در حال ویرایش بنی‌جمح

{{در دست ویرایش|ماه=[[مرداد]]|روز=[[۲۱]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=E ebrahimi  }}

{{جعبه اطلاعات خاندان
| نام             = بنی‌جمح
| تصویر           =
| اندازه تصویر    =
| نام کامل        = بنی‌جمح
| نسب             = جمح بن عمرو بن هصیص بن کعب
| محل حکومت       =
| مدت حکومت       =
| مکان قبیله      = مکه
| سرسلسله         = [[جمح بن عمرو]]
| اشخاص مهم       = [[عثمان بن مظعون]]، [[قدامة بن مظعون]]، [[سائب بن عثمان]]، [[صفوان بن امیه]]، [[عبدالله بن صفوان]]، [[عمرو بن عبدالله بن صفوان]]، [[عمیر بن وهب]]، [[ابودهبل وهب بن زمعه]]، [[بلال بن رباح حبشی]]،  

| جمعیت           =
| جنگ‌ها           = [[عکاظ]]، [[فجار]]،
| شاخه‌ای از       =
| زیرشاخه‌ها       =
| مهم‌ترین اقدامات =
| مناصب مهم       =
| مذهب            =
}}

بنی‌جُمَح: از تیره‌های قریش و تعمیر کنندگان کعبه پیش از بعثت

==نسب‌شناسی==
بنی‌جمح به نسل جُمَح بن عمرو بن هُصیص بن کعب از تیره‌های [[قریش]] گفته می‌شود<ref>نسب قریش، ص386.</ref> که از طریق پسرانش حذافه، حذیفه و سعد تداوم یافت.<ref>جمهرة انساب العرب، ج1، ص159.</ref> جمحی‌ها در بخش [[مسلفه|مَسفله]] (پایین) [[مسجدالحرام]]، مقابل [[رکن شامی]] سکونت داشتند.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص260.</ref> یکی از [[درهای مسجدالحرام]] که روبه‌روی آن قرارداشت، به [[باب بنی‌جمح]] معروف بود.<ref>شرف النبی، ص406؛ احسن التقاسیم، ص72.</ref>

==جنگ‌ها==
برخی از بنی‌جمح چون [[صفوان بن امیه]] در دوران جاهلی از سوی قریش مسؤولیت چوبه‌های تیر قرعه‌کشی و تفال مکیان ([[ازلام]]) را بر عهده داشتند.<ref>المنتظم، ج2، ص217؛ امتاع الاسماع، ج6، ص160.</ref> آن‌ها در برخی جنگ‌های قبیله‌ای پیش از [[اسلام]] از جمله در نبرد [[شمطه|شَمطَه]]، از جنگ‌های [[فجار]] و معروف به [[یوم عکاظ|یوم عُکاظ]]<ref>عیون الاثر، ج1، ص59.</ref> و نیز در نبردی با [[بنی‌محارب بن فهر]] در جایی به نام [[ردم]] بنی‌جمح که در آغاز به بنی‌فهر تعلق داشت، شرکت یافتند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص169؛ اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص114، 304؛ معجم البلدان، ج3، ص40.</ref> [[سنبله|سُنبُلَه]] نام چاهی بود که آن‌ها در [[مکه]] حفر کردند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص219؛ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص109.</ref>

==هم‌پیمانان==
از هم‌پیمانان بنی‌جمح می‌توان به [[آل کثیر بن صلت کندی]]، [[آل ابی‌یسار]] از [[بنی‌شیبه]]، [[آل ابی‌فکیهه]] از [[بنی‌عبد مناف]]، <ref>المنمق، ص260.</ref> و [[آل شرحبیل بن حسنه]] از [[بنی‌زهره]] اشاره کرد.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص9.</ref> بنی‌جمح در اختلافات میان [[بنی‌عبدالدار]] و بنی‌عبدمناف که بر سر مناصب کعبه روی داد، جانب عبدالدار را گرفتند و پیمان [[لعقة الدم]] (حلف الاحلاف) را بستند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص132.</ref>

[[ابی بن خلف|اُبَی بن خَلف]]، از سران جمح، پس از ستم راندن به مردی از مکیان و نپرداختن بهای کالای خریده شده، مورد خشم برخی از اعضای پیمان [[حلف الفضول]] قرار گرفت و ناچار شد مبلغ کالا را به صاحبش بپردازد.<ref>المنمق، ص281.</ref> بنی‌جمح در بازسازی کعبه در سال پنجم پیش از [[بعثت]]، بر اساس قرعه، مسؤولیت بازسازی ضلع غربی کعبه را پذیرفتند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص108، 113؛ ج11، ص88.</ref>
==مسلمانان بنی‌جمح==

برخی از جمحیان از نخستین [[مسلمانان]] بودند. از چهره‌های مشهور ایشان می‌توان به این افراد اشاره کرد: [[عثمان بن مظعون]]که در روزگار جاهلیت [[شرب خمر]] را حرام اعلام کرده بود، <ref>الطبقات، ج3، ص300-301.</ref> پسرش [[سائب بن عثمان]] و دو برادرش قدامه و عبدالله، [[حاطب بن حارث]] با همسرش مجلل و دو فرزندش محمد بن حاطب و حارث بن حاطب، سفیان بن معمر با دو فرزندش جابر و جناده و همسرش شرحبیل و [[بلال بن رباح حبشی]].

اینان با توجه به وضعیت سختی که [[مشرکان]] در [[مکه]] برای مسلمانان ایجاد کرده بودند، در سال پنجم بعثت به دستور [[پیامبر(ص)]] به [[حبشه]] هجرت کردند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص327.</ref>

==دشمنی با اسلام==

در برابر، بسیاری از افراد این تیره تا [[فتح مکه]] با پیامبر(ص) مخالفت کردند و در کوشش‌های قریش بر ضد پیامبر(ص) نقش داشتند. از جمله صفوان بن امیه و [[عمیر بن وهب]] از کسانی بودند که برای قتل پیامبر(ص) توطئه کردند و در این کار ناکام ماندند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص661.</ref> از شدیدترین ستیزگران بنی‌جمح با [[اسلام]]، [[امیة بن خلف]] و پدرش بودند.<ref>عیون الاثر، ج1، ص130.</ref> امیة بن خلف از اطعام‌کنندگان و بخشندگان در دوران جاهلیت بود.<ref>المغازی، ج1، ص128؛ السیرة النبویه، ج1، ص665.</ref> نیز [[اشد بن کلده]] (ابوالاشد بن اسید) جمحی که مردی بسیار قوی و زورمند بود، یکی از استهزاء‌کنندگان و دشمنان اسلام به شمار می‌رفت که همه دارایی خود را بر ضد اسلام هزینه کرد و آیات [[قرآن]] را به سخره می‌گرفت.<ref>تفسیر سمعانی، ج6، ص227؛ البحر المحیط، ج8، ص470؛ تفسیر بیضاوی، ج5، ص313؛ روح المعانی، ج15، ص352.</ref>
از دیگر کارهای بنی‌جمح در آغاز اسلام، شکنجه تازه مسلمانان و پیشگیری از پیوستن افراد به پیامبر(ص) <ref>الطبقات، ج3، ص175؛ السیرة النبویه، ج1، ص317؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص207.</ref> با ساحر خواندن او و برحذر داشتن مردم از شنیدن سخنان وی بود. آنان راه‌های ورودی [[مسجدالحرام]] را میان خود تقسیم کردند تا مانع تبلیغ پیامبر(ص) شوند. از جمله این افراد، امیة بن خلف و [[اوس بن معیر]] بودند.<ref>المحبر، ص160-161.</ref>

==بنی‌جمح بعد از هجرت==
بنی‌جمح پس از [[هجرت پیامبر]] نیز به دشمنی خود با او ادامه دادند. منابع از حضور بنی‌جمح در نبرد‌های مشرکان بر ضد پیامبر(ص) چون [[بدر]] و [[احد]] گزارش داده‌اند.<ref>المغازی، ج1، ص142، 151، 156.</ref> برخی از آن‌ها در نبرد بدر کشته شدند و بعضی چون ابی‌بن خلف و عمیر بن وهب اسیر گشتند و با دادن [[فدیه]] به [[مسلمانان]] آزاد شدند.<ref>المغازی، ج1، ص129-130؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص204.</ref> صفوان بن امیه، [[زید بن دثنه]] را که پیامبر(ص) در [[سریه رجیع]] (4ق.) برای آموزش [[قرآن]] به آبگاهی در 70 کیلومتری شمال مکه در شرق [[عسفان]]<ref>معجم البلدان، ج2، ص29؛ لسان العرب، ج1، ص168؛ المعالم الاثیره، ص125.</ref> فرستاده بود، حبس کرد و به جبران قتل پدرش در بدر او را کشت.<ref>المغازی، ج1، ص357.</ref>

بنی‌جمح پس از فتح مکه در [[غزوه حنین]] پیامبر را همراهی کردند و افرادی چون صفوان بن امیه، اُحیحة بن امیة بن خلف، و عمیر بن وهب بن خلف<ref>السیرة النبویه، ج2، ص495.</ref> از جمله مؤلفة قلوبهم بودند که پیامبر(ص) اموالی بسیار از غنیمت‌های نبرد حنین را در سال هشتم ق. برای جلب نظرشان به آن‌ها بخشید.

==مسئولیت‌ها==

برخی از جمحیان در روزگار پیامبر مسؤولیت‌هایی را عهده‌دار بودند. سائب بن عثمان بن مظعون از آن جمله است که در [[غزوه بواط|غزوه بُواط]] (2ق.) جانشین پیامبر(ص) در [[مدینه]] شد.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج2، ص424-425؛ البدایة و النهایه، ج3، ص246.</ref> محمیة بن جزء بن عبد یغوث زبیدی، حلیف بنی‌جمح، نیز تقسیم [[خمس]] را بر عهده داشت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص76؛ المحبر، ص128.</ref>
برخی از جمحیان چون قدامة بن مظعون<ref>الاستیعاب، ج3، ص1277؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص532.</ref> و سعید بن عامر بن حذیم<ref>السیرة النبویه، ج2، ص173؛ البدایة و النهایه، ج4، ص66.</ref> در دوران خلافت [[عمر بن خطاب]] (حک: 13-23ق.) به حکمرانی [[بحرین]] و مناطقی از [[شام]] رسیدند. صفوان بن امیه از امیران لشکر مسلمانان در [[نبرد یرموک]] (13ق.) بود.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص396؛ تاریخ دمشق، ج24، ص104.</ref>

بنی‌جمح در جنگ‌های دوره [[امام علی(ع)]] بر ضد او شرکت داشتند و تنی چند از آن‌ها در جنگ‌های [[جمل]]<ref>تاریخ خلیفه، ص113.</ref> و [[صفین]] کشته شدند.<ref>تاریخ دمشق، ج68، ص140.</ref> در رخداد [[حره]] (63ق.) و حمله شامیان به مدینه، برخی از بنی‌جمح به قتل رسیدند.<ref>تاریخ خلیفه، ص151.</ref>

==حکمرانی و قضاوت==
شماری از بنی‌جمح را در منصب حکمرانی و قضاوت نام برده‌اند: [[حارث بن حاطب]] حکمران مدینه به سال 66ق. از سوی [[ابن‌زبیر]]، <ref>انساب الاشراف، ج6، ص342؛ ج7، ص113؛ اسد الغابه، ج1، ص385.</ref> [[یحیی بن حکیم بن صفوان]] حکمران [[مکه]] در روزگار [[یزید بن معاویه]] (سال 63ق.)، <ref>نسب قریش، ص390؛ انساب الاشراف، ج5، ص322؛ الاخبار الطوال، ص227.</ref> [[محمد بن صفوان]] در منصب قضاوت مدینه در حکومت [[هشام بن عبدالملک]] (حک: 105-125ق.)، <ref>تاریخ ابن خلدون، ج3، ص253.</ref> [[عبدالله بن صفوان اصغر]] در همین منصب از سوی [[منصور عباسی]] (حک: 136-158ق.)  . <ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص389.</ref>
==مشاهیر==

'''عثمان بن مظعون''': او چهاردهمین مرد [[مسلمان]] و از مهاجران [[حبشه]] و [[مدینه]] و نیز از بدریان و نخستین صحابی مدفون در [[بقیع]] بود. پیامبر پس از غسل و کفن کردن وی، پیشانی‌اش را بوسید و او را سلف صالح خود خواند.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1053؛ الاصابه، ج4، ص381.</ref>

'''قدامة بن مظعون''': وی نیز به حبشه و مدینه هجرت کرد و در نبرد [[بدر]] و غزوه‌های دیگر جنگید. او که نخستین امیر بحرین از سوی عمر بن خطاب و شوهر خواهر وی، [[صفیه]]، بود، به سبب شرب خمر از منصبش برکنار شد و نخستین بدری بود که حد شراب بر او جاری گشت.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1277؛ الاصابه، ج5، ص324.</ref>

'''سائب بن عثمان''': وی همراه پدر به مدینه و حبشه هجرت کرد و از اصحاب بدر بود و در [[نبرد یمامه]] (12ق.)  کشته شد.<ref>الاستیعاب، ج2، ص575؛ الاصابه، ج3، ص20.</ref>

'''صفوان بن امیه''': وی از اشراف قریش در روزگار [[جاهلیت]] و مسؤول تیرهای [[ازلام]] و از تصمیم‌گیران اصلی در مسائل مهم مکه و در شمار [[مطعمین]] (تامین کنندگان آذوقه جنگجویان قریش) بود که پس از فتح مکه مسلمان شد و در [[نبرد حنین]] تجهیزات نظامی به رسم عاریه در اختیار مسلمانان قرار داد.<ref>الاستیعاب، ج2، ص721؛ الاصابه، ج3، ص350.</ref> منزل وی در مکه را [[نافع بن عبدالحارث]]، امیر مکه از سوی خلیفه دوم، خرید و به زندان تبدیل کرد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص254.</ref>

'''عبدالله بن صفوان''': وی مشهور به رئیس مکه بود و هنگام استقبال از [[معاویه]] در سفر حج او 2000 گوسفند پیشکش کرد و پس از همراهی با [[ابن‌زبیر]] با وی کشته شد و سرش را با سرهایی دیگر در دروازه مدینه آویختند.<ref>نسب قریش، ص389-390؛ انساب الاشراف، ج10، ص248-249؛ المحبر، ص140.</ref>

'''عمرو بن عبدالله بن صفوان''': وی را از کریمان و سخاوتمندان دانسته‌اند. در دوران معاویه مکیان را اطعام می‌کرد و در روزگار [[هشام بن عبدالملک]]، در سیادت مکه با [[عبدالعزیز بن عبدالله]] اموی رقابت داشت.<ref>نسب قریش، ص390-391؛ انساب الاشراف، ج10، ص249-250؛ المحبر، ص140؛ تاریخ الاسلام، ج7، ص155.</ref>

'''عمیر بن وهب''': او از اشراف قریش بود و در بدر، شمار و وضعیت سپاه اسلام را برای سپاه مکه بررسی کرد. سپس به بهانه آزادکردن پسرش که از اسیران بدر بود، به مدینه رفت تا پیامبر را ترور کند. هنگامی که [[رسول خدا]] وی را از نیت قلبی‌اش آگاه کرد، مسلمان شد<ref>السیرة النبویه، ج1، ص662؛ الطبقات، ج4، ص150-152.</ref> و در غزوه‌های [[احد]] و فتح، در رکاب او بود. وی در فتح مصر در روزگار عمر از سوی خلیفه به عنوان یکی از چهار معاون فرمانده سپاه اسلام، [[عمرو عاص]]، حضور داشت.<ref>نسب قریش، ص391؛ الاستیعاب، ج3، ص1221؛ الاصابه، ج4، ص603-604.</ref>

'''ابودهبل وهب بن زمعه''': از اشراف بنی‌جمح و در شمار شاعران قریش بود که دل در گرو عاتکه دختر معاویه داشت و در مدح معاویه و ابن‌زبیر اشعاری سرود.<ref>الامالی، ج9، ص11؛ الاغانی، ج7، ص137-140؛ الاعلام، ج8، ص125.</ref>

'''بلال بن رباح حبشی''': غلام [[امیة بن خلف جمحی]] بود که در برابر شکنجه‌های طاقت‌فرسای او پایداری کرد و در مدینه مؤذن پیامبر(ص) شد و در همه جنگ‌های دوران پیامبر(ص) کنار او حضور داشت.<ref>المعارف، ص176؛ الطبقات، ج3، ص174-175؛ الاصابه، ج6، ص476.</ref>

'''ابومحذوره''': از مسلمانان پس از [[فتح مکه]] و مؤذن پیامبر بود که سمت اذان گویی در دودمان او باقی ماند.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1752؛ سبل الهدی، ج8، ص86.</ref>

'''عبدالحکم بن عمرو جمحی''': به گزارش ابوالفرج، او خانه‌ای در مکه داشت که آن را برای انجام سرگرمی‌های گوناگون از جمله شطرنج و نرد و... آماده کرده بود.<ref>الاغانی، ج4، ص250.</ref> عبدالله بن سابط نیز از [[تابعین]] و فقیهان بود.<ref>الاستیعاب، ج3، ص914؛ اسد الغابه، ج3، ص148.</ref>

'''محمد بن سلام جمحی''': وی از مشاهیر جمحیان است که محدث، شاعر و تاریخ‌نگار بود.<ref>الفهرست، ص126؛ المعارف، ص40، «مقدمه. </ref>
پس از گسترش فتوحات اسلامی، افراد این تیره افزون بر مکه در مکان‌هایی چون حبشه، <ref>السیرة النبویه، ج1، ص327؛ اسد الغابه، ج1، ص385؛ ج2، ص256.</ref> مدینه، <ref>اسد الغابه، ج4، ص458.</ref> [[شام]]<ref>الطبقات، ج4، ص95؛ الاستیعاب، ج3، ص984.</ref>و [[حمص]]<ref>الثقات، ج3، ص155؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص214-215؛ البدایة و النهایه، ج7، ص103.</ref> زندگی می‌کردند.
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7852
 | عنوان = بنی‌جمح
 | نویسنده = زهره قدمی
}}

*'''احسن التقاسیم''': المقدسی البشاری (م. 380ق.)، قاهره، مکتبة مدبولی، 1411ق.
*'''الاخبار الطوال''': ابن داود الدینوری (م. 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.
*'''اخبار مکه''': الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
*'''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
*'''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
*'''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
*'''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
*'''الاعلام''': الزرکلی (م. 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
*'''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (م. 356ق.)، به کوشش علی مهنّا و سمیر جابر، بیروت، دار الفکر.
*'''امالی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، 1403ق.
*'''امتاع الاسماع''': المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق.
*'''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
*'''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، به کوشش عادل احمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق.
*'''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
*'''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (م. 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، 1408ق.
*'''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
*'''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
*'''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*'''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
*'''تفسیر بیضاوی (انوار التنزیل)''': البیضاوی (م. 685ق.) ، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دار الفکر، 1416ق.
*'''تفسیر سمعانی (تفسیر القرآن)''': منصور السمعانی (م. 489ق.) ، به کوشش غنیم و یاسر، ریاض، دار الوطن، 1418ق.
*'''الثقات''': ابن حبان (م. 354ق.) ، الکتب الثقافیه، 1393ق.
*'''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
*'''روح المعانی''': الآلوسی (م. 1270ق.) ، به کوشش عبدالباری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
*'''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
*'''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
*'''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (م. 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
*'''شرف النبی''': ابوسعید واعظ خرگوشی (م. 406ق.)، ترجمه''': روشن، تهران، بابک، 1361ش.
*'''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
*'''عیون الاثر''': ابن سید الناس (م. 734ق.)، بیروت، دار القلم، 1414ق.
*'''الفهرست''': ابن الندیم (م. 438ق.)، به کوشش تجدد.
*'''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
*'''المحبّر''': ابن حبیب (م. 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
*'''المعارف''': ابن قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
*'''المعالم الاثیره''': محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، 1411ق.
*'''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
*'''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.
*'''المنمق''': ابن حبیب (م. 245ق.)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، 1405ق.
*'''نسب قریش''': مصعب بن عبدالله الزبیری (م. 236ق.)، به کوشش بروفسال، قاهره، دار المعارف.
{{پایان}}
{{قبایل عرب}}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]