در حال ویرایش بعثه

[[پرونده:ساختمان بعثه در مدینه.png|200px|thumb|left|ساختمان بعثه حج در مدینه]]
'''بعثه''' به هیئت اعزامی [[جمهوری اسلامی ایران]] و دیگر کشورهای اسلامی به [[حج]] اطلاق می‌شود. 
مسئولیت بعثه در دو حوزه مدیریت امور سفر و نظارت بر [[مناسک حج]] تعریف شده است. بعثه جمهوری اسلامی ایران حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و ستاد اجرایی امور حج را در برمی‌گیرد. بعثه ایران برای سالیان طولانی در [[مکه]] در محله معابده از [[موقوفات آل ابونمی]] متعلق به [[اشراف حسنی]]، و در [[مدینه]] در هتل قصر الدخیل واقع بود.
از برنامه‌های بعثه می‌توان به برگزاری همایش‌های گوناگون، اجرای [[برائت از مشرکان]]، مراسمات [[دعا]]، دعوت از حاجیان شاخص دیگر کشورها، نشست‌های شورای افتاء و ... اشاره کرد.
بعد از سقوط صدام، بعثه ایران در شهرهای زیارتی [[کربلا]] و [[نجف]] و نیز [[دمشق]] نیز دفتر نمایندگی برای ساماندهی زائران [[عتبات عالیات]]، ایجاد کرد.

==واژه‌شناسی==
بعثه به فتح باء و کسر آن، از ماده «ب ـ ع ـ ث» به معنای برانگیختن و فرستادن است و به گروه یا هیئت نظامی، سیاسی، یا فرهنگی اطلاق می‌شود که به مکان یا ماموریتی اعزام می‌گردد<ref>العین، ج2، ص112؛ تهذیب اللغه، ج2، ص201؛ تاج العروس، ج3، ص171، «بعث. </ref> 
بعثه حج به هیئت‌های نمایندگی یا ستادهای سیاسی، اجرایی و فرهنگی کشورها و شخصیت‌های مذهبی اعزام شده به موسم حج اطلاق می‌شود.<ref>آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص37، 54.</ref>

==رسالت بعثه==
سرپرستی حج در دو بخش ساماندهی و مدیریت امور سفر و اقامت حاجیان و همچنین راهنمایی و نظارت بر [[مناسک عبادی حج]] صورت می‌گیرد. [[امیر الحاج]] با یاری همراهانش این دو مسؤولیت را بر عهده دارد. 
البته این دو مسؤولیت را دو سرپرست نیز می‌توانند بر عهده گیرند، <ref>الاحکام السلطانیه، ص172.</ref> چنان‌که [[شهید اول]] معتقد است که یک سرپرست می‌تواند متصدّی وظایف سفر و انجام مناسک شود و یا این دو وظیفه به دو سرپرست واگذار گردد.<ref>الدروس، ج1، ص496-498.</ref>

==مهم‌ترین سفر خارجی ایرانیان==
سفر حج از مهم‌ترین و رایج‌ترین سفرهای خارجی ایرانیان مسلمان است. امور سفر حج ایرانیان در طول تاریخ با همه نشیب و فرازهایش تابع حج‌گزاری دوره تاریخی خود بوده و سرپرستی ویژه برای آن یاد نشده است؛ جز آن که در دوران [[افشاریان]]، طی توافقی میان [[نادرشاه]] با [[حکومت عثمانی]] مقرر شد که هر سال از سوی ایران امیر الحاجی برای کاروان حج تعیین گردد. البته این توافق عملی نشد.<ref>جهانگشای نادری، ص387-391.</ref>

در دوران [[قاجار]] نیز کنسول ایران در [[جده]] افزون بر حضور در [[منا]] و [[عرفات]]، پرچم ایران را بر چادر خود می‌افراشت و حق برگزاری آتش‌بازی در عرفات را داشت. در آن زمان، یک روز ویژه آتش‌بازی ایرانیان بود.<ref>میقات حج، ش48، ص108، 110.</ref> 
تا پیش از سال 1327ش. امور مربوط به حاجیان ایرانی از سوی کنسولگری ایران در جده پیگیری می‌شد. از این سال با انتصاب امیر الحاج و اعزام گروهی برای سرپرستی امور حاجیان، مسائل حاجیان در [[مکه]] و [[مدینه]] نیز پیگیری می‌گشت.<ref>خاطرات وحید، ش6، ص18.</ref>

==تأسیس دفتر نمایندگی==

به سال 1362ش. [[سازمان حج و زیارت]] از سوی دولت [[جمهوری اسلامی ایران]]، مجاز به تأسیس دفتر نمایندگی حج و زیارت در شهر جده عربستان شد.<ref>حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص32.</ref>

با وجود شورای عالی حج (تأسیس شده به سال 1351ش.) <ref>کارنامه حج1352، ص15.</ref> و پایه‌گذاری سازمان حج و اوقاف و امور خیریه به سال 1358ش.<ref>حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص20.</ref>و نیز سازمان حج و زیارت به سال 1370 ش.<ref>حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص59.</ref> که همه امور مربوط به حج را به طور متمرکز و دولتی انجام می‌داد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، [[امام خمینی]] نمایندگانی را به عنوان سرپرستان حاجیان و زائران [[بیت‌الله الحرام]] و نظارت بر همه امور حج منصوب کرد.<ref>صحیفه حج، ج1، ص22، 71.</ref> رهبر جمهوری اسلامی [[آیت‌الله خامنه‌ای]] نیز نماینده خویش و سرپرست حاجیان را تعیین می‌کند.

پیرو تصویب شورای عالی اداری به سال 1364ش.<ref>حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص152.</ref> تشکیلاتی ویژه برای این امر در حوزه نمایندگی [[ولی فقیه]] در حج تمرکز یافت که یکی از ارکان سازمان حج و زیارت است.

به تصریح مصوبه تأسیس سازمان حج و زیارت، امور فرهنگی و تبلیغی و سیاسی حج و آن چه مربوط به آن است، از اختیارات حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج به شمار می‌رود.<ref>حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص59.</ref> سازمان حج و زیارت برای انجام ماموریت‌های خود در [[حج تمتع]] و [[عمره مفرده]]، دفاتری را در شهرهای مکه مکرمه و مدینه منوره مستقر می‌کند که به عنوان بعثه جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شوند.
==امور ستادی==
امور حمل و نقل هوایی، حمل و نقل درون شهری و برون شهری در طول سفر حج، مسکن، تدارکات و تغذیه زائران حج به طور متمرکز از جانب بخش ستادی بعثه و امور فرهنگی و سیاسی حج در حوزه نمایندگی ولی فقیه در بعثه صورت می‌گیرد.

بعثه حج جمهوری اسلامی ایران، مجموع حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و عوامل ستادی و اجرایی سازمان حج را در بر می‌گیرد که برای ساماندهی و سرپرستی امور حاجیان در مکه و مدینه مستقر می‌گردند. 
بر پایه توافق سازمان حج و زیارت با وزیر حج [[عربستان‏]]، بعثه می‏‌تواند در هر یک از شهرهای مکه و مدینه دو مقرّ داشته باشد؛ یکی برای بعثه اداری و دیگری برای هیات پزشکی. برافراشتن پرچم ایران فقط بر فراز این دو مقر مجاز است.<ref>با کاروان صفا، ص77.</ref>

==اعضای بعثه==
شمار اعضای بعثه حج ایران، اعم از بعثه اداری و پزشکی که همراه حاجیان ایرانی اعزام می‏‌شوند، حداکثر 2580 تن است.<ref>با کاروان صفا، ص72.</ref> ساختمان بعثه جمهوری اسلامی ایران در مکه، طی چندین سال، در منطقه معابده قرار داشت که در اصل مربوط به [[موقوفات آل ابونمی]] از [[اشراف حسنی]] حاکم بر مکه در اواخر سده دهم ق. است و درآمد این وقف همچنان میان سادات حسنی تقسیم می‌‏شود.

این ساختمان متناسب با فعالیت‌های بعثه جمهوری اسلامی، دارای سالن اجتماعات بزرگ بود که برای جلسات عمومی و دیدارها از آن استفاده می‏‌شد. در این ساختمان، افزون بر بعثه رهبری، ستاد حج نیز متمرکز بود. جاهای مختلفی افزون بر این ساختمان، در شش منطقه مکه نیز ستادهای فرعی برای انجام امور حاجیان ایرانی وجود دارند.<ref>با کاروان صفا، ص262.</ref> بعثه جمهوری اسلامی ایران در مدینه در هتل قصر الدخیل مستقر است و کوشش‌های ستادی و فرهنگی خود را پی می‌گیرد.

با عنایت به اهمیت حج و گردهمایی بزرگ مسلمانان در این آیین بزرگ، همه ساله چندین همایش و ده‏‌ها سخنرانی و نشست عمومی در بعثه جمهوری اسلامی ایران در مدینه و مکه با موضوعات گوناگون برگزار می‌گردند.<ref>حج28، ص24.</ref> همایش‌های واحد [[اهل سنت]] در مدینه و مکه<ref>با کاروان صفا، ص104.</ref> از جمله این برنامه‌ها است.

==برگزاری مراسم==

همه ساله در ایام حج همایشی ویژه حاجیان ایرانی مقیم خارج از کشور، در ساختمان بعثه مقام معظم رهبری برگزار می‌گردد.<ref>حج27، ص468.</ref> برگزاری مراسم‌ عمومی و اختصاصی به مناسبت‌های ملی و مذهبی، از برنامه‌های منظم بعثه جمهوری اسلامی ایران است.

برنامه‌ریزی و برگزاری مراسم [[دعای کمیل]] در [[مدینه]] و مراسم [[برائت از مشرکان]] در [[مکه]] نیز از کوشش‌های برجسته بعثه به شمار می‌آید. یکی از تلاش‌های جاری در بعثه مقام معظم رهبری، دعوت از چهره‌‏های سرشناس و حاجیان فرهیخته دیگر کشورها به بعثه جمهوری اسلامی است.

معمولاً دسته‏‌های گوناگون از زائران کشورهای دیگر را می‏‌توان دید که به بعثه ایران آمده، با دانشوران به تبادل آرا در زمینه‏‌های عقیدتی و سیاسی می‏‌پردازند. این کار از طریق معاونت بین‏‌الملل به ویژه در سطح دعوت از حجاج، به دست مبلّغان صورت می‏‌گیرد. نیز کادرهای معاونت بین‏‌الملل از برخی مسؤولان بعثه‏‌های گوناگون دعوت می‏‌کنند تا از بعثه جمهوری اسلامی ایران دیدار نمایند. از مهم‏ترین این دیدارها، دیدار با سرپرست حاجیان ایرانی است.<ref>با کاروان صفا، ص291.</ref>

برگزاری نشست‌های فقهی و شورای استفتاء بعثه از دیگر برنامه‌های منظم بعثه جمهوری اسلامی ایران در مدینه منوره و مکه مکرمه است که در آن‌ها با حضور روحانیان کاروان‌ها، روحانیان معین و معینه کاروان‏‌ها و اعضای محترم شورای استفتای بعثه رهبری، مسائل فقهی و شرعی مورد بحث قرار می‌گیرد.<ref>حج27، ص373.</ref>

==شورای افتای اهل سنت==
در شورای افتای اهل سنت بعثه نیز همه روزه دو مفتی اهل سنت [[حنفی]] و [[شافعی]]، در ساعات اداری، در بعثه مقام معظم رهبری و در ایام حضور زائران در مکه معظمه نیز افزون بر ساعات اداری، در ساعات میان نماز مغرب و عشا در طبقه دوم [[مسجدالحرام]] رو به‏‌ روی [[حجر اسماعیل|حِجر اسماعیل]] آماده پاسخ‌گویی به پرسش‌های حاجیان اهل سنت هستند.

چهار مفتی شافعی و حنفی در مکه و مدینه برای پاسخ‌گویی به زائران حضور دارند.<ref>با کاروان صفا، ص103-104.</ref>در قلمرو تلاش‌های ستادی نیز مدیریت امور اسکان، حمل و نقل، خدمات بهداشتی و تغذیه، و امور گمشدگان از کوشش‌های بعثه جمهوری اسلامی ایران در مکه و مدینه است. فعالیت مستقل واحد حمل و نقل درون شهری در مدینه از سال 1380ش. آغاز شد.<ref>حج25، ص82، 103.</ref>

==فعالیت بعثه در عتبات==

با بازگشایی راه زیارت [[عتبات عالیات]] پس از سقوط حکومت بعث [[عراق]] و افزایش زائران این مکان‌ها، دفاتری نیز در شهرهای [[کربلا]] و [[نجف]] برقرار شدند و دفتری هم در [[دمشق]] عهده‌دار امور فرهنگی زائران [[حضرت زینب کبری(س)]] شد.

شعب و دفاتر بعثه، به نمایندگی از نماینده ولی‌ فقیه و سرپرست حاجیان ایرانی، به اجرای برنامه‌های فرهنگی و نظارت بر روند کوشش‌ها و برنامه‌های سازمان حج و زیارت می‌پردازند. 
در کنار بعثه مقام معظم رهبری که به عنوان بعثه جمهوری اسلامی ایران در موسم حج و عمره مستقر می‌گردد، مراجع عظام تقلید نیز برای پاسخ‌گویی به مسائل شرعی و رسیدگی به امور دینی حاجیان و مقلدان خود از کشورهای گوناگون، هیئت‌های نمایندگی را با نام «بعثه مرجع تقلید...»  در مکه و مدینه مستقر می‌نمایند.

==بعثه کشورهای دیگر==

با توجه به مسافرت حاجیان از کشورهای گوناگون اسلامی، هر کشوری هیئتی مستقل برای راهبری و سازماندهی کلان امور حج‌گزاران اعزام می‌نماید و دفاتری را به عنوان بعثه در مکه مکرمه و مدینه منوره مستقر می‌کند. این هیئت‌ها از سوی وزارتخانه‌های امور دینی و مذهبی یا حج همانند وزارت امور مذهب در [[ترکیه]] و یا وزارت اوقاف همچون کشور [[کویت]] و [[سوریه]]<ref>آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص16.</ref> و یا سازمان‌های عهده‌دار امور دینی مانند سازمان دیانت در ترکیه و یا از سوی خود دولت هم‌چون دولت [[لبنان]]<ref>آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص15-17.</ref> و یا نهادهای ویژه همانند «صندوق حج» در [[مالزی]]<ref>آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص14.</ref> تعیین و اعزام می‌شوند.

==وظایف بعثه‌ها==

مهم‌ترین وظایف این بعثه‌ها، گروه‌بندی حجاج، تهیه مسکن و غذا و رسیدگی به امور بهداشتی و درمانی حج‌گزاران، هدایت و نظارت و کنترل اجرای امور حج، بازرسی از عملکرد تورها و شرکت‌ها و کاروان‌ها و ایجاد هماهنگی میان بخش‌های گوناگون مجری امور حج و کشور میزبان و شرکت‌های تابع آن و همچنین انجام فعالیت‌های فرهنگی در طول سفر می‌باشد.

بعثه حج بیشتر کشورها با اعزام نمایندگانی از وزارتخانه‌های مربوط به بهداشت و درمان، تغذیه، امنیت، و حمل و نقل، بیشتر به امور اجرایی و عملیاتی حج می‌پردازند و به مبانی فلسفی حج هم‌چون [[وحدت اسلامی]] و گسترش روابط زائران با دیگر کشورها و یا کوشش‌های فرهنگی توجهی ندارند.<ref>آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص65-66.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7902
 | عنوان = بعثه
 | نویسنده = اباذر جعفری
}}
*''' آشنایی با امور اجرایی حج ایران و چند کشور اسلامی''': دبیر کارگروه مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی، مهدی ناظمی، 1390ش.
*''' الاحکام السلطانیه''': الماوردی (م. 450ق.) ، قاهره، دار الحدیث.
*''' با کاروان صفا (گزارش حج سال 1382ش.) ''': رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1383ش.
*''' تاج العروس''': الزبیدی (م. 1205ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
*''' تهذیب اللغه''': الازهری (م. 370ق.) ، به کوشش محمد مرعب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 2001م.
*''' جهانگشای نادری''': میرزا مهدی خان استرآبادی (م. 1180ق.) ، به کوشش سید عبدالله انوار، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1377ش.
*''' حج 25 (گزارشی از حج‌گزاری سال 1425ق.) ''': رضا مختاری، تهران، مشعر، 1384ش.
*''' حج 27 (گزارشی از حج‌گزاری سال 1427ق.) ''': حسن مهدویان، تهران، مشعر، 1386ش.
*''' حج 28 (گزارشی از حج‌گزاری سال 1428ق.) ''': رضا بابایی و علی اکبر جوانفکر، تهران، مشعر، 1387ش.
*''' حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات و احکام صادره''': مهدی ناظمی اردکانی و محمدرضا مؤذنیان، کارگروه مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1390ش.
*''' خاطرات وحید (ماهنامه).  
*''' الدروس الشرعیه''': الشهید الاول (م. 786ق.) ، قم، نشر اسلامی، 1412ق.
*''' صحیفه حج''': مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر، 1382ش.
*''' کارنامه حج 1352''': محمد غفاری، تهران، سازمان اوقاف ایران، 1353ش.
*''' میقات حج (فصلنامه)''':  تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.

[[رده:نهادهای برگزار کننده حج]]
[[رده:ایران]]
[[رده:نهادهای مرتبط به حج]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]