در حال ویرایش بازسازی مسجدالنبی (دوره عثمانی)

هشدار: شما وارد نشده‌اید. نشانی آی‌پی شما برای عموم قابل مشاهده خواهد بود اگر هر تغییری ایجاد کنید. اگر وارد شوید یا یک حساب کاربری بسازید، ویرایش‌هایتان به نام کاربری‌تان نسبت داده خواهد شد، همراه با مزایای دیگر.

این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.

نسخهٔ فعلی متن شما
خط ۱: خط ۱:
'''بازسازی مسجدالنبی (دوره عثمانی)'''، با تسلط عثمانیان بر ممالیک و در اختیارگرفتن [[حرمین]] مورد توجه سلاطین عثمانی قرار گرفت.
'''بازسازی مسجدالنبی (دوره عثمانی)'''، با تسلط عثمانیان بر ممالیک، اختیار [[حرمین]] در اختیار آنان قرار گرفت. بازسازی و مرمت مسجدالنبی در این دوره مورد توجه سلاطین عثمانی قرار گرفت و اصلاحاتی را در آن انجام دادند.


از مهمترین اصلاحاتی که در مسجدالنبی در دروه عثمانی رخ داد می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
از مهمترین اصلاحاتی که در مسجدالنبی در دروه عثمانی رخ داد می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
خط ۲۴: خط ۲۴:
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (سلیمان قانونی)}}اولین بازسازی دوره عثمانی در زمان سلیمان قانونی صورت گرفت. مهمترین اقدامات این دوره بدین شرح است:
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (سلیمان قانونی)}}اولین بازسازی دوره عثمانی در زمان سلیمان قانونی صورت گرفت. مهمترین اقدامات این دوره بدین شرح است:


* بازسازی [[باب الرحمه]] و [[باب النسا]]<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=88 المدینه المنوره، ص88]</ref>
* بازسازی [[باب الرحمه]] و [[باب النسا]]<ref>مدینه منوره، ص 110</ref>
* تخریب مناره سنجاریه و بازسازی و تجدید آن با مناره ملقب به سلیمانیه<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=88 المدینه المنوره، ص88]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=133 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 133]</ref>
* تخریب مناره سنجاریه و بازسازی و تجدید آن با مناره ملقب به سلیمانیه<ref>مدینه منوره، ص 110</ref><ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 149</ref>
* مرمت [[گنبد]] روی قبر <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref>و ایجاد چندین گنبد در سقف قسمت غربی<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=135 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 135]</ref>
* مرمت [[گنبد]] روی قبر <ref>مدینه منوره، ص 110</ref>و ایجاد چندین گنبد در سقف قسمت غربی<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 150</ref>
* قرارگرفتن نماد هلالی بر روی [[گلدسته|مناره‌]]<nowiki/>ها، گنبد<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref> و [[منبر پیامبر|منبر]] <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=134 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 134]</ref>
* ایجاد گنبدهای کوچک روی سقف قسمت غربی
* بازسازی دیوار غربی<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=134 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 134]</ref>
* قرارگرفتن نماد هلالی بر روی [[گلدسته|مناره‌]]<nowiki/>ها، گنبد<ref>مدینه منوره، ص 110</ref> و منبر <ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 159</ref>
* ایجاد محراب حنفی موسوم به محراب سلیمانی<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=88 المدینه المنوره، ص88]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=134 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 134]</ref>
* بازسازی دیوار غربی<ref>مدینه منوره، ص 110</ref><ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 150</ref>
* ایجاد محراب حنفی موسوم به محراب سلیمانی<ref>مدینه منوره، ص 110</ref><ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 150</ref>


==سلیم بن سلیمان (82-974ه/74-1566م)==
==سلیم بن سلیمان (82-974ه/74-1566م)==
در زمان سلیم، برخی از اقدامات اصلاحی پدرش سلیمان قانونی تکمیل شد. چنان‌چه از وجود اسم او در داخل غرب منبر، مشهود است، مرمت سقف‌ها دراین زمان در دستور کار قرار داشته‌است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref>
در زمان سلیم، برخی از اقدامات اصلاحی پدرش سلیمان قانونی تکمیل شد. چنان‌چه از وجود اسم او در داخل غرب منبر، مشهود است، مرمت سقف‌ها دراین زمان در دستور کار قرار داشته‌است.<ref>مدینه منوره، ص 111</ref>


==مراد سوم ( 1003-982ه/95-1574م)==
==مراد سوم ( 1003-982ه/95-1574م)==
خط ۳۹: خط ۴۰:
در سال 998ه.ق منبری مرمری و نوساز در مسجد قرارگرفت.
در سال 998ه.ق منبری مرمری و نوساز در مسجد قرارگرفت.


در سال 999ه.ق [[روضه شریفه]] بازسازی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref>
در سال 999ه.ق [[روضه شریفه]] بازسازی شد.<ref>مدینه منوره، ص 111</ref>


==احمد اول (26-1021ه/17-1603م)==
==احمد اول (26-1021ه/17-1603م)==
در دوره احمد اول و در سال 1026ه.ق در جهت جنوبی مسجد مقصوره‌ای قرارگرفت.
در دوره احمد اول و در سال 1026ه.ق در جهت جنوبی مسجد [[مقصوره‌]]<nowiki/>ای قرارگرفت.


همچنین لوحی نقره‌ای به مسجد اهدا شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref>
همچنین لوحی نقره‌ای به مسجد اهدا شد.<ref>مدینه منوره، ص 111</ref>


==مراد چهارم (1032-1049ه/1623-1640م)==
==مراد چهارم (1032-1049ه/1623-1640م)==
خط ۵۱: خط ۵۲:
بنابراین سه رواق برای سایبان در سمت قبله، آن‌جا که در کنار صحن بود، اضافه شد.
بنابراین سه رواق برای سایبان در سمت قبله، آن‌جا که در کنار صحن بود، اضافه شد.


این سقف پس از پایان تعمیرات مرتفع‌تر از سقف مسجد در زمان [[بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)|قایتبای]]، [[بازسازی مسجدالنبی (سلیمان قانونی)|سلیمان قانونی]] و مراد سوم بود.
این سقف پس از پایان تعمیرات مرتفع‌تر سقف مسجد در زمان [[بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)|قایتبای]]، [[بازسازی مسجدالنبی (سلیمان قانونی)|سلیمان قانونی]] و مراد سوم بود.


مسئول این تعمیرات والی مصر بود و کارگران مورد نیاز را از [[مصر]] به [[مدینه]] اعزام کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=137 عمارة و توسعه المسجدالنبوی، ص 137]</ref>
مسئول این تعمیرات والی مصر بود و کارگران مورد نیاز را از [[مصر]] به [[مدینه]] اعزام کرد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 152-153</ref>


==محمد چهارم (1058-1099ه/1648-1687م)==
==محمد چهارم (1058-1099ه/1648-1687م)==
خط ۶۰: خط ۶۱:
همچنین مناره [[باب السلام (ابهام‌زدایی)|باب السلام]] که در سال 706ه.ق بنا شده بود، به علت فرسودگی در این دوره بازسازی شد.
همچنین مناره [[باب السلام (ابهام‌زدایی)|باب السلام]] که در سال 706ه.ق بنا شده بود، به علت فرسودگی در این دوره بازسازی شد.


احمد پاشا، والی مصر مسئول این اقدامات شد و مصالح و نقدینگی مورد نیاز را تأمین نمود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=139 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 139]</ref>
احمد پاشا، والی مصر مسئول این اقدامات شد و مصالح و نقدینگی مورد نیاز را تأمین نمود.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 153</ref>


==مصطفی دوم (15-1106ه/1703-1695م)==
==مصطفی دوم (15-1106ه/1703-1695م)==
در این دوره و در سال 111ه.ق منطقه روضه شریفه بازسازی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref>
در این دوره و در سال 111ه.ق منطقه روضه شریفه بازسازی شد.<ref>مدینه منوره، ص 110-111</ref>


همچنین اصلاحاتی در سقف و سایر نقاط مسجد انجام گرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=139 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 139]</ref>
همچنین اصلاحاتی در سقف و سایر نقاط مسجد انجام گرفت.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 153</ref>


==احمد سوم (1115-1143ه/1703-1730م)==
==احمد سوم (1115-1143ه/1703-1730م)==
در این دوره و در سال 1133ه.ق، سقف سایبان غربی بازسازی شد.  
در این دوره و در سال 1133ه.ق، سقف سایبان غربی بازسازی شد.  


به‌طوری‌که 12 ستون آن در حال نابودی بود و بازسازی را ملزم کرده‌بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=139 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 139]</ref>
به‌طوری‌که 12 ستون آن در حال نابودی بود و بازسازی را ملزم کرده‌بود.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 154</ref>


غرفه نبوی نیز در این زمان مرمت شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref>
غرفه نبوی نیز در این زمان مرمت شد.<ref>مدینه منوره، ص 112</ref>


==محمود اول (68-1143ه/54-1703م)==
==محمود اول (68-1143ه/54-1703م)==
در این دوره و در سال 1149ه.ق در جهت جنوبی [[رواق|رواقی]] به مسجد اضافه شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref>  
در این دوره و در سال 1149ه.ق در جهت جنوبی [[رواق|رواقی]] به مسجد اضافه شد.<ref>مدینه منوره، ص 112</ref>  


==عثمان سوم (71-1168ه/57-1754م)==
==عثمان سوم (71-1168ه/57-1754م)==
در این دوره و در سال 1170ه.ق اصلاحاتی در سقف مسجد انجام گرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=139 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 139]</ref>
در این دوره و در سال 1170ه.ق اصلاحاتی در سقف مسجد انجام گرفت.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 154</ref>


==عبدالحمید اول (1203-1183ه/89-1774م)==
==عبدالحمید اول (1203-1183ه/89-1774م)==
در این دوره، اصلاحات زیادی در مسجد انجام گرفت<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=89 المدینه المنوره، ص 89]</ref>:  
در این دوره، اصلاحات زیادی در مسجد انجام گرفت:  


* زمین مسجد از باب السلام تا مأذنه جنوب شرقی(رئیسیه)، با مرمر مفروش شد.
* زمین مسجد از باب السلام تا مأذنه جنوب شرقی(رئیسیه)، با مرمر مفروش شد.
* در سال 1198ه.ق ستون‌های صف اول داخل روضه نیز با مرمر تزیین شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=90 المدینه المنوره، ص 90]</ref>
* در سال 1198ه.ق ستون‌های صف اول داخل روضه نیز با مرمر تزیین شد.<ref>مدینه منوره، ص 113</ref>
* [[محراب عثمانی]] که دچار ریختگی شده‌بود، ترمیم شد. در انجام این کار سعی شد کتیبه‌هایی که در دوران مختلف در محراب نصب شده بود سالم مانده و برجای خود بماند.
* [[محراب عثمانی]] که دچار ریختگی شده‌بود، ترمیم شد. در انجام این کار سعی شد کتیبه‌هایی که در دوران مختلف در محراب نصب شده بود سالم مانده و برجای خود بماند.
* در این دوره [[باب الرحمه (ابهام‌زدایی)|باب الرحمه]] و [[باب جبرئیل]] نیز تجدید بنا شدند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=140 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 140]</ref>
* در این دوره [[باب الرحمه (ابهام‌زدایی)|باب الرحمه]] و [[باب جبرئیل]] نیز تجدید بنا شدند.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 155</ref>


==سلیم سوم (1203-1222ه/1789-1807م)==
==سلیم سوم (1203-1222ه/1789-1807م)==
خط ۹۵: خط ۹۶:
در سال 1212ه.ق [[باب جبرئیل]] بازسازی شد.
در سال 1212ه.ق [[باب جبرئیل]] بازسازی شد.


در سال 1215ه.ق خلل‌هایی که بر سقف‌های مسجد، دیوارها و [[گلدسته|مأذنه‌]]<nowiki/>ها ایجاد شده بود، ترمیم شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=140 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 140]</ref>
در سال 1215ه.ق خلل‌هایی که بر سقف‌های مسجد، دیوارها و [[گلدسته|مأذنه‌]]<nowiki/>ها ایجاد شده بود، ترمیم شد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 155</ref>


==محمود دوم (1223-1255ه/1808-1839م)==
==محمود دوم (1223-1255ه/1808-1839م)==
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (محمود دوم عثمانی)}}در این دوره تعداد رواق‌ها به 10 عدد افزایش یافت(تعداد رواق دوره [[بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)|قایتبای]] هفت رواق بود).<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=90 المدینه المنوره، ص 90]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=142 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 142]</ref>
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (محمود دوم عثمانی)}}در این دوره تعداد رواق‌ها به 10 عدد افزایش یافت(تعداد رواق دوره [[بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)|قایتبای]] هفت رواق بود).<ref>مدینه منوره، ص 114</ref><ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 157</ref>


گنبد بالای قبر در این دوره بازسازی شد. گنبد دوره قایتبای دچار فرسودگی شده‌بود.  این گنبد تخریب و از نو با سرب ساخته و با رنگ سبز رنگ‌آمیزی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=90 المدینه المنوره، ص 90]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=141 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 141]</ref>
گنبد بالای قبر در این دوره بازسازی شد. گنبد دوره قایتبای دچار فرسودگی شده‌بود.  این گنبد تخریب و از نو با سرب ساخته و با رنگ سبز رنگ‌آمیزی شد.<ref>مدینه منوره، ص 113</ref><ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 155</ref>


روی سقف گنبدهای کوچکی قرار گرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=142 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 142]</ref>
روی سقف گنبدهای کوچکی قرار گرفت.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 157</ref>


[[صحن]] با شن مفروش و گنبدی برای حفظ ذخایر در وسط [[صحن]] ساخته شد که به آن قبه الذخائر گفته می‌شد.
[[صحن]] با شن مفروش و گنبدی برای حفظ ذخایر در وسط صحن ساخته شد که به آن قبه الذخائر گفته می‌شد.


درها همان درهای اصلی([[باب السلام (ابهام‌زدایی)|باب السلام]]، [[باب الرحمه]]، [[باب النسا]]، [[باب جبرئیل]]) بود و وجوه باب السلام با مرمر و کاشی پوشانده‌شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=142 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 142]</ref>
درها همان درهای اصلی([[باب السلام (ابهام‌زدایی)|باب السلام]]، [[باب الرحمه]]، [[باب النسا]]، [[باب جبرئیل]]) بود و وجوه باب السلام با مرمر و کاشی پوشانده‌شد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 157</ref>
==عبدالمجید اول (1255-1277ه/1839-1861م)==
==عبدالمجید اول (1255-1277ه/1839-1861م)==
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (عبدالمجید اول)}}
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (عبدالمجید اول)}}
بزرگترین اصلاحات مسجدالنبی در دوران عثمانی در زمان عبدالمجید اول روی داد.
بزرگترین اصلاحات مسجدالنبی در دوران عثمانی در زمان عبدالمجید اول روی داد.


مهمترین اقدامات این دوره که 12 سال به‌طول انجامید بدین شرح است:
مهمترین اقدامات این دوره که 10 سال به‌طول انجامید بدین شرح است:


* ایجاد [[رواق|رواقی]] در جناح شرقی که مختص زنان بود و نرده‌ای در اطراف آن کشیده شده بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>
* ایجاد [[رواق|رواقی]] در جناح شرقی که مختص زنان بود و نرده‌ای در اطراف آن کشیده شده بود.<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>
* ایجاد [[باب التوسل|باب مجیدی]]([[باب التوسل|باب توسل]]) در قسمت توسعه یافته شمالی<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>
* ایجاد [[باب التوسل|باب مجیدی]]([[باب التوسل|باب توسل]]) در قسمت توسعه یافته شمالی<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>
* ایجاد دو ایوان در قسمت شمالی توسعه یافته<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>
* ایجاد دو ایوان در قسمت شمالی توسعه یافته<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>
* مناره شمال غربی تخریب و پس از بازسازی مناره مجیدیه نام گرفت<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>
* مناره شمال غربی تخریب و پس از بازسازی مناره مجیدیه نام گرفت<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>
* محراب‌های سه‌گانه([[محراب پیامبر]]، [[محراب سلیمانی]] و [[محراب عثمانی]]) طلاکاری شد و آیات [[قرآن]] بر آن نگاشته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=96 المدینه المنوره، ص 96]</ref>
* محراب‌های سه‌گانه([[محراب پیامبر]]، محراب سلیمانی و محراب عثمانی) طلاکاری شد و آیات قرآن بر آن نگاشته شد.<ref>مدینه منوره، ص 118</ref>
* در بازسازی این دوره سنگ مورد نیاز از منطقه [[آبار علی|آبارعلی]] در [[وادی عقیق]] تأمین شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=146 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 146]</ref>
* در بازسازی این دوره سنگ مورد نیاز از منطقه [[آبار علی|آبارعلی]] در [[وادی عقیق]] تأمین شد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 160</ref>
* در این دوره، از پرچینی در [[صحن]] نامبرده شده تحت عنوان [[حدیقة الزهراء|حدیقه السیده فاطمه]]، که حاوی درختان نخل بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=148 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 148]</ref>
* در این دوره، از پرچینی در [[صحن]] نامبرده شده تحت عنوان حدیقه السیده فاطمه، که حاوی درختان نخل بود.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 163</ref>


==عبدالعزیز (1277-1293ه/1861-1876م)==
==عبدالعزیز (1277-1293ه/1861-1876م)==
خط ۱۲۷: خط ۱۲۸:
* دوطرف شمال و جنوب این مدخل با کاشی‌هایی با نقوش گیاهی  و به رنگ آبی آراسته بود.
* دوطرف شمال و جنوب این مدخل با کاشی‌هایی با نقوش گیاهی  و به رنگ آبی آراسته بود.
* [[گنبد]]<nowiki/>ی بر این مدخل قرارگرفت.
* [[گنبد]]<nowiki/>ی بر این مدخل قرارگرفت.
* بر بالای دیوار آن نیز نقوش گیاهی منحنی شکل وجود داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=98 المدینه المنوره، ص 98]</ref>
* بر بالای دیوار آن نیز نقوش گیاهی منحنی شکل وجود داشت.<ref>مدینه منوره، ص 120</ref>


==عبدالحمید ثانی (1293-1327ه/1876-1909م)==
==عبدالحمید ثانی (1293-1327ه/1876-1909م)==
در این دوره، پوشش دیوارهای داخلی باب السلام تکمیل شد.
در این دوره، پوشش دیوارهای داخلی باب السلام تکمیل شد.


بر سنگ‌های پایین، نقوش گل‌های سرخ و آبی و ساقه‌ای سبزرنگ بر صفحه‌ای سفید وجود داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=157 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 157]</ref>
بر سنگ‌های پایین، نقوش گل‌های سرخ و آبی و ساقه‌ای سبزرنگ بر صفحه‌ای سفید وجود داشت.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 172</ref>
 
==جستارهای وابسته==
[[مسجدالنبی]]، [[بازسازی مسجدالنبی (محمود دوم عثمانی)]]، [[بازسازی مسجدالنبی (سلیمان قانونی)]]، [[بازسازی مسجدالنبی (عبدالمجید اول)]]


==پانویس==
==پانویس==
خط ۱۴۴: خط ۱۴۲:




* '''عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
* '''تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ'''، ناجی محمدحسن القادر الانصاری، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر


* '''مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث معماری'''، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372
* '''مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث معماری'''، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372


[[رده:بازسازی مسجدالنبی]]
[[رده:بازسازی مسجدالنبی]]
لطفاً توجه داشته‌باشید که همهٔ مشارکت‌ها در ویکی حج منتشرشده تحت Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike در نظر گرفته‌می‌شوند (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). اگر نمی‌خواهید نوشته‌هایتان بی‌رحمانه ویرایش و توزیع شوند؛ بنابراین، آنها را اینجا ارائه نکنید.
شما همچنین به ما تعهد می‌کنید که خودتان این را نوشته‌اید یا آن را از یک منبع با مالکیت عمومی یا مشابه آزاد آن برداشته‌اید (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). کارهای دارای حق تکثیر را بدون اجازه ارائه نکنید!
لغو راهنمای ویرایش‌کردن (در پنجرهٔ تازه باز می‌شود)

الگوهای به‌کاررفته در این صفحه:

برگرفته از «https://wikihaj.com/view/بازسازی_مسجدالنبی_(دوره_عثمانی)»