در حال ویرایش بدیل بن ورقاء

{{جعبه اطلاعات اصحاب
|اطلاعات صحابه  = بدیل بن ورقاء
| تصویر        = 
| توضیح تصویر  = 
| نام کامل     = بدیل بن ورقاء بن عمرو بن ربیعه خزاعی
| کنیه         = 
| لقب          = 
| زادروز/زادگاه = [[مکه]]
| محل زندگی     = مکه
| مهاجر/انصار  = [[مهاجر]]
| نسب/قبیله    = [[قبیله خزاعه]]
| خویشاوندان سرشناس   = [[عبدالعزی بن ربیعه]]، [[عمرو بن ربیعه]]
| تاریخ و مکان درگذشت/شهادت = نامشخص
| نحوه درگذشت/شهادت = 
| مدفن = 
| زمان اسلام آوردن = [[فتح مکه]]
| نحوه اسلام آوردن = 
| حضور در جنگ‌ها = [[غزوه حنین|غزوه حُنَیْن]] و [[غزوه طائف]] و [[غزوه تبوک]]
| هجرت به       = 
| دلیل شهرت    = صحابی پیامبر
| نقش‌های برجسته    = نقش‌آفرین در [[صلح حدیبیه]] و فتح مکه
| دیگر فعالیت‌ها   = ماموریت از جانب پیامبر بر منع روزه گرفتن در [[ایام تشریق]] و مامور نگهبانی از اسیران و غنایم در غزوه تبوک
| آثار             = 
}}
'''بُدَیل بن وَرقاء''' از بزرگان [[قبیله خزاعه|قبیله خُزاعه]]، نقش‌آفرین در [[صلح حدیبیه]] و [[فتح مکه]] و از کارگزاران پیامبر(ص) بود.
 
درباره زندگی بدیل قبل از [[اسلام]] اطلاعات چندانی نیست و درباره زمان اسلام‌آوردنش دیدگاه واحدی وجود ندارد، ولی مشهور مورخان، اسلام‌آوردن او را هنگام فتح مکه ذکر کرده‌اند و از او به عنوان یکی از بزرگ مسلمانان فتح مکه نام برده‌اند.

بدیل در پیمان صلح حدیبیه نقش بسزایی داشت که سیره‌نویسان آنرا ذکر کرده‌اند همچنین قبیله او یعنی [[قبیله خزاعه]] در صلح حدیبیه، هم‌پیمان [[پیامبر(ص)]] بودند و طبق گزارش‌هایی همه افراد این قبیله، اعم از [[مشرک]] و [[مسلمان]]، رازدار و امین سرّ و هواخواه پیامبر بودند.

بدیل در غزوه‌هایی از جمله [[غزوه‌ حنین|حُنَیْن]] و [[غزوه‌ طائف|طائف]] شرکت داشت و در برخی از آنها از جانب پیامبر ماموریت‌هایی هم به عهده داشت.

او راوی احادیث پیامبر بود و فرزندانش هم از او روایت کرده‌اند.

==اجداد==

در منابع نام جد او عبدالعزی بن ربیعه<ref>الطبقات، ج4، ص294؛ جمهرة انساب العرب، ص239؛ الاستیعاب، ج1، ص150.</ref>  و عمرو بن ربیعه <ref>اسد الغابه، ج1، ص170؛ الاصابه، ج1، ص408.</ref>  از تیره کعب بن عمرو از [[قبیله خزاعه]]، شاخه‌ای از [[عرب قحطانی]] آمده است.<ref>جمهرة انساب العرب، ص235.</ref>

==زندگی پیش از اسلام==

درباره زندگی وی پیش از اسلام‌آوردنش آگاهی چندان در دست نیست.

بر پایه شماری از گزارش‌ها او ساکن [[مکه]] بوده<ref>نک: الاستیعاب، ج1، ص235؛ الاصابه، ج1، ص408.</ref> و نخستین کسی است که در بخشی از معابر آن شهر، روشنایی نهاد و خانه‌ای چهارگوش شبیه خانه خدا ساخت و برای آن پنجره و دریچه‌هایی قرار داد. پیش از وی به احترام [[کعبه]] کسی چنین کاری نکرده بود و برای متمایز بودن کعبه از دیگر بناها، از ساختن خانه‌هایی همانند آن خودداری می‌کردند.<ref>صبح الاعشی، ج1، ص485؛ دانشنامه جهان اسلام، ج2، ص563.</ref>

شماری از مفسران<ref>البحرالمحیط، ج4، ص631.</ref> ذیل آیه 119 [[سوره انعام]]: {{قلم رنگ|سبز|(... وَاِنَّ کَثِیرًا لَیُضِلُّونَ بِاَهْوَائِهِمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ...)}}  بدیل را کسی برشمرده‌اند که پیش از مسلمان‌شدنش همراه شماری از مشرکان از روی هوا و هوس، درباره حرام و حلال بدون آن که از [[شریعت]] و دینی الهام گرفته باشند، سخن می‌‌گفتند و موجب گمراهی مردم می‌شدند. 
ذیل آیه 67 [[سوره حجّ]]: {{قلم رنگ|سبز|(لِکُلِّ اُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَکًا هُمْ نَاسِکُوهُ فَلا یُنَازِعُنَّکَ فِی الامْرِ...)}}  نیز او را در شمار کسانی دانسته‌اند که به شماری از کارهای مسلمانان خرده می‌گرفتند؛ مثلاً به آنان می‌گفتند: چرا از خوردن گوشت مردار پرهیز می‌کنید، اما از گوشت ذبح شده به دست خودتان استفاده می‌نمایید؟ از این‌رو، [[خداوند]] اینان را به سبب ستیزه‌جویی و [[جدال]] نکوهش نمود.<ref>الکشاف، ج3، ص169؛ البحر المحیط، ج7، ص534.</ref>

==نقش بدیل در پیمان حدیبیه==

همه سیره‌نویسان و مفسران از نقش بدیل در [[پیمان حدیبیه]] (6ق.) سخن گفته و آورده‌اند که او با شماری از بزرگان قبیله خود و به نمایندگی از [[قریش]] به حضور [[پیامبر(ص)]] رسید که برای گزاردن [[عمره]] تا [[حدیبیه]] آمده بود. 
وی رسول خدا را از آمادگی قریش برای نبرد با او آگاه ساخت. نیز در پی آگاهی از علت سفر رسول خدا(ص) برای انجام سفر به قصد عمره، گزارش آن را به [[مشرکان مکه]] رساند. اما قریش به رغم آن که او را به نمایندگی نزد پیامبر(ص) فرستاده بودند، به سخنش اعتماد نکردند و وی را به سازش با پیامبر متهم نمودند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص311؛ روض الجنان، ج17، ص354.</ref>

بر پایه گزارشی، رسول خدا در پی صلح حدیبیه، حدود سه ماه پیش از [[فتح مکه]] به سال هشتم ق. نامه‌ای به خط [[علی(ع)]] برای بدیل فرستاد.<ref>المغازی، ج2، ص749-750.</ref> در این نامه، جمله «کریم‌ترین اهل تهامه نزد من شمایید» نشان‌دهنده جایگاه بدیل و [[قبیله خزاعه]] نزد پیامبر(ص) است.<ref>المغازی، ج2، ص750؛ اسد الغابه، ج1، ص170.</ref> 
نوشته‌اند که بدیل این نامه را به فرزندش مسلم سپرد و گفت: مادام که این نامه با شما است، خیر و برکت با شما خواهد بود.<ref>اسد الغابه، ج1، ص170؛ الاصابه، ج1، ص410؛ قاموس الرجال، ج2، ص255.</ref>

==هم‌پیمانی قبیله خزاعه با پیامبر==

قبیله خزاعه در پی صلح حدیبیه، هم‌پیمان پیامبر(ص) بودند و بر پایه گزارش‌هایی همه افراد این قبیله، اعم از مشرک و مسلمان، رازدار و امین سرّ و هواخواه پیامبر بودند و آن‌چه را در مکه می‌گذشت، از ایشان پنهان نمی‌کردند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص312؛ المغازی، ج2، ص593-594.</ref>

بر پایه گزارشی، بنی‌بکر با پشتیبانی مشرکان قریش و بر خلاف پیمان حدیبیه، شبانه به قبیله خزاعه هجوم بردند و در پی کشتار شماری از آنان، خزاعیان را تا ستون‌های حرم تعقیب کردند و آنان به ناچار به خانه بدیل پناه آوردند.<ref>المغازی، ج1، ص571.</ref> 
در پی پیمان‌شکنی قریش، خزاعه که هم‌پیمان رسول خدا بودند، نمایندگانی را نزد ایشان به [[مدینه]] فرستادند تا او را از عهدشکنی قریش آگاه سازند. بدیل از کسانی بود که نزد پیامبر آمد و از قریش شکایت کرد. ایشان در پاسخ وی پیش‌بینی فرمود که [[ابوسفیان]] به زودی برای تجدید پیمان حدیبیه به مدینه خواهد آمد و بدون نتیجه بازخواهد گشت.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص395-396؛ تفسیر قرطبی، ج8، ص64-65.</ref>  
نیز آمده است که رسول خدا [[سوگند]] یاد کرد که برای یاری [[تیره بنی‌کعب]] از خزاعه که به آنان حمله شده‌، اقدام خواهد کرد؛ در آستانه فتح مکه، هنگامی که پیامبر به [[مر الظهران|مَرُّ الظَّهْران]]، جایی به فاصله یک منزلی مکه، رسیده بود، گویا بدیل در انتظار ایشان به سر می‌برد؛ زیرا ابوسفیان که برای جاسوسی آمده بود، به او برخورد کرد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص58.</ref>

بر پایه پاره‌ای از گزارش‌ها، در فتح مکه خانه بدیل و مولایش رافع از مکان‌های امنی بود که قریش به دستور پیامبر می‌توانستند به آن جا پناهنده شوند.<ref>الاستیعاب، ج1، ص235؛ الاصابه، ج1، ص409.</ref>

==توصیف عموی پیامبر از بدیل==

آورده‌‌اند که هنگام فتح مکه (8 ق.) آن‌گاه که [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] عموی پیامبر، بدیل را از این‌رو که شماری از جده‌های رسول خدا(ص) از قبیله خزاعه بودند، دایی وی معرفی کرد، <ref>قاموس الرجال، ج2، ص255-256.</ref>  ایشان از مدت عمر بدیل پرسید. او خود را 97 ساله خواند و پیامبر او را دعا کرد.<ref>الاصابه، ج1، ص409؛ قاموس الرجال، ج2، ص255.</ref>

==اسلام آوردن بدیل==

درباره هنگام اسلام‌آوردن بدیل، سیره‌نویسان بر یک دیدگاه نیستند. مشهور مورخان، اسلام آوردن وی را هنگام فتح مکه (8ق.) نوشته و از او به عنوان یکی از بزرگ مسلمانان فتح مکه نام برده‌اند.<ref>الاستیعاب، ج1، ص235؛ اسد الغابه، ج1، ص170.</ref>

گزارش‌هایی دیگر حکایت دارند که [[اسلام]] او پیش از فتح مکه بوده است. مؤید این سخن، تمایل و دلبستگی بدیل به پیامبر(ص) و هم‌پیمانی قبیله خزاعه با مسلمانان<ref>السیرة النبویه، ج2، ص395-396.</ref> و این گزارش است که در پی صلح حدیبیه، همه خزاعیان مسلمان شدند و پیامبر را تصدیق کردند.<ref>المغازی، ج2، ص749.</ref>
==شرکت در غزوات==
بدیل در پی اسلام آوردن، در غزوه‌های حُنَیْن و طائف که بی‌درنگ پس از فتح مکه انجام شد، شرکت داشت. در پی پیروزی مسلمانان در [[غزوه حنین]]، پیامبر(ص) بدیل را مامور نگهبانی از اسیران و غنایم<ref>الطبقات، ج4، ص294؛ اسد الغابه، ج1، ص170.</ref> این غزوه کرد.

در [[غزوه تبوک]] (9ق.) نیز از سوی ایشان ماموریت یافت تا بنی‌کعب، از زیر مجموعه‌های خزاعه، را برای نبرد با رومیان بسیج کند.<ref>الطبقات، ج4، ص294.</ref> آورده‌اند که وی در [[حجة الوداع]] (10ق.) سوار بر شتر اعلان کرد که پیامبر به او ماموریت داده تا مردم را از روزه گرفتن در [[ایام تشریق|ایام تَشْریق]] (سه روز در پی [[عید قربان]]) باز دارد و بگوید که این روزها هنگام خوردن و آشامیدن است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص509؛ قرب الاسناد، ص19؛ الاصابه، ج1، ص409.</ref>

==تاریخ وفات==

بیشتر سیره‌نویسان وفات او را پیش از رحلت پیامبر اکرم(ص) (10ق.) <ref>اسد الغابه، ج1، ص170؛ الاصابه، ج1، ص408.</ref> و مدت عمر وی را حدود 100 سال گزارش کرده‌اند.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ج2، ص564.</ref>

==فرزندان بدیل==

بدیل فرزندانی داشت که شماری از ایشان از یاران نزدیک [[امیرمؤمنان علی(ع)]] بودند و دو یا سه تن از آنان در [[نبرد صفین]] در رکاب ایشان به شهادت رسیدند.<ref>رجال الطوسی، ص70؛ معجم رجال الحدیث، ج10، ص340.</ref>

[[رافع بن بدیل]] که پیش از پدرش اسلام آورد، در [[فاجعه بئر معونه|فاجعه بئر مَعُونَه]] (4ق.) به شهادت رسید.<ref>الطبقات، ج4، ص294؛ جمهرة انساب العرب، ص239.</ref>

[[عبدالله بن بدیل]] از [[صحابه]] بود و در فتح مکه و غزوه حنین شرکت داشت.<ref>المستدرک، ج3، ص395.</ref> بر پایه نوشته [[بلاذری]]، او از سوی [[خلیفه دوم]] ماموریت فتح اصفهان را یافت.<ref>فتوح البلدان، ج2، ص383.</ref> نیز وی [[همدان]] و [[اصفهان]] را در روزگار عمر فتح کرد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص157.</ref> عبدالله در [[نبرد جمل]] از فرماندهان امیرمؤمنان بود.<ref>مناقب، ج2، ص352.</ref> وی در نبرد صفین به شهادت رسید.<ref>معجم رجال الحدیث، ج10، ص340؛ ج11، ص126.</ref>

فرزند دیگر بدیل، [[عبدالرحمن بن بدیل|عبدالرحمن]]، نیز از نخستین شهیدان صفین بود.<ref>قاموس الرجال، ج6، ص95.</ref>

آورده‌اند که پسر دیگر بدیل، [[ابوعمرو بن بدیل|ابوعمرو]]، نیز در قیام بر ضدّ [[عثمان]] نقش داشته است.<ref>جمهرة انساب العرب، ص239.</ref>

[[حبیب بن بدیل]] نیز از راویان [[حدیث غدیر]] است.<ref>اعیان الشیعه، ج4، ص539؛ الغدیر، ج1، ص190.</ref> شاید به سبب نقش فرزندان بدیل در [[نبرد صفین]] و نیز انتساب افرادی همچون [[ابوالفتوح رازی]] مفسر<ref>روض الجنان، ج17، ص354.</ref> و [[دعبل خزاعی]] شاعر [[اهل بیت]]: به خاندان بدیل، برخی خاندان بدیل را [[شیعه]] قلمداد کرده‌اند.<ref>اعیان الشیعه، ج3، ص550.</ref>

==راوی پیامبر==

بدیل از راویان حدیث پیامبر(ص) بود و کسانی چون پسرش، سلمه و نیز حبیبه دختر شُرَیْق، از او روایت کرده‌اند.<ref>الاستیعاب، ج1، ص150؛ ج4، ص1489.</ref>

==پیوند به بیرون==
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1042589/بررسی-نقش-قبیله-خزاعه-در-رویداد-تاریخی-(غزوه-مریسیع،-صلح-حدیبیه،-فتح-مکه)?qscore=93.82181&rownumber=5 بررسی نقش قبیله خزاعه در رویداد تاریخی (غزوه مریسیع، صلح حدیبیه، فتح مکه)،  منتظر القائم، اصغر؛ حسین هاشمی، زهرا؛ علیان، فاطمه، مجله تاریخنامه خارزمی، پاییز 1393، سال دوم- شماره 5 (25 صفحه - از 131 تا 155)]

* [http://lib.eshia.ir/23019/1/825 مؤسسه دائرةالمعارف الفقه الاسلامی، دانشنامه جهان اسلام، مقاله «بدیل بن ورقاء».]
==پانویس==
{{پانویس}}
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7931
 | عنوان = بدیل بن ورقاء
 | نویسنده = سیدمحمود سامانی
}}

* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.

* '''اسد الغابه''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م. 630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی.

* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.

* '''اعیان الشیعه''': سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف.

* '''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، بیروت، دار الفکر، 1412ق.

* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.

* '''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''':  القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

* '''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

* '''دانشنامه جهان اسلام''': زیر نظر حداد عادل و دیگران، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1378ش.

* '''رجال الطوسی''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، 1415ق.

* '''روض الجنان''': ابوالفتوح رازی (م. 554ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1375ش.

* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه.

* '''صبح الاعشی''': احمد بن علی القلقشندی (م. 821ق.)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی، 1383ق.

* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.)، بیروت، دار صادر.

* '''الغدیر''': الامینی (م. 1390ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366ش.

* '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، 1956م.

* '''قاموس الرجال''': محمد تقی شوشتری، قم، نشر اسلامی، 1418ق.

* '''قرب الاسناد''': الحمیری (م. قرن3ق.)، قم، آل البیت:، 1413ق.

* '''الکشاف''': الزمخشری (م. 538ق.)، قم، بلاغت، 1415ق.

* '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م. 405ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.

* '''معجم رجال الحدیث''': الخوئی (م. 1413ق.)، بیروت، 1409ق.

* '''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.

* '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.

* '''مناقب آل ابی‌طالب''': ابن شهرآشوب (م. 588ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، 1376ق.

 

 
{{پایان}}
{{صحابه}}
{{تکمیل مقاله
 | شناسه = شد
 | جعبه اطلاعات = شد
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = 
 | لینک‌دهی = 
 | عکس = -
 | جعبه نقل قول = -
 | پیوند به بیرون = شد
 | مطالعه بیشتر = 
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = شد
 | رده = 
 | تغییر مسیر = شد
}}

[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:صحابه]]
[[رده:شرکت کنندگان در جنگ حنین]]
[[رده:شرکت کنندگان در جنگ تبوک]]
[[رده:شرکت کنندگان در جنگ طائف]]
[[رده:شرکت کنندگان در فتح مکه]]
[[رده:مهاجران به مدینه]]
[[رده:افراد قبیله خزاعه]]