در حال ویرایش بدرقه (بخش)

==بدرقه برای نگهبانی از کاروان‌ها==
یکی از اقسام مهم بدرقه، مشایعت و بدرقه کاروان‌ها به منظور نگهبانی و حفظ [[امنیت]] آنها بوده است.
===بدرقه کاروان‌های سیاسی===
در بدرقه کاروان‌های سیاسی و راهنمایی سفیران، بدرقه‌کنندگان وظایفی افزون‌تر داشتند و رعایت اصول دیپلماتیک در رفتار با سفیر، وظیفه فرد راهنما بود. <ref>ایترپرسکیوم، ج2، ص75.</ref> 
بدرقه‌کنندگان کاروان سلطانی، امنیت بیشتری داشتند. <ref>احسن التقاسیم، ص489.</ref> گاه بازرگانان و کاروان‌های تجاری کسانی را در مقام بدرقه، استخدام می‌کردند تا اموال و کاروان را به سلامت به مقصد برسانند. بدرقه کاروان تجاری حتی درباره کشتی‌های بازرگانی هم رواج داشت <ref>تاریخ طبری، ج8، ص461.</ref> و گاه خود خلیفه یا سلطان آن را انجام می‌داد. <ref>تجارب الامم، ج4، ص179.</ref> 
کاروانی که در زمستان سال 624م. به دست بازرگانان مکی برای ارسال به [[شام]] آماده سفر بود، با مردانی مسلح بدرقه می‌شد. <ref>تاریخ اجتماعی ایران، ج2، ص9.</ref> 
فقیهان نیز هنگام بحث از شرط امنیت راه در تحقق [[استطاعت حج]]، از وجوب یا عدم وجوب اجیر کردن بدرقه سخن گفته‌اند. <ref>ایضاح الفوائد، ج1، ص271؛ جامع المقاصد، ج3، ص135؛ سداد العباد، ص252.</ref> 
===وظائف بدرقه‌کننده===
بدرقه‌کننده موظف بود طریق مناسب و درست را نشان دهد و انجام ندادن این وظیفه به ویژه در کاروان‌های سلطانی، پیامدهایی ناگوار برای او داشت. در گزارش‌های تاریخی به مواردی اشاره شده که بدرقه‌کننده سخت مجازات و حکم قتل او صادر شده است. <ref>احسن التواریخ، ج2، ص798.</ref> نیز نمونه‌هایی بسیار از خطاکاری و نابلدی بدرقه گزارش شده است. <ref>نک: الاخبارالطوال، ص230؛ اخبار سلاجقه روم، ص83، «مقدمه. </ref> 
===پیشینه دریافت حق بدرقه===
پیشینه دریافت حق بدرقه از سوی قبایل میان راه، به پیش از اسلام بازمی‌گردد. <ref>تاریخ و فرهنگ ایران، ج2، ص290-291.</ref> بعدها به ویژه در سفرنامه‌های دوره [[قاجاریه]]، گزارش‌هایی فراوان درباره دریافت اِخوه یا [[حق الخفاره|حق الخَفاره]] به دست اعراب میان راه از حاجیان بازگو شده <ref>نک: سفرنامه حسام السلطنه، ص133؛ مرآة الحرمین، ج2، ص273.</ref> که نشان می‌دهد مراقبت از حاجیان و حفظ امنیت آن‌ها را این اعراب در مقام بدرقه عهده‌دار بوده و در برابر آن، حق حفاظت می‌خواسته‌اند. هزینه حمل و نقل حاجیان و وسایل آن‌ها، از مقرری بدرقه‌کننده جدا بود و مبلغی مشخص به او داده می‌شد تا مسیر را به پایان رساند. <ref>نک: احیاء الملوک، ص479.</ref> 
===گونه‌های بدرقه===
درخواست حاجیان و مسافران همیشه این بود که بدرقه‌ها بیشتر باشند تا امنیت و سلامت کاروان تامین گردد. <ref>تاریخ نگارستان، ص112.</ref> گاه نگهبانی و محافظت از کاروان‌ها به شکل استقرار در یک پایگاه بوده است. مثلاً در منزلگاه کرمانشاه، جایی برای بدرقه تعیین کرده بودند و به محافظت و مراقبت از آن پایگاه می‌پرداختند. <ref>تاریخ شاهی، ص235.</ref> 
در راه قدیم [[ری]] به [[قم]]، کاروانسرایی وجود داشت و قلعه‌ای به نام «دیر الجص» بود که آن را کرد اردشیر (ساخته اردشیر) و بدرقة السلطان نام نهاده بودند. <ref>المسالک و الممالک، ص230؛ تاریخ قم، ص56.</ref> 
===بدرقه‌گری راهداران===
از مجموع گزارش‌های مربوط به کارگزاران راهداری برمی‌آید که راهداران افزون بر مراقبت از راه‌ها و منزلگاه‌ها و اصلاح راه، وظیفه بدرقه کردن کاروان حاجیان را بر عهده داشتند. عاملان راه که معمولاً از سوی خلیفه برگزیده می‌شدند، در مهم‌ترین منزلگاه به پاسداری از راه مشغول بودند و نمایندگانی را به جاده‌ها و مناطق اصلی اعزام می‌کردند و از همان مکان‌‌ها وظیفه پاسداری و بدرقه کاروان‌ها را انجام می‌دادند. <ref>نک: الملامح الجغرافیه، ص19-20.</ref> 
===والیان و عاملان عهده‌دار بدرقه===
در منابع به نام والیان و عاملان عهده‌دار بدرقه حاجیان که در این مقام تعیین شده بوده‌اند، اشاره شده؛ از جمله: محمد بن عبدالله معروف به قمی که [[متوکل عباسی]] او را به کارگزاری مصر برگزید و منصب کارگزاری قُلزُم و راه [[حجاز]] و بدرقه حاجیان [[مصر]] را به وی داد. <ref>الخراج و صناعة الکتاب، ص353؛ فتوح البلدان، ص235.</ref> 
همچنین گفته‌اند که شریف مکه حاجیان را در مسیر مدینه به [[مکه]] و به عکس، بدرقه و نگهبانی می‌کرد تا به سبب احترامی که میان اعراب بیابانی داشت، مانع غارت حاجیان به دست آنان شود. <ref>سفرنامه حاج علی خان، ص119-120؛ به سوی‌ام القری، ص256.</ref> 
در دوران پسین، شماری از گزارش‌ها حکایت دارد که [[آل سعود]] در هنگامی که بر [[نجد]] سلطه داشتند و هنوز به تصرف [[حرمین]] اقدام نکرده بودند، بدرقه حاجیان را بر عهده داشته‌اند. <ref>مسیر طالبی، ص411.</ref> 
در سفرنامه‌ها و خاطرات حج مسافران و حاجیان عهد قاجار، گزارش‌های گوناگون از بدرفتاری و خشونت با حاجیان و گاه شکنجه و کشتن آنان به دست امیران نجد در دست است. <ref>تذکرة الطریق، ص20، 53.</ref> 
===بدرقه در دوره قرمطیان===
در دوره‌هایی که بحران و ناپایداری سیاسی پدیدار می‌شد، نیاز به افراد توانمند در مقام بدرقه کاروان‌ها بیشتر بود. در دوره عباسی (حک: 132-656ق.) پیدایش [[قرمطیان]] موجب ترس و دهشت عمومی حاجیان شد. [[ابوطاهر قرمطی]]، بارها با بدرقه‌های حاجیان جنگید و بسیاری از آن‌ها و نیز خود حج‌‌گزاران را کشت. <ref>سفرنامه ناصر خسرو، ص198.</ref> 
در سال 311ق. حاجیان پس از انجام حج، در [[فید|فَید]] که منزلگاهی میان [[کوفه]] و مکه بود و عاملان راه در آن جا پایگاه داشتند، <ref>الاعلاق النفیسه، ص311-312؛ نک: الملامح الجغرافیه، ص49.</ref> استراحت کردند و با شنیدن خبر هجوم قرمطیان، منتظر واکنش [[ابوهیجا عبدالله بن حمدان|ابوهیجا عبدالله بن حَمْدان]]، راهدار [[کوفه]] و مکه و عامل بدرقه حاجیان، شدند.
وی پیشنهاد کرد که حاجیان از فید به سوی وادی القری تغییر مسیر دهند تا با [[ابوطاهر جنابی]]، سرکرده قرمطیان که در منزلگاه هبیر در انتظار آنان بود، روبه‌رو نشوند. اما بیشتر ایشان این پیشنهاد را نپذیرفتند و سرانجام میان کاروان حاجیان و قرمطیان نبرد رخ داد و بسیاری از حاجیان کشته و غارت شدند. <ref>تجارب الامم، ج5، ص182-183.</ref> 
بر پایه گزارشی دیگر، در سال 312ق. [[جعفر بن ورقا|جعفر بن وُرقا]]، عامل راه مکه و فرماندار کوفه، با شش هزار مرد جنگی در مقام بدرقه سلطانی، از کوفه به راه افتاد. اما او نیز به رغم داشتن نیروی بسیار، از ابوطاهر قرمطی شکست خورد. <ref>تجارب الامم، ج5، ص213.</ref> 
در سال 317ق. [[منصور دیلمی]] که مقام بدرقه کاروان حاجیان [[عراق]] را عهده‌دار بود، به سلامت مسیر را طی کرد و به مکه رسید. اما درست در [[روز ترویه]]، ابوطاهر قرمطی درون مسجدالحرام با او روبه‌رو شد و بسیاری از حاجیان را کشت و غارت کرد. <ref>المنتظم، ج13، ص281.</ref> سرانجام در سال 325ق، ابن راتق وزیر راضی عباسی (حک: 323-329 ق.) با ابوطاهر قرمطی به توافق رسید که در برابر دریافت سالانه پنجاه هزار دینار، به کاروان حاجیان یورش نیاورد.
سه سال بعد در 328ق. راضی عباسی منصب بدرقه حاجیان را به ابوطاهر جنابی واگذار کرد و پنجاه هزار دینار به او داد تا بدرقه حاجیان و راهنمای آن‌ها باشد و آنان را به سلامت به مکه برساند. <ref>تاریخ حبیب السیر، ج2، ص298-299.</ref> 
===بدرقه در دوره باطنیان===
هنگامی که [[باطنیان اسماعیلی]] به ترور اشخاص مهم سیاست‌پیشه روی آوردند، کوشش می‌شد تا کاروان‌های حج مناطق شرقی با مراقبت کامل بدرقه شوند. در گزارشی آمده که چون کاروان حاجیان خراسان به منزلگاه [[بسطام]] رسیدند و بدرقه‌ها بازگشتند، اسماعیلیان فرصت را غنیمت شمردند و به کاروان شبیخون زده، بسیاری از حاجیان را کشتند. <ref>تاریخ اجتماعی ایران، ج9، ص237.</ref>