص۱۴۰؛ سفرنامه میرزا محمد حسین حسینی فراهانی، بخش۲، ص۲۲۸؛ پنجاه سفرنامه، ج۵، ص۲۳۷.</ref>

=== تخریب دوم ===
بارگاه امامان(ع) و عباس بار دیگر در سال 1344ق یعنی یک سال پس از تسلط دوم آل سعود بر مدینه تخریب شد و تا کنون بدون گنبد و ساختمان در محوطه قبرستان بقیع باقی مانده است.<ref>تخریب و بازسازی بقیع، ص۴۱.</ref>

==نگارخانه==
<gallery>
پرونده:نگاره گنبد ائمه بقیع.jpg| نگاره‌ای از قرن چهاردهم قمری
پرونده:نگاره ای از بقیع از قرن دهم هجری.jpg| نگاره‌ای از قرن دهم قمری
پرونده:قبور ائمه بقیع.webp|وضعیت فعلی قبور ائمه 
پرونده:قبور ائمه بقیع3.webp|وضعیت فعلی قبور ائمه 
</gallery>
==جستارهای وابسته==
* [[بقیع]]
* [[بارگاه‌های بقیع]]
== پانویس ==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7896
 | عنوان = بارگاه‌های بقیع
 | نویسنده = سیدعلی خیرخواه علوی
}}

* اخبار المدینه: محمد ابن زباله (م. 199ق.)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1424ق.
* بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
* البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. 774ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
* بقیع در آینه نگاره‌های هنری، احمد خامه‌یار، تهران، مشعر، 1403
* پنجاه سفرنامه حج قاجاری: به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، 1389ش.
* تاج المفرق: خالد البلوی (م. قرن8ق.) ، به کوشش السائح، الامارات، احیاء التراث الاسلامی.
* تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک):  الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق.
* تاریخ المدینة المنوره: ابن شبّه (م. 262ق.) ، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق.
* [https://hzrc.ac.ir/post/22637/%d8%aa%d8%a7%d8%b1%db%8c%d8%ae%da%86%d9%87-%d8%a7%d8%ac%d9%85%d8%a7%d9%84%db%8c-%da%af%d9%86%d8%a8%d8%af-%d8%a7%d8%a6%d9%85%d9%87-%d8%a8%d9%82%db%8c%d8%b9 «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع (علیهم السلام)»]، احمد خامه‌یار، فصلنامه میقات حج، شماره111، خرداد 1399.
* تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
* تذکرة الخواص: سبط بن الجوزی (م. 654ق.) ، قم، الرضی، 1418ق.
* التعریف بما آنست الهجره: محمد المطری (م. 741ق.) ، به کوشش الرحیلی، ریاض، دار الملک عبدالعزیز، 1426ق.
* التنبیه و الاشراف: المسعودی (م. 345ق.) ، بیروت، دار صعب.
* الدرة الثمینه: محمد بن نجار (م. 643ق.) ، به کوشش شکری، بیروت، دار الارقم بن ابی‌الارقم.
* دلائل الامامه: الطبری الشیعی (م. قرن4ق.) ، قم، بعثت، 1413ق.
* ذخائر العقبی: احمد بن عبدالله الطبری (م. 694ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1974م.
* رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م. 779ق.) ، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، 1417ق.
* رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. 614ق.) ، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م.
* رحلة العبدری: محمد عبدری (م. بعد از 700ق.) ، به کوشش علی ابراهیم کردی، دمشق، دار سعد الدین، 1426ق.
* سفرنامه فرهاد میرزا: فرهاد میرزا قاجار، به کوشش طباطبایی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، 1366ش.
* سفرنامه میرزا محمد حسین حسینی فراهانی، محمدحسین بن مهدی فراهانی، به کوشش: مسعود گلزاری، تهران، نشر فردوس، ۱۳۶۲ش.
* الطبقات الکبری: ابن سعد (م. 230ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* فصول من تاریخ المدینة المنوره: علی حافظ، جده، شرکة المدینة المنوره، 1417ق.
* القاب الرسول و عترته: من قدماء المحدثین، قم، مکتبة النجفی، 1406ق.
* الکافی: الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
* الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. 630ق.) ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
* مروج الذهب: المسعودی (م. 346ق.) ، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق.
* المعارف: ابن قتیبه (م. 276ق.) ، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
* وفاء الوفاء: السمهودی (م. 911ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.
{{پایان}}


[[رده:بارگاه‌های بقیع]]
[[رده:زیارتگاه‌های مدینه]]