در حال ویرایش بنی‌مصطلق

| نام   = بنی‌مصطلق

| تصویر   =  

| اندازه تصویر =  

| نام کامل =  

| نسب   = [[جذیمة بن سعد]]

| محل حکومت =  

| مدت حکومت =  

| مکان قبیله = مناطقی میان [[مکه]] و [[مدینه]]

| سرسلسله   =  

| اشخاص مهم = [[سوید بن عامر مصطلقی]]

| جمعیت   =  

| جنگ‌ها   = [[غزوه بنی‌مصطلق]]

| شاخه‌ای از = [[قبیله خزاعه]]

| زیرشاخه‌ها =  

| مناصب مهم =  

| مذهب   = [[شرک]]

جذیمه را به سبب صدای خوب و بلندش، مصطلق (خوش صدا)<ref>الاشتقاق، ص476.</ref> و نسل او را بنی‌مصطلق و به اختصار «بَلْمُصْطَلِق» گفته‌اند.<ref>الطبقات، ج2، ص48.</ref> آنان شاخه‌ای از قبیله قحطانی خزاعه بودند.<ref>المنمق، ص115؛ المعارف، ص108؛ معجم قبائل العرب، ج3، ص1104.</ref>  

درباره خاندان‌های منشعب از ایشان آگاهی چندان در دست نیست؛ بنی‌مصطلق در [[بازار عکاظ|بازار عُکّاظ]]، از بازارهای معروف جاهلی<ref>الطبقات، ج1، ص101-102؛ معجم البلدان، ج4، ص142.</ref> حضور می‌یافتند و در برنامه‌های آن شرکت داشتند.<ref>الطبقات، ج8، ص309؛ المحبر، ص267؛ امتاع الاسماع، ج8، ص309.</ref>  

از «[[راحة فروع|راحَة فرُوع]]»<ref>معجم البلدان، ج3، ص12؛ معجم قبائل العرب، ج2، ص1104-1105.</ref> و «[[عسفان|عُسْفان]]»<ref>معجم ما استعجم، ج3، ص942-943؛ معجم البلدان، ج4، ص121-122.</ref> به عنوان سکونت‌گاه‌ها و از «[[مریسیع|مُرَیْسیع]]» و «شَهد» به‌عنوان منابع آب آن‌ها یاد شده است.<ref>معجم ما استعجم، ج3، ص777؛ معجم البلدان، ج3، ص375؛ ج5، ص118؛ المنتظم، ج3، ص218.</ref> مریسیع نزدیک [[قدید|قُدید]] قرار داشته است.<ref>معجم البلدان، ج5، ص118؛ البدایة و النهایه، ج4، ص156.</ref>  

بنی‌مصطلق را از قبایلی دانسته‌‌اند که کنار کوه «حُبْشی» در پایین [[مکه]] گرد آمده، با [[قریش]] پیمان بستند که تا شب و روز برپا است و تا [[کوه حبشی]] بر جای خود استوار است، در برابر دیگران متحد باشند. از این‌رو، آن‌ها را به‌نام آن کوه «احابیش قریش» خوانده‌‌اند.<ref>الطبقات، ج5، ص42؛ المنمق، ص229-230.</ref>  

از هم‌پیمانان بنی‌مصطلق می‌توان به [[بنی‌مدلج|بنی‌مُدلج]] از عرب عدنانی<ref>الطبقات، ج2، ص48؛ البدایة و النهایه، ج4، ص156.</ref> و [[بنی‌هاشم]] اشاره کرد. [[عبدالعزی بن قطن مصطلقی|عبدالعزی بن قَطن مصطلقی]] از کسانی است که در پیمان خزاعه با [[عبدالمطلب]] شرکت داشت.<ref>المنمق، ص86-87.</ref>  

از دیگر اخبار جاهلی و چگونگی حج‌گزاری بنی‌مصطلق در دوران جاهلیت آگاهی چندان در دست نیست. از شخصیت­‌های مشهور آن‌ها [[سوید بن عامر مصطلقی]] از شاعران جاهلی بود که رسول خدا با شنیدن اشعار حکمت‌آمیز او فرمود: اگر سوید زنده بود، [[اسلام]] می‌‌آورد.<ref>تاریخ دمشق، ج34، ص62-63؛ الاصابه، ج6، ص84.</ref>  

نبرد پیامبر با قبیله بنی‌مصطلق را بدین نام خوانده‌اند. از آن‌جا که این نبرد در [[منطقه نجد]] و کنار آب مُریسیع رخ داد، از آن با نام [[غزوه نجد]] و نیز مریسیع یاد شده است.<ref>معجم ما استعجم، ج4، ص1220؛ الروض المعطار، ص532.</ref> برخی برخلاف سخن مشهور این غزوه را به نام مُحارب هم یاد کرده‌اند؛ اما به باور برخی، محارب نام غزوه‌ای دیگر است.<ref>السیرة الحلبیه، ج2، ص169، 377.</ref>  

بنی‌مصطلق به ریاست [[حارث بن ابی‌ضرار]] همراه گروهی از صحرانشینان با خرید سلاح و تدارکات آماده نبرد با [[رسول خدا(ص)]] شدند. پس از این‌کار، پیامبر نخست [[بریدة بن حصیب اسلمی|بُرَیدة بن حصیب اسلمی]] را برای کسب آگاهی به سوی آن‌ها فرستاد و او آمادگی آن‌ها برای نبرد با مسلمانان را به رسول خدا(ص) آگاهی داد. سپس پیامبر(ص) مسلمانان را برای نبرد با آنان آماده ساخت.<ref>المغازی، ج1، ص405؛ المنتظم، ج3، ص219.</ref>  

برخی روز دوشنبه دوم [[شعبان]] سال پنجم ق.<ref>المغازی، ج1، ص404؛ الطبقات، ج2، ص48.</ref> و بعضی روز شنبه اول ماه شعبان<ref>المحبر، ص114.</ref> سال ششم ق.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص289؛ المحبر، ص114؛ تاریخ طبری، ج2، ص253.</ref> و گروهی سال چهارم ق، را زمان این غزوه دانسته‌‌اند.<ref>صحیح البخاری، ج5، ص54.</ref> از [[زید بن حارثه]]، [[ابوذر]] و برخی دیگر به‌عنوان جانشین پیامبر در [[مدینه]] یاد شده است.<ref>التنبیه و الاشراف، ص215؛ عیون الاثر، ج2، ص79.</ref>  

شمار مسلمانان را 700 نفر<ref>البدایة و النهایه، ج4، ص156.</ref> و تعداد اسب‌هایشان را 30 راس دانسته‌اند. [[مهاجران]] 10 و [[انصار]] 20 اسب داشتند.<ref>المغازی، ج1، ص405.</ref> بسیاری از منافقان نیز که پیشتر در غزوه‌‌ها شرکت نمی‌‌کردند، در این غزوه به طمع غنیمت و نزدیک بودن مسیر، با رسول خدا(ص) همراه شدند.<ref>المغازی، ج1، ص405.</ref> مسلمانان در مسیر خود در جایی به نام بَقْعاء، به جاسوسی از بنی‌مصطلق برخورد کردند و او نیز گزارش‌های بریده درباره تصمیم بنی‌مصطلق برای نبرد با پیامبر(ص) را تایید کرد. خبر دستگیری جاسوس بنی‌مصطلق و قتل وی، بیم حارث و یارانش و پراکنده شدن آن‌ها را در پی داشت.<ref>المغازی، ج1، ص406.</ref>  

مسلمانان کنار آب مُرَیْسیع با شعار «یا منصورُ اَمِتْ»<ref>السیرة النبویه، ج2، ص294؛ الطبقات، ج2، ص10.</ref> یا «الا الی الله الامر»<ref>بحار الانوار، ج19، ص163.</ref> با بنی‌مصطلق وارد نبرد شدند که به غافلگیر شدن بنی‌مصطلق و پراکنده شدن سپاه آن‌ها انجامید. در همان لحظه‌های نخست نبرد، ده تن از بنی‌مصطلق کشته شدند و بسیاری از مردانشان از جمله رهبر آن‌ها گریختند و زنان و کودکانشان به اسارت مسلمانان درآمدند. برخی مفسران آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿لَنْ یَضُـرُّوکُمْ اِلاَّ اَذی وَ اِنْ یُقاتِلُوکُمْ یُوَلُّوکُمُ الْاَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَـرُونَ﴾}} ([[سوره آل‌عمران]]، آیه 111) را گزارش غیبی قرآن و حاکی از پیروزی‌های رسول خدا(ص) و فرار دشمنان از جمله بنی‌مصطلق دانسته‌‌اند.<ref>روض الجنان، ج5، ص16.</ref> این آیه نشان می‌دهد که دشمنان اسلام تنها می‌توانند آزارهایی مختصر به مسلمانان برسانند و در صورت پیکار با آنان، به ایشان پشت خواهند کرد؛

اسیران این غزوه را حدود 100 خانواده<ref>تاریخ طبری، ج2، ص263.</ref> و مقدار غنیمت‌ها را 2000 شتر و 5000 گوسفند دانسته‌‌اند.<ref>المغازی، ج1، ص410؛ الطبقات، ج2، ص49.</ref> [[جویریه|جُویرِیّه]] دختر حارث بن ابی‌ضِرار در شمار اسیران و سهم [[ثابت بن قیس]] بود که با کمک رسول خدا(ص) به صورت مکاتبه آزاد شد و به ازدواج او درآمد. سپس مسلمانان به احترام پیامبر که داماد بنی‌مصطلق شده بود، اسیران خود را بدون فدیه آزاد کردند.<ref>المغازی، ج1، ص410-411.</ref> به نقل از عایشه، زنی با برکت‌تر از جویریه برای زنان قبیله‌‌اش دیده نشد؛ زیرا پس از ازدواج با پیامبر(ص) 100 خانوار آن‌ها آزاد شدند.<ref>المحبر، ص90؛ تاریخ طبری، ج2، ص263.</ref>  

در گزارش دیگر، حارث رهبر بنی‌مصطلق و پدر جویریه، پس از اسارت دخترش به [[مدینه]] آمد تا با پرداخت فدیه او را آزاد کند. وی میان راه به سبب علاقه‌مندی به شترانش آن‌ها را در دره‌‌ای پنهان کرد و به حضور رسول خدا(ص) رسید و فدیه دخترش را پرداخت. پیامبر از محل پنهان کردن شترانش گزارش داد. او که این گزارش غیبی را شنید، شهادتین گفت و مسلمان شد.<ref>الاصابه، ج1، ص673-674.</ref> پسر وی عمرو راوی حدیث<ref>تاریخ دمشق، ج33، ص103؛ سیر اعلام النبلاء، ج1، ص476؛ فتح الباری، ج11، ص852.</ref> و پسر دیگرش عبدالله از [[صحابه پیامبر]] بود.<ref>الاصابه، ج4، ص42؛ الاستیعاب، ج3، ص884؛ الجرح و التعدیل، ج5، ص30.</ref>  

از گزارش‌های گوناگون درباره برخی رویدادهای این غزوه برمی‌آید که مسلمانان در این غزوه با مشکل کم‌‌آبی روبه‌‌رو بودند و برای غسل‌های واجب خود دچار مشکل شدند و شدت کم‌‌آبی حتی به درگیری میان مهاجر و انصار انجامید. اما با نزول آیة 43 [[سوره نساء]] دستور حکم [[تیمم]] صادر و مشکل آن‌ها بر طرف شد:<ref>المبسوط، ج1، ص106؛ تفسیر قرطبی، ج5، ص214.</ref> {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ اِنْ کُنْتُمْ مَرْضی اَوْ عَلی سَفَرٍ... فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعیداً طَیِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ اَیْدیکُمْ...﴾}} (سوره نساء، آیه 43).

بر پایه گزارشی مشهور، پس از غزوه بنی‌مصطلق، رسول خدا(ص) بر سر چاهی کم‌‌آب فرود آمد. در این هنگام، برای برداشتن آب میان سِنان بن وَبْر از انصار و جَهْجاه بن مسعود از مهاجران، یا اَنَس بن سیار و جهجاه بن سعید<ref>نک: تفسیر قمی، ج2، ص369.</ref> درگیری رخ داد. سنان از [[خزرج|خزرجیان]] و جهجاه از [[قریش|قریشیان]] یاری خواستند و چیزی نمانده بود که فتنه‌‌ای برپا شود. از سویی [[عبدالله بن ابی|عبدالله بن ابیّ]] منافق از رویداد آگاه شد و با انتقاد از مردم مدینه در یاری رسول خدا(ص) مهاجران را به اخراج از مدینه پس از بازگشت به شهر تهدید کرد.

[[زید بن ارقم]] سخنان عبدالله را به پیامبر(ص) گزارش داد؛ اما عبدالله در حضور رسول خدا، سخن زید را به سبب نابالغ بودنش تکذیب و از رسول خدا(ص) عذرخواهی کرد. سپس آیات 1-2 [[سوره منافقون]] نازل شد و همراه بازگو کردن سخنان عبدالله، با صراحت از نفاق او پرده برداشت. رسول خدا(ص) نیز سخن زید را تصدیق فرمود:<ref>السیرة النبویه، ج3، ص290-293؛ تفسیر قمی، ج2، ص369؛ تاریخ طبری، ج2، ص110.</ref> {{قلم رنگ|سبز|﴿... یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا اِلَی الْمَدینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْاَعَزُّ مِنْهَا الْاَذَلَّ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لکِنَّ الْمُنافِقینَ لا یَعْلَمُونَ﴾}}. به نقل از [[ابن عباس]]، این درگیری کنار آب مریسیع و میان غلام عبدالله بن ابیّ و غلام [[عمر بن خطاب]] رخ داد و عمر پس از آگاه شدن از سخنان ناشایست عبدالله، درصدد برخورد با او برآمد.<ref>اسباب النزول، ص287؛ زادالمسیر، ج7، ص125، 286-287.</ref>  

برخی ماجرای [[افک]] را که در آن، یکی از همسران رسول خدا مورد اتهام ناروا قرار گرفت، در بازگشت از این نبرد دانسته‌اند.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص319-321؛ الکامل، ج2، ص195-199.</ref> پس از غزوه بنی‌مصطلق، رسول خدا(ص) [[ولید بن عقبه|ولید]] بن [[عقبة بن ابی‌معیط]] اموی را برای دریافت صدقات (زکات)<ref>کشف الاسرار، ج9، ص249.</ref> نزد آن‌ها فرستاد. آنان به استقبال ولید از خانه‌های خود بیرون آمدند. اما ولید که دشمنی او با بنی‌مصطلق به دوران جاهلیت بازمی‌گشت، از آنان ترسید<ref>تفسیر عبدالرزاق، ج3، ص230.</ref> و به مدینه بازگشت و به دروغ به رسول خدا(ص) گزارش داد که بنی‌مصطلق [[مرتد]] گشته و به قصد کشتن او از منزلشان بیرون شده‌‌اند.

در این هنگام، آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿اِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَاٍ فَتَبَیَّنُوا اَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمینَ﴾}} ([[سوره حجرات]]، آیه 6) نازل شد و با فاسق دانستن ولید، دستور به تحقیق درباره گزارش او داد.<ref>جامع البیان، ج26، ص78؛ التبیان، ج9، ص343؛ التفسیر الکبیر، ج28، ص98.</ref> از این‌رو، رسول خدا(ص) درنگ و تحقیق را از جانب [[خداوند]] و عجله را از سوی [[شیطان]] دانست.<ref>تفسیر ثعالبی، ج5، ص269.</ref> به باور [[زمخشری]]، از آیه بعد به دست می‌‌آید که شماری می‌‌خواسته‌‌اند رسول خدا(ص) را بر ضد بنی‌مصطلق تحریک کنند و بدین دلیل، نکوهش شدند.<ref>الکشاف، ج4، ص361.</ref>  

*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (درگذشت310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق.

*'''تفسیر ثعالبی (الجواهر الحسان)''': الثعالبی (درگذشت875ق.)، به کوشش عبدالفتاح و دیگران، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1418ق.

*'''تفسیر صنعانی (تفسیر عبدالرزاق)''': عبدالرزاق الصنعانی (درگذشت211ق.)، به کوشش مصطفی مسلم، ریاض، مکتبة الرشد، 1410ق.

*'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی (درگذشت671ق.)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1405ق.