در حال ویرایش بنی‌عبدمناف

{{در دست ویرایش|ماه=[[مرداد]]|روز=[[۲۷]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=M-mohammad  }}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
{{جعبه اطلاعات قبایل
| نام             = بنی‌عبدمناف
| تصویر           = 
| اندازه تصویر    = 
| نام کامل        = بنی‌عبدمناف
| نسب             = [[عبدمناف بن قصی]]
| محل حکومت       = 
| مدت حکومت       = 
| مکان قبیله      = [[مکه]]
| سرسلسله         = عبدمناف بن قصی
| اشخاص مهم       = عبدمناف بن قصی، [[قصی بن کلاب|قُصَی بن کلاب]]، [[عبدمناف]]، [[عبدالدار]]، [[عبدشمس]]، [[حرب بن امیه]]، [[عتبه بن ربیعه]]، [[شیبه بن ربیعه]]، [[ربیعة بن عبدشمس]]، [[حارث بن عامر|حارث]] بن عامر بن نوفل
| جمعیت           = 
| جنگ‌ها           = 
| شاخه‌ای از       = [[قریش]]
| زیرشاخه‌ها       = [[بنی‌هاشم بن عبدمناف]]، [[بنی‌امیة بن عبدشمس]]، [[بنی‌مطلب]]، [[بنی‌نوفل بن عبدمناف]]
| مهم‌ترین اقدامات = بازسازی دیوار طرف در [[خانه خدا]] یا دیوار میان دو [[رکن اسود]] و حِجْر ([[وجه البیت]]، توطئه‌ها علیه [[پیامبر]]
| مناصب مهم       = [[سقایت]]،  [[رفادت]]، تاسیس و راه‌اندازی شبکه تجارت با محوریت مکه
| مذهب            = [[شرک]]، [[اسلام]]
}}
'''بنی‌عبدمناف''' تیره‏‌ای مشهور از [[قریش]]، از صاحبان مناصب [[مکه]] بودند.

بنی‌عبدمناف فرزندان [[عبدمناف بن قصی|عَبدمَناف بن قُصَیّ]]، و از طوائف قریش به شمار می‌روند که برخی از مناصب [[کعبه]] مثل [[سقایت]] (آب‌رسانی به حاجیان)، [[رفادت]] (پذیرایی از زائران) و همچنین تاسیس و راه‌اندازی شبکه تجارت با محوریت مکه را بر عهده داشتند. و از آنجایی که آنها با توجه به موقعیت اجتماعی خود، در برخورد با [[اسلام]] به دو گروه موافق و پیرو [[پیامبر(ص)]] و گروه مخالف پیامبر(ص) درآمدند، افراد این خاندان از تاثیری ویژه‌ در پیشبرد یا ممانعت از گسترش اسلام برخوردار بودند. همچنین بعد از دوران پیامبر(ص) خاندان‌های مهم بر آمده از آنان همچون [[علویان]] و [[بنی‌امیه]] و [[بنی‌عباس]] و [[فاطمیان]] خلافت اسلامی را عهده‌دار بودند.
==نسب==
بنی‌عبدمناف فرزندان مُغَیره معروف به [[عبدمناف بن قصی|عَبدمَناف]]<ref>انساب الاشراف، ج1، ص58.</ref>  (جد سوم پیامبر) بن [[قصی بن کلاب|قُصَیّ بن کلاب]] هستند.
[[عمرو]] (هاشم)، [[عبدشمس]]، [[مطّلب]]، [[نوفل]]، <ref>انساب الاشراف، ج1، ص65-66؛ جمهرة انساب العرب، ص14.</ref>  [[ابوعمرو]]، [[ابوعبید]]، <ref>الطبقات، ج1، ص61؛ نسب قریش، ج1، ص15؛ المنمق، ص45، 106.</ref>  [[تماضر]]، [[حنه]]، [[قلابه]]، [[بره]]، [[ریطه]] و‌ [[هاله]] پسران و دختران عبدمناف هستند.<ref>الطبقات، ج1، ص61.</ref> اینان و تبارشان به بنی‌عبدمناف شهرت دارند.
==شاخه‏‌های مشهور==
[[بنی‌هاشم بن عبدمناف]] و [[بنی‌امیة بن عبدشمس|بنی‌امیة]] بن عبدشمس بن عبدمناف از شاخه‏‌های مشهور بنی‌عبدمناف و قریش هستند.
از دیگر تیره‌ها و زیرمجموعه‌های بنی‌عبدمناف می‌توان به [[بنی‌مطلب]]<ref>المعارف، ص71؛ النسب، ص196-198.</ref> و [[بنی‌نوفل بن عبدمناف]] اشاره کرد. بنی‌مطلب در رویدادهای [[عصر جاهلی]] و [[اسلام]] همراه بنی‌هاشم و بنی‌نوفل در برابر [[بنی‌امیه]] بودند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص68.</ref>
==شهرت==
بنی‌عبد‌مناف از اشراف قریش و از ساکنان پیرامون [[بیت‏‌الله الحرام]] بودند. از این‌رو، همانند دیگر تیره‌های قریش به قریش بطائح مشهورند.<ref>المحبر، ص167-168؛ مروج الذهب، ج2، ص32؛ معجم البلدان، ج1، ص444.</ref> در برابر، آن دسته از قریش که در حاشیه [[شهر مکه]] استقرار یافتند، [[قریش ظواهر]] خوانده شدند.<ref>المحبر، ص167؛ الطبقات، ج1، ص58.</ref>
==بنی‌عبد‌مناف در دوران جاهلی==
===ستیز با بنی‌عبدالدار===
از مهم‌‏ترین رویدادهای مربوط به بنی‌عبدمناف در دوران جاهلی، ستیز آنان با [[بنی‌عبدالدار بن قصی]] درباره عهده‌‏داری مناصب [[حجابت]] (پرده‌داری کعبه)، [[سقایت]] (آب‌رسانی به حاجیان)، [[رفادت]] (پذیرایی از زائران)، سرپرستی [[دارالندوه]] (مجلس مشورتی بزرگان قریش)، [[لواء]] (پرچم‌داری) و [[قیادت]] (فرماندهی جنگی)<ref>اخبار مکه، ج1، ص109؛ تاریخ طبری، ج1، ص259-260؛ البدایة و النهایه، ج2، ص207، 209.</ref> بود.
===ایجاد مناصب===
قُصَی بن کلاب، پدر عبدمناف، از آن پس که مکه را از دست [[قبیله خزاعه]] بیرون ساخت، <ref>انساب الاشراف، ج1، ص54-59؛ البدایة و النهایه، ج2، ص207.</ref>  مناصب یاد شده را پدید آورد.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص58.</ref>
او پیش از رحلتش آن‌ها را میان فرزندانش به این‌گونه بخش کرد که سقایت و رفادت از آنِ عبدمناف و بقیه از آنِ [[عبدالدار]] باشد.<ref>اخبار مکه، ج1، ص110؛ التنبیه و الاشراف، ص180.</ref>
در گزارشی دیگر، قصی همه مناصب پیش گفته را به عبدالدار سپرد؛ چرا که او از برادرانش بزرگ‏تر بود.<ref>المنمق، ص190-191.</ref> نیز شاید می‌خواست جایگاه وی را که از حیث شرافت و بزرگی به پایه برادرانش نمی‌‏رسید، ارتقا بخشد.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص129؛ الطبقات، ج1، ص60؛ تاریخ طبری، ج2، ص259.</ref> از این‌‌رو، به رغم پایبندی پسران قصی به وصیت پدرشان، فرزندان آن‌ها به تدریج بر سر تصاحب مناصب یاد شده در برابر یکدیگر قرار گرفتند.
شاید به سبب فزونی بنی‌عبدمناف بر بنی‌عبدالدار، آن‌ها خود را برای عهده‌‏داری مناصب یاد شده شایسته‏‌تر می‌دانستند.<ref>التنبیه و الاشراف، ص180؛ البدایة و النهایه، ج2، ص209.</ref>
===تقسیم قرشیان===
پس از آن، 10 تیره مشهور قریش به دو دسته تقسیم شدند. از این میان، [[بنی‌اسد بن عبدالعزی]]، [[بنی‌زهرة بن کلاب]]، [[بنی‌تیم بن مرّه]]، و [[بنی‌حارث بن فهر]] با بنی‌عبدمناف همراه شده، به عبدشمس پسر بزرگ عبدمناف پیوستند.<ref>المعارف، ص604؛ المنمق، ص33.</ref> برخی فرزند بزرگ عبدمناف را‌ هاشم و برخی عبدشمس دانسته‌‏اند.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص252؛ المنتظم، ج2، ص211؛ الکامل، ج2، ص16.</ref>
===پیمان مطیبین و احلاف===
شماری از گزارش‌ها از انتقال ریاست مکه به عبدمناف پس از وفات قصی گزارش می‌دهند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص242؛ البدء و التاریخ، ج4، ص110؛ اعلام النبوه، ص192.</ref> آن‌ها ظرفی پر از عطر را نزد [[کعبه]] نهاده، با فروبردن دستانشان در آن عهد بستند. سپس برای تایید این پیمان، دستان عطرآلود خود را به دیوار [[خانه خدا]] کشیدند. از این‌رو، این پیمان به «[[پیمان مطیبین|مطیبین]]» شهرت یافت.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص131-132؛ الطبقات، ج1، ص63؛ المنمق، ص50؛ البدایة و النهایه، ج2، ص209.</ref>
این رویداد در بیشتر منابع بازتاب یافته و از مهم‌‏ترین رخدادهای آستانه ظهور اسلام است؛ در برابر، بنی‌عبدالدار نیز همراه چهار تیره دیگر قریش شامل [[بنی‌مخزوم]]، [[بنی‌عدی]]، [[بنی‌سهم]] و [[بنی‌جمح|بنی‌جُمَح]] با فروبردن دستانشان در ظرفی پر از خون، موجب پدید آمدن پیمان «اَحلاف» یا «[[لعقة الدم]]» شدند.<ref>المنمق، ص33؛ جمهرة انساب العرب، ص158؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص22.</ref>
===پایان ستیز===
سرانجام ستیزه‌جویی آن‌ها با میانجی‌گری برخی از بزرگان قریش به صلح انجامید و سازش به سود بنی‌عبدمناف پایان یافت؛ بدین‏گونه که دارالندوه به‌طور مشترک به دست هر دو تیره اداره شود و سقایت و رفادت و قیادت از آن بنی‌عبدمناف و حجابت و لواء نیز متعلق به بنی‌عبدالدار باشد.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص132؛ الطبقات، ج1، ص63؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص22.</ref>
===تقسیم مناصب===
پس از درگذشت عبدمناف، مناصب متعلق به او میان بنی‌هاشم و بنی‌امیه تقسیم شد<ref>اخبار مکه، ج1، ص111؛ المجموع، ج8، ص246.</ref> چنان‌که عبدشمس منصب قیادت را بر عهده داشت<ref>اخبار مکه، ج1، ص115.</ref> و پس از او این منصب در اختیار [[حرب بن امیه]] بود. همو در [[نبرد فجار]]، سپاه قریش را فرماندهی می‌کرد.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج3، ص3.</ref>
در رقابت میان تیره‌های ساکن در [[مکه]]، تفاخر بنی‌عبدمناف و بنی‌سهم، از تیره‌های مشهور قریش، در دوره‏ای به اوج رسید؛ تا جایی که این دو تیره در شمارش افراد خود، پس از آن که شمار زندگان بنی‌عبدمناف افزون‏تر از بنی‌سهم شد، به سراغ مردگان خویش رفتند و در شمارش آنان، فزونی از آن بنی‌سهم شد.<ref>اسباب النزول، ص490؛ مجمع البیان، ج10، ص811؛ تفسیر بغوی، ج5، ص298.</ref>
بر پایه گزارش [[مقاتل]] و [[کلبی]]، [[سوره تکاثر]]: ({{قلم رنگ|سبز|حَتَّی زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ}}) (تکاثر، 2) درباره این دو شاخه از قریش نازل شده است.<ref>اسباب النزول، ص490؛ مجمع البیان، ج10، ص811؛ تفسیر بغوی، ج4، ص488.</ref>
===راه‌‏اندازی شبکه تجارت===
افزون بر عهده‌‏داری برخی از مناصب کعبه، تاسیس و راه‌‏اندازی شبکه تجارت با محوریت مکه، در شمار افتخارات بنی‌عبدمناف به شمار می‌آید.
فرزندان عبدمناف با انعقاد توافق‌نامه‌‏های تجاری با کانون‌های تجاری در پیرامون [[جزیرة العرب]]، همچون [[شام]] و [[عراق]]، و نیز بستن پیمان‌هایی با قبایل ساکن در مسیر کاروان‌های تجاری، زمینه تجارت آزاد را فراهم کردند.‌
[[هاشم]] در دوران ریاستش بر مکه، با پایه‌گذاری دو سفر زمستانی و تابستانی، تجارت را گسترش داد. خود او با شامیان<ref>الطبقات، ج1، ص62؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص242.</ref> و برادرش عبدشمس با [[حبشه]] پیمان بست.<ref>المحبر، ص163؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص244.</ref>
برخی منابع تجارت او را به عراق و [[ایران]] گزارش کرده‌‏اند.<ref>مبهمات القرآن، ج2، ص746.</ref>
مطّلب با یمنی‌ها<ref>المحبر، ص163؛ انساب الاشراف، ج1، ص66؛ الطبقات، ج1، ص67.</ref> و نوفل با عراقیان پیمان تجارت بستند.<ref>المحبر، ص163؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص244.</ref>
از این‌رو، دیگر قریشیان بنی‌عبدمناف را «[[مجیرین]]» (اجیر گیرندگان) نامیدند؛ چنان ‏که مقصود از «[[ایلاف]]» در [[سوره قریش]] نیز همانان دانسته شده است که سفرهای تجاری به دیگر سرزمین‌ها در سایه پیمان‌های آنان صورت می‌‏گرفت: <ref>تاریخ طبری، ج2، ص252؛ تفسیر قرطبی، ج20، ص204؛ مبهمات القرآن، ج2، ص745-746.</ref>  ({{قلم رنگ|سبز|لِایلَافِ قُرَیْشٍ* اِیلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَ الصَّیْفِ* فَلْیَعْبُدُواْ رَبَّ هَذَا الْبَیْتِ* الَّذِی اَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَ ءَامَنَهُم مِّنْ خَوْفِ}}) (قریش، 1-4).  واژه‌پژوهان ایلاف را به معنای پیمان‌هایی دانسته‌اند که بازرگانان برای تامین تجارت می‏‌بندند و صاحبان ایلاف چهارگانه (شام، یمن، [[فارس]] و حبشه) را فرزندان عبدمناف دانسته‏‌اند.<ref>کشف الاسرار، ج10، ص625-626؛ تفسیر قرطبی، ج20، ص204؛ البحر المحیط، ج10، ص549.</ref>
[[ابن‌اثیر]] با بیان معنای یاد شده برای ایلاف،‌ هاشم، جد دوم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم)، را نخستین کسی دانسته است که برای قریش ایلاف گرفت.<ref>النهایه، ج1، ص60، «الف. </ref>از این گزارش، توانگری و تاجرپیشگی برخی از بنی‌عبدمناف بدست می‌آید.
===بازسازی دیوار خانه خدا===
بنی‌عبدمناف همراه بنی‌زهره، بازسازی دیوار طرف در [[خانه خدا]] یا دیوار میان دو [[رکن اسود]] و حِجْر ([[وجه البیت]]) را طبق قرعه بر عهده گرفت.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص195؛ انساب الاشراف، ج1، ص108-109.</ref> هنگام این رویداد را در 35 سالگی پیامبر، پنج سال پیش از [[بعثت]] دانسته‌اند.
==بنی‌عبدمناف در دوران پیامبر==
بنی‌عبدمناف در سال‌های نخست دعوت پیامبر(ص) کوشش کردند از حیثیت و شرف شاخه‏‌های خود دفاع و از تنش قبایل دیگر با پیامبر پیشگیری کنند. اما با گسترش دعوت وی، آن‌ها به دو دسته حامی و مخالف تقسیم شدند.
===هواداران پیامبر===
بنی‌هاشم، به جز [[ابولهب]]<ref>السیرة النبویه، ج1، ص354-355.</ref> و نیز [[بنی‌مطلب بن عبدمناف]]، به رغم این که همگی آن‌ها هنوز مسلمان نشده بودند، به هواداری از رسول خدا پرداختند<ref>معالم المدرستین، ج2، ص125.</ref> چنان‌که در دوران محاصره اقتصادی، فرزندان مطّلب همراه بنی‌هاشم در [[شعب ابی‌طالب]] حضور داشتند.<ref>الطبقات، ج1، ص163؛ السنن الکبری، ج6، ص366؛ البدایة و النهایه، ج6، ص185؛ سبل الهدی، ج2، ص377-378.</ref>
همچنین برخی از بنی‌مطلب، در دوران مدنی، یار و مددکار [[پیامبر(ص)]] بودند. عبیده، طفیل، حُصَیْن و مِسْطَح از تبار مطّلب در [[غزوه بدر]] در رکاب رسول خدا حضور داشتند.<ref>المغازی، ج1، ص145؛ السیرة النبویه، ج1، ص678.</ref>
===مخالفان پیامبر===
در برابر، بنی‌نوفل و بنی‌عبد شمس بن عبدمناف رو در روی او قرار گرفتند و حضور آن‌ها به ویژه تبار عبدشمس، مانند بنی‌امیه و [[بنی‌ربیعة بن عبدشمس]]، در کوشش‌ بر ضد پیامبر(ص) همراه دیگر [[مشرکان]]، مشهود است.
با توجه به ساختار قبیله‏‌ای مکه، اعتراض‌ها و فشارهای دیگر تیره‏‌های قریش درباره آیین پیامبر(ص) بر خاندان بنی‌هاشم از بنی‌عبدمناف وارد می‏شد. از این‌رو، سران آن‌ها نیز بر رسول خدا فشار می‌‏آوردند؛ چنان‌که برخی از اشراف بنی‌عبدمناف نزد ابوطالب عموی رسول خدا رفتند و از وی خواستند به او پیشنهاد کند تا افراد تهیدستی را که از بردگان اشراف بوده و به پیامبر(ص) گرویده‌‏اند، از پیرامون خود طرد کند تا شاید این اشراف به او [[ایمان]] بیاورند. با نزول آیه ({{قلم رنگ|سبز|وَ لا تَطْرُدِ الَّذینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِـیِّ...}})  ([[سوره انعام]]، 52) [[خداوند]] به پیامبر هشدار داد که آن‌ها را از خود دور نسازد.<ref>جامع البیان، ج7، ص128؛ اسباب النزول، ص219-221؛ روض الجنان، ج7، ص297-298.</ref>
چون پیامبر(ص) از تیره بنی‌عبدمناف بود، برخی از سرشناسان تیره‌‏های دیگر قریش چون [[ابوجهل مخزومی]] به سبب حسادت و رقابت، پیامبری او را برای همه قبایل به رسمیت نمی‏شناختند. از این‌رو، به استهزا می‌‏گفتند: محمد(ص) پیامبر بنی‌عبدمناف است. برخی مفسران ذیل آیه 36 [[سوره انبیاء]]: ({{قلم رنگ|سبز|وَ اِذا رَآکَ الَّذینَ کَفَرُوا اِنْ یَتَّخِذُونَکَ اِلاَّ هُزُواً...}})  به این ریشخندها اشاره کرده‌اند.<ref>غرر التبیان، ص342؛ الدر المنثور، ج4، ص319.</ref>
ریشه حسادت سرکردگان قریش بر بنی‌عبدمناف این بود که آن‌ها نبوت را که امری الهی بود، از دریچه تنگ قبیله‌ای می‏‌نگریستند. از این‌رو، برخی از ایشان مانند ابوجهل با این باور که بنی‌مخزوم و فرزندان عبدمناف بر سر شرف و بزرگی به رقابت برخاسته و همچون دو اسب مسابقه دوش به دوش هم پیش رفته‌اند، ایمان به رسول خدا را مشروط به نزول [[وحی]] بر یکی از افراد [[قبیله]] خود کرد.<ref>سیره ابن اسحق، ص210.</ref> خداوند پس از یاد‌آوری سخنان مشرکان، یادآوری کرد که خدا داناتر است که نبوت را کجا قرار دهد: ({{قلم رنگ|سبز|وَ اِذا جاءَتْهُمْ آیَةٌ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّی نُؤْتی مِثْلَ ما اُوتِیَ رُسُلُ اللهِ اللهُ اَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ...}})  (سوره انعام، 124)<ref>الکشاف، ج2، ص63؛ مجمع البیان، ج4، ص559.</ref>
بر پایه گزارشی، مشرکان بنی‌عبدمناف، مسلمانان را از [[طواف]] خانه خدا بازمی‌داشتند. از این‌رو، پیامبر(ص) به عبدمناف یادآوری کرد که طواف‌کنندگان و نمازگزاران را کنار خانه خدا از طواف و نماز منع نکنند. برخی مفسران آیه ({{قلم رنگ|سبز|وَ لْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتیقِ}}) ([[سوره حجّ]]، 29) را در این زمینه دانسته‌اند.<ref>الدر المنثور، ج4، ص358؛ المیزان، ج14، ص379.</ref>
===توطئه‌ها علیه پیامبر===
در دیگر جبهه‌گیری‌های قریش بر ضد پیامبر، نام برخی از عبدمنافی‌ها میان امضاکنندگان پیمان محاصره اقتصادی بر ضد بنی‌هاشم، <ref>السیرة النبویه، ج1، ص377؛ تاریخ طبری، ج2، ص343.</ref> و توطئه قتل رسول خدا(ص) در دارالندوه<ref>السیرة النبویه، ج1، ص480-481.</ref> دیده می‌شود.
در عصر مدنی نیز برخی از آن‌ها مانند عتبه و شیبه پسران [[ربیعة بن عبدشمس]] و [[حارث بن عامر|حارث]] بن عامر بن نوفل، به عنوان مطعمین (اطعام‌کنندگان سپاه قریش) در غزوه بدر<ref>اسباب النزول، ص217؛ مجمع البیان، ج4، ص832؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص205-206.</ref> و دیگر نبردها بر ضد مسلمانان حضور داشتند. بیشتر بنی‌عبدمناف تا [[فتح مکه]] (8ق.) همانند دیگر قریش به پیامبر(ص) ایمان نیاوردند.
==بنی‌عبدمناف در دوران بعد پیامبر==
در دوره‌های بعد، بنی‌عبدمناف با توجه به فزونی جمعیت و پدید آمدن تیره‌های گوناگون با هویت‌هایی دیگر شناخته شدند و خاندان‌های مهم بر آمده از آنان همچون [[علویان]] و [[بنی‌امیه]] و [[بنی‌عباس]] و [[فاطمیان]] خلافت اسلامی را عهده‌دار بودند. در این حال، می‌توان کاربرد تعبیر بنی‌عبدمناف را در منابع تاریخی به گونه‌ای یافت که شامل خاندان‌های گوناگون آن می‌شود.<ref>انساب الاشراف، ج6، ص45؛ الطبقات، ج5، ص30؛ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص598.</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7796
 | عنوان = بنی‌عبدمناف
 | نویسنده = سیدمحمود سامانی
}}

* '''اخبار مکه''': الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
* '''اسباب النزول''': الواحدی (م. 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
* '''اعلام النبوه''': الماوردی (م. 450ق.)، بیروت، مکتبة الهلال، 1409ق.
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
* '''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، بیروت، دار الفکر، 1412ق.
* '''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (م. 355ق.)، بیروت، دار صادر، 1903م.
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (م. 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، 1408ق.
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''':  الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''تفسیر بغوی (معالم التنزیل)''':  البغوی (م. 510ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
* '''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''':  القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (م. 345ق.)، بیروت، دار صعب.
* '''جامع البیان''': الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.
* '''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق.
* '''روض الجنان''': ابوالفتوح رازی (م. 554ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1375ش.
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
* '''السنن الکبری''': البیهقی (م. 458ق.)، بیروت، دار الفکر.
* '''السیرة الحلبیه''': الحلبی (م. 1044ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1400ق.
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
* '''سیره ابن اسحق (السیر و المغازی)''':  ابن اسحق (م. 151ق.)، به کوشش محمد حمید الله‏، معهد الدراسات و الابحاث.
* '''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (م. 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''غرر التبیان''': بدر الدین الحموی (م. 733ق.)، به کوشش عبدالجواد خلف، دمشق، دار قتیبه، 1410ق.
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
* '''الکشاف''': الزمخشری (م. 538ق.)، قم، بلاغت، 1415ق.
* '''کشف الاسرار''': میبدی (م. 520ق.)، به کوشش حکمت، تهران، امیر کبیر، 1361ش.
* '''مبهمات القرآن''': بلنسی (م. 782ق.)، به کوشش القاسمی، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1411ق.
* '''مجمع البیان''': الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
* '''المجموع شرح المهذب''': النووی (م. 676ق.)، دار الفکر.
* '''المحبّر''': ابن حبیب (م. 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
* '''مروج الذهب''': المسعودی (م. 346ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق.
* '''المعارف''': ابن قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
* '''معالم المدرستین''': العسکری (م. 1386ش.)، بیروت، النعمان، 1410ق.
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
* '''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.
* '''المنتظم''': ابن جوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.
* '''المنمق''': ابن حبیب (م. 245ق.)، به‏کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم ‏الکتب، 1405ق.
* '''المیزان''': الطباطبائی (م. 1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق.
* '''نسب قریش''': مصعب بن عبدالله الزبیری (م. 236ق.)، به کوشش بروفسال، قاهره، دار المعارف.
* '''النسب''': ابن سلّام الهروی (م. 224ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
* '''النهایه''': مبارک ابن اثیر (م. 606ق.)، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، 1367ش.

{{پایان}}
{{قبایل عرب}}