در حال ویرایش بنی‌اشجع

{{جعبه اطلاعات قبایل
| نام             = بنی‌اشجع
| تصویر           = 
| اندازه تصویر    = 
| نام کامل        = 
| نسب             = اشجع بن ریث بن غَطَفان
| محل حکومت       = 
| مدت حکومت       = 
| مکان قبیله      = بین [[مکه]] و [[مدینه]]، همسایگی [[قبیله بنی‌ضمره|قبیله بنی‌ضَمْرَه]] و در مناطقی چون [[صهباء|صَهْباء]] نزدیک [[خیبر]]، [[جر|جَرّ]]، [[مروراه]]، [[ثاملیه|ثامِلیّه]] و [[صحن الحیل|صَحْن الحیل]]
| سرسلسله         = [[اشجع بن ریث]]
| اشخاص مهم       = 
| جمعیت           = 
| جنگ‌ها           = [[نبرد بعاث|نبرد بُعاث]]،
| شاخه‌ای از       = [[عرب عدنانی]]
| زیرشاخه‌ها       = [[بنو قنفذ بن خلاوه|بنو قُنْفُذ بن خلاوه]]، [[بنو فتیا بن سبیع|بنو فتیا بن سُبیع]]، [[بصار|بَصّار]]،  [[دهمان|دُهمان]] و [[علیم|عُلَیم]]
| مهم‌ترین اقدامات = هم‌پیمان بنی‌ضَمْرَه و [[خزرج]]، همراهی خزرجیان در نبرد بین [[اوس]] و خزرج، همراهی [[مشرکان]] در [[نبرد احزاب]]، پیمان با [[پیامبر(ص)]] پس از [[غزوه بنی‌قریظه]]، شرکت در [[غزوه خیبر]]، شرکت در [[فتح مکه]]، شرکت در [[غزوه حنین]]، نقش‌آفرینی در قیام مردم بر ضد [[عثمان]]
| مناصب مهم       = 
| مذهب            = [[شرک]] و [[اسلام]]
}}
'''بنی‌اشجع''' از قبایل عدنانی ساکن [[حجاز]] بودند.

نسب این قبیله اشجع بن ریث بن غَطَفان از قبایل مُضر از [[عرب عدنانی|عرب عَدْنانی]] است. آنها در سرزمین بین [[مکه]] و [[مدینه]] نزدیکتر به مدینه ساکن بودند. از زمان اسلام آوردن آنها گزارش دقیقی در دست نیست. طبق گزارش‌های رسیده، سال‌های آغازین [[اسلام]] همکاری مناسبی با [[پیامبر(ص)]] نداشتند بلکه در بعضی از نبردها [[مشرکان]] را همراهی کردند و در [[غزوه حدیبیه]] از دعوت پیامبر(ص) سرباز زدند، ولی بر پایه برخی گزارش‌ها عده‌ای از آنان در [[صدر اسلام]]، مسلمان شدند و حتی در برخی از غزوات پیامبر مثل [[غزوه خیبر]]، [[غزوه حنین]] و [[فتح مکه]] شرکت داشتند.

بعد از پیامبر اشجعیان از اسلام بازگشتند ولی بار دیگر به اسلام گرویدند.

==نسب==

نسب این قبیله به [[اشجع بن ریث|اشجع]] بن ریث بن غَطَفان از قبایل مُضر از [[عرب عدنانی|عرب عَدْنانی]] می‌رسد.<ref>جمهرة انساب العرب، ص249-250؛ نهایة الارب، ص50؛ معجم قبائل العرب، ج1، ص29.</ref>

بکر، سُلیم و عمرو<ref>النسب، ص250.</ref> فرزندان اشجع بودند که از نسل آن‌ها تیره‏‌هایی چون بنو قُنْفُذ بن خلاوه، بنو فتیا بن سُبیع، <ref>النسب، ص251؛ معجم قبائل العرب، ج3، ص908.</ref>  بَصّار، <ref>الانساب، ج1، ص363.</ref>  دُهمان و عُلَیم<ref>الانساب، ج2، ص517؛ ج4، ص231.</ref> پدید آمدند.

از قبایل هم‌نام اشجعیان می‏‌توان به [[بنی‌اشجع بن عمرو]] تیره‏ایی از عرب قَحْطانی<ref>معجم قبائل العرب، ج1، ص29.</ref> و [[بنی‌اشجع بن عامر|بنی‌اشجع]] بن عامر بن لیث از کِنانه اشاره کرد.<ref>الاغانی، ج16، ص69.</ref>

==محل سکونت==

بنی‌اشجع در همسایگی [[قبیله بنی‌ضمره|قبیله بنی‌ضَمْرَه]] و در مناطقی چون [[صهباء|صَهْباء]] نزدیک [[خیبر]]، <ref>معجم ما استعجم، ج3، ص844.</ref>  [[جر|جَرّ]]، [[مروراه]]، [[ثاملیه|ثامِلیّه]]<ref>معجم قبائل العرب، ج1، ص29.</ref> و [[صحن الحیل|صَحْن الحیل]]<ref>معجم البلدان، ج3، ص394.</ref> سکونت داشتند.

[[ضرغد|ضَرْغد]]، [[اکوام|اَکْوام]]، [[ایر]]، [[اعیار|اَعیار]]، [[ضبع]] و [[هومه]] از کوه‌های<ref>معجم قبائل العرب، ج3، ص888.</ref> قبیله غَطَفان به شمار آمده که بنی‌اشجع به عنوان زیرشاخه آن‌ها در این مناطق سکونت داشتند.

==دار اشجع==

بکری [[سرزمین حجاز]] را به 12 بخش تقسیم کرده و یک بخش را «[[دار اشجع]]» نامیده است<ref>معجم ما استعجم، ج1، ص10.</ref> که به مدینه از مکه نزدیک‏تر بود.

==هم‌پیمان با بنی‌ضمره==

آن‌ها هم‌پیمان بنی‌ضَمْرَه<ref>تفسیر قمی، ج1، ص146؛ نور الثقلین، ج1، ص528.</ref> و [[خزرج]] بودند و به دعوت [[خزرجیان]] در [[نبرد بعاث|نبرد بُعاث]]، طولانی‌ترین نبرد [[اوس]] و خزرج، آن‌ها را همراهی کردند<ref>الاغانی، ج17، ص125؛ معجم قبائل العرب، ج1، ص29.</ref> و با [[بنی‌سلیم بن منصور|بنی‌سُلیم بن منصور]] نیز نبردی داشته‏‌اند.<ref>معجم البلدان، ج2، ص124.</ref>

==روابط با پیامبر==

از روابط اشجعی‌ها با [[رسول خدا(ص)]] تا سال پنجم ق. گزارشی در دست نیست؛ جز این‌که در واکنش به اسلام آوردن قبایل [[قبیله غفار|غفار]] و [[قبیله اسلم|اسلم]]، آن‌ها را استهزاء کرده‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج16، ص190.</ref>

===در غزوه بدر الموعد===

در [[غزوه بدر الموعد]] (4ق.) نُعیم بن مسعود اشجعی، به عنوان نماینده قریش در مدینه سخنانی گفت که خوشایند [[منافقان]] و [[یهود]] و موجب نگرانی [[مسلمانان]] شد.<ref>المغازی، ج1، ص385-386.</ref>

===همراهی مشرکان در نبرد احزاب===

به سال پنجم ق. آن‌ها به فرماندهی [[مسعود بن رخیله اشجعی|مسعود بن رُخَیلَه اشجعی]]<ref>السیرة النبویه، ج2، ص701؛ الطبقات، ابن سعد، ج4، ص210؛ تفسیر قرطبی، ج14، ص129.</ref> / مِسْعر بن جَبَله<ref>مجمع البیان، ج8، ص126.</ref> مشرکان را در [[نبرد احزاب]] همراهی کردند. [[واقدی]] شمار آنان را 400 تن برشمرده است.<ref>المغازی، ج2، ص443؛ الطبقات، ابن سعد، ج2، ص51.</ref>

منابع بسیاری از نقش نُعیم بن مسعود اشجعی تازه‌مسلمان در پراکنده ساختن سپاه احزاب به فرماندهی [[ابوسفیان]] سخن گفته‏‌اند.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج4، ص209-210؛ السیرة النبویه، ج3، ص712-713؛ تاریخ طبری، ج2، ص242-243.</ref> این سخن اغراق‏‌آمیز به نظر می‌رسد و شاید برای کم‌رنگ کردن نقش سترگ [[امام علی(ع)]] در این نبرد باشد.<ref>الصحیح من سیرة النبی، ج8، ص372-373.</ref>

===پیمان با پیامبر===

آنان پس از [[غزوه بنی‌قریظه]] به سال ششم ق. با شمار 100<ref>الطبقات، ابن سعد، ج1، ص233؛ البدایة و النهایه، ج5، ص106.</ref> یا 700<ref>تفسیر قمی، ج1، ص146-147؛ تاریخ المدینه، ج1، ص267.</ref> تن به ریاست مسعود بن رخیله به مدینه آمده، کنار [[کوه سلع|کوه سَلْع]] جای گرفتند.

[[اسید بن حصین|اُسَید بن حصین]] به نمایندگی از رسول خدا(ص) با آن‌ها دیدار و با خرما از ایشان پذیرایی کرد و سبب آمدنشان را پرسید. اشجعی‌ها نزدیک بودن مکان خود به مدینه و کراهت از نبرد با پیامبر را علت درخواست انعقاد پیمان عدم تعرض دانستند. سپس رسول خدا(ص) با آنان پیمان بست و آن‌ها بازگشتند. به گزارش برخی، آیه ({{قلم رنگ|سبز|اِلا الَّذِینَ یَصِلُونَ اِلَی قَومٍ بَینَکُم وَبَینَهُم مِیثَاقٌ}}) ([[سوره نساء]]، 90) به این رویداد اشاره دارد.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص267؛ التبیان، ج3، ص286؛ مجمع البیان، ج3، ص153.</ref>

===سرباز از دعوت پیامبر===

آورده‌اند که اشجعی‌ها چون از سوی پیامبر(ص) برای شرکت در غزوه حدیبیه فراخوانده شدند، از قبول دعوت او سرباز زدند. آیه 17 [[سوره حجرات]]: ({{قلم رنگ|سبز|یَمُنُّونَ عَلَیکَ اَن اَسلَمُوا قُل لا تَمُنُّوا}}) را اشاره به این سرپیچی دانسته‌اند.<ref>کشف الاسرار، ج9، ص267.</ref>

===شرکت در غزوه خیبر===

اشجعی‌ها در غزوه خیبر (7ق.) شرکت داشتند و یک تن از آن‌ها در این نبرد به شهادت رسید.<ref>المغازی، ج2، ص699-700.</ref>

===شرکت در فتح مکه===

به سال هشتم ق. که پیامبر(ص) قبایل پیرامون مدینه را برای شرکت در [[فتح مکه]] فرا‌خواند، اشجعی‌ها با اجابت دعوت وی، با شمار 300 تن<ref>المغازی، ج2، ص820.</ref> حضور یافتند. در این غزوه نیز [[عوف بن مالک]] پرچم‌دار آن‌ها بود.<ref>المغازی، ج2، ص801؛ الطبقات، ج4، ص211؛ اسد الغابه، ج4، ص12.</ref>

===شرکت در غزوه حنین===

بر پایه گزارش واقدی، در غزوه حنین نیز آن‌ها همچون فتح مکه، دو پرچم داشتند که یکی را نُعیم بن مسعود اشجعی و دیگری را [[معقل بن سنان]] حمل می‌‏کرد.<ref>المغازی، ج2، ص820؛ ج3، ص896؛ الطبقات، ابن سعد، ج4، ص212.</ref>

برخی منابع شمار آنان را در این نبرد 1000 تن می‌‏دانند.<ref>الدر المنثور، ج3، ص225.</ref> اشجعی‌ها پیش از[[غزوه تبوک]] (9ق.) از سوی پیامبر(ص) برای حضور در این نبرد دعوت شدند.<ref>المغازی، ج3، ص990.</ref>

===برخی از مسلمانان اشجعیان===

گزارش‌هایی از اسلام آوردن برخی اشجعی‌ها در سال‌های اول ق. حکایت دارد.

[[جاریة بن حمیل اشجعی]] در [[غزوه بدر]] شرکت داشت.<ref>سبل الهدی، ج4، ص95.</ref> برخی او را از [[شهدای احد]] دانسته‌اند.<ref>الاصابه، ج1، ص554.</ref> گویا برخی از آن‌ها که از هم‌پیمانان [[انصار]] بودند، پیش از دیگر افراد قبیله خود مسلمان شدند.

[[حمزة بن حمیر]]، از خزرج و از [[بدریون]]،[[زاهر بن حرام اشجعی]] هم‌پیمان [[بنی‌مالک بن نجار]] و نیز [[عقبة بن حلیس اشجعی]] هر دو از بدریون<ref>سبل الهدی، ج4، ص98، 101، 111.</ref> هستند.

[[ابوطلیق اشجعی|ابوطُلیق اشجعی]] از دیگر [[صحابه]] رسول خدا است که چون همسرش، ‌ام‌طلیق، از وی خواست تا یکی از شترانش را برای انجام [[مراسم حج]] در اختیارش قرار دهد، او با این بهانه که شتر نر را برای [[جهاد]] و شتر ماده را برای [[سفر حج]] خود آماده کرده، طفره رفت. نیز از دیگر خواسته همسرش که تقبل هزینه حجش بود، سرباز زد. هنگامی که پیامبر از سوی ابوطلیق از این رویداد آگاه شد، سخن‌ ‌ام‌طلیق را که حج را نیز همچون جهاد فی سبیل‌الله خوانده بود، تایید نمود و به ابوطلیق فرمود: اگر حاجت همسرت را برآورده می‌ساختی، کاری در راه خدا انجام داده بودی.<ref>المعجم الکبیر، ج22، ص324؛ الاصابه، ج7، ص195.</ref>

[[ابومنهال بقیله اکبر اشجعی]] که شاعری سوارکار و بزرگ قوم خود بود، در [[نبرد احد]] پیامبر را یاری کرد و فرمانده سوارکاران اشجع بود.<ref>الاصابه، ج1، ص450.</ref>

[[ابوجعد اشجعی]] از قراء<ref>الطبقات، ابن سعد، ج6، ص232؛ الثقات، ج4، ص235.</ref> به شمار می‌رفت و زنی به نام غفیره از این قبیله را اهل فضل و کمال دانسته‌اند.<ref>اکمال الکمال، ج7، ص29.</ref>

==بنی‌اشجع پس از پیامبر==

در رویداد مرتد شدن برخی قبایل، بیشینه اشجعیان از اسلام بازگشتند.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص475؛ تاریخ دمشق، ج2، ص53؛ معجم قبائل العرب، ج1، ص29.</ref> ولی دیگر بار به اسلام گرویدند و با گسترش فتوحات، برخی از آن‌ها به [[شام]]<ref>الطبقات، خلیفه، ص95؛ الطبقات، ابن سعد، ج4، ص212.</ref> و برخی به [[کوفه]] مهاجرت کرده، در آن جا ساکن شدند. [[خلیفة بن خیاط]] نام برخی از مهاجران را برشمرده است.<ref>الطبقات، خلیفه، ص95-96، 219-220.</ref>

در قیام مردم بر ضد عثمان به سال 35 ق. اشجعی‌ها نیز نقش داشتند. از این‌رو، در [[قیام حرّه]] (61 ق.)، [[مسلم بن عقبه|مسلم بن عُقبه]] فرمانده [[یزید]]، مِعقل بن سنان اشجعی را که بر مهاجران مدینه ریاست داشت، گردن زد.<ref>النسب، ص251؛ الطبقات، خلیفه، ص96؛ الاشتقاق، ص276.</ref>

در توطئه [[خوارج]]، [[شبیب بن بجره اشجعی|شَبیب بن بَجره اشجعی]] با [[ابن‌ملجم مرادی]] در کشتن امام علی(ع) همراه بود.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص253؛ تاریخ طبری، ج4، ص111؛ المناقب، ص382.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7859
 | عنوان = بنی‌اشجع
 | نویسنده = سیدمحمود سامانی
}}

'''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی.

'''الاشتقاق''': ابن درید (م. 321ق.)، به کوشش عبدالسلام محمد، بیروت، دار الجیل، 1411ق.

'''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.

'''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (م. 356ق.)، به کوشش علی مهنّا و سمیر جابر، بیروت، دار الفکر.

'''اکمال الکمال''': علی بن هبة الله ابن ماکولا (م. 475ق.)، دار احیاء التراث العربی.

'''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.

'''الانساب''': عبدالکریم السمعانی (م. 562ق.)، به کوشش عبدالله عمر، بیروت، دار الجنان، 1408ق.

'''بدایة المجتهد''': ابن رشد القرطبی (م. 595ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''':  الطبری (م. 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق.

'''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (م. 262ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق.

'''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

'''التبیان''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''':  القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

'''تفسیر القمی''': القمی (م. 307ق.)، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، 1404ق.

'''الثقات''': ابن حبان (م. 354ق.)، دار الکتب الثقافیه، 1393ق.

'''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

'''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق.

'''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.

'''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه.

'''الصحیح من سیرة النبی(ص)''':  جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، 1414ق.

'''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

'''الطبقات''': خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، 1414ق.

'''کشف الاسرار''': میبدی (م. 520ق.)، به کوشش حکمت، تهران، امیر کبیر، 1361ش.

'''مجمع البیان''': الطبرسی (م. 548ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1415ق.

'''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.

'''المعجم الکبیر''': الطبرانی (م. 360ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

'''معجم قبائل العرب''': عمر کحّاله، بیروت، الرساله، 1405ق.

'''معجم ما استعجم''': عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق.

'''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.

'''المناقب''': الخوارزمی (م. 568ق.)، به کوشش مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، 1411ق.

'''النسب''': ابن سلّام الهروی (م. 224ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، 1410ق.

'''نور الثقلین''': العروسی الحویزی (م. 1112ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، 1373ش.

'''نهایة الارب فی معرفة انساب العرب''': احمد بن علی القلقشندی (م. 821ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه.


{{پایان}}
{{قبایل عرب}}

[[رده:قبایل مدینه]]
[[رده:عرب عدنانی]]
[[رده:قبایل عربستان]]