در حال ویرایش بیعت نساء

'''بیعت نساء'''، بیعت [[رسول خدا(ص)]] با زنان در [[مکه]] پس از فتح این شهر بود.

زنان در [[دوران جاهلیت]] نقشی در بیعت‌ها و امور مهم نداشتند، اما پیامبر اسلام(ص) از حضور سیاسی و اجتماعی زنان، استقبال نمود و در پی آن بیعت‌هایی با زنان داشته است که برخی از آن‌ها در مکه و برخی در [[مدینه]] واقع شده و از جمله آن‌ها بیعت نساء می‌باشد که پس از [[فتح مکه]] در آن شهر واقع شده است و طبق آن زنان با پیامبر(ص) پیمان بسته‌اند تا خودداری از [[شرک]]، سرقت، زنا، کشتن فرزندان، این‌که فرزندان دیگران را به شوهران خود نسبت ندهند، و در هیچ کار شایسته‌ای نافرمانی پیامبر را نکنند. در این بیعت، برخی همسران پیامبر و [[فاطمه(س)]] دختر پیامبر و‌ [[ام‌هانی]] دختر [[ابوطالب]] حضور داشتند.

درباره شیوه بیعت پیامبر با زنان، روش‌های گوناگون بیان شده است، برخی گفته‌اند پیامبر با پیچیدن پارچه به دست خود، با زنان بیعت کرده و برخی گفته‌اند بیعت پیامبر(ص) با زنان گفتاری بوده و بعضی دیگر گفته‏‌اند پارچه‌‏ای میان پیامبر و زنان پهن شد و پیامبر(ص) با گرفتن یک طرف آن و بیان مفاد بیعت، با زنان بیعت کرد.

==بیعت و نقش آن==

بیعت از ماده بیع «ب ـ ی ـ ع» به معنای پیمان و پذیرش ریاست و حکومت کسی یا اعلام وفاداری و فرمانبرداری است.<ref>لسان العرب، ج8، ص26، «بیع. </ref>

بیعت از مهم‌ترین سنت‌های پیش از [[اسلام]] در میان مردم عرب بود که مورد پذیرش اسلام نیز قرار گرفت و بارها [[رسول خدا(ص)]] و مسلمانان از آن بهره گرفتند.

زنان در دوران جاهلیت نقشی در بیعت‌ها و امور مهم نداشتند، اما ظهور اسلام و استقبال رسول خدا از حضور سیاسی و اجتماعی زنان، مشارکت آن‌ها در امور گوناگون از جمله بیعت‌ها را در پی داشت.

==بیعت زنان در دوران مکی==

به گزارش منابع تاریخی، زنان در دوران نبوی در بیعت‌های گوناگون حضور داشتند.

سیاسی‌ترین بیعت دوران مکی که زنان هم در آن حضور داشتند، [[بیعت عقبه دوم]] (13 [[بعثت]]) بود که در آن دو تن از زنان خزرجی یثرب ([[نسیبه بنت کعب|نسیبه]] دختر کعب و [[اسماء بیت عمرو|اسماء]] دختر عمرو) همراه مردان و طبق همان مفاد با پیامبر بیعت کردند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص441؛ الطبقات، ج8، ص303.</ref> البته شیوه بیعت آن‌ها گفتاری بود و با روش مردان تفاوت داشت.<ref>الطبقات، ج8، ص7-8.</ref>

گزارش‌هایی نیز از بیعت زنان مکه در آن دوره حکایت دارند. به مفاد این بیعت تصریح نشده است؛ اما با توجه به این که در آغاز دعوت [[پیامبر(ص)]] [[ایمان]] همان اقرار به اسلام و شهادتین بوده و نیز با پیشینه‌ای که مردم از بیعت‌های عصر جاهلی داشتند و آن را برای پذیرش ریاست و فرمانبرداری می‌دانستند و همچنین با عنایت به این که بیشتر آیات احکام در دوره مدنی نازل شده و تا بیعت عقبه دوم بیعت بر نبرد نبوده، می‌توان گفت که مفاد بیعت‌های دوران مکی، پذیرش اسلام و شهادتین بوده است.

عبارت «اسلمت بمکة و بایعت<ref>الطبقات، ج8، ص183؛ الاستیعاب، ج4، ص1800؛ اسد الغابه، ج6، ص48؛ المنتظم، ج5، ص180.</ref>» نیز این نکته را تایید می‌کند که همراه اطاعت از رسول خدا بوده است.

==بیعت زنان در دوران مدنی==

هجرت به [[یثرب]] و رهایی از فشار و تهدید [[مشرکان]]، افزایش کوشش اجتماعی زنان را نیز در پی داشت که نمونه بارز آن را می‌توان در بیعت گروه‌های زنان یثرب با پیامبر مشاهده کرد. در این دوره، هم مفاد و هم شمار زنان بیعت کننده و هم عرصه‌های حضور آنان با دوران مکی تفاوت داشت.

پس از حضور رسول خدا در این شهر، زنان به صورت گروهی<ref>الطبقات، ج8، ص8؛ تاریخ دمشق، ج69، ص49.</ref> و گاه انفرادی<ref>تاریخ دمشق، ج69، ص50.</ref> برای بیعت با او می‌رفتند و گاه نیز در جایی گرد می‌آمدند و پیامبر یکی از اصحاب را برای بیعت گرفتن از آن‌ها می‌فرستاد.<ref>الطبقات، ج8، ص4؛ الدر المنثور، ج6، ص209؛ مسند احمد، ج6، ص409.</ref> گاهی نیز زنان در رخدادهای ویژه همراه مردان بیعت می‌کردند.

در [[بیعت رضوان]]، شماری از زنان مسلمان از جمله‌ [[ام‌سلمه]] همسر رسول خدا، [[‌ام‌عماره]]، [[‌ام‌منیع]]، و‌ [[ام‌عامر اشهلیه]] حضور داشتند.<ref>المغازی، ج2، ص574؛ امتاع الاسماع، ج1، ص276.</ref>

مواد بیعت در دوره مدنی تنها پذیرش اسلام نبود و تعهداتی دیگر بر آن‌ها افزوده شد که شامل تکالیف فردی و اجتماعی بود.

از‌ ام‌عطیه انصاری گزارش شده که پس از ورود رسول خدا به مدینه، زنان انصاری در خانه‌ای گرد آمدند و پیامبر یکی از اصحاب را برای بیعت به سوی آن‌ها فرستاد و او از جانب رسول خدا، از آن‌ها بیعت گرفت که به خدا [[شرک]] نورزند، مرتکب دزدی و زنا نشوند و.... زنان انصار نیز این پیمان را پذیرفتند.<ref>الطبقات، ج8، ص4.</ref>

==عدم تطابق بیعت عقبه اول به بیعت نساء==

مهم‌ترین و معروف‌ترین بیعت زنان در دوره مدنی، بیعت نساء بود که پس از [[فتح مکه]] (8ق.)  و در این شهر انجام گرفت. البته برخی بیعت عقبه اول را بیعت نساء دانسته‌اند؛ اما این نظر به دلیل‌های زیر چندان پذیرفتنی نیست:

1. منابع در هنگام بیان عقبه اول گفته‌اند: «اما الاولی فانما کانت علی بیعة النساء»<ref>تاریخ طبری، ج2، ص368؛ الکامل، ج2، ص101.</ref> یا «بایعوه علی بیعة النساء»<ref>انساب الاشراف، ج1، ص276؛ جامع البیان، ج4، ص24؛ السیرة النبویه، ج1، ص454.</ref> و یا از زبان حاضران در عقبه آورده‌اند: «بایعنا رسول الله(ص) علی بیعة النساء».  <ref>تاریخ طبری، ج2، ص356؛ جامع البیان، ج28، ص52-53.</ref>

این نشان می‌دهد که بیعت نساء جز عقبه اول بوده و بعدها به سبب تطابق مفاد آن با بیعت نساء، تاریخ‌نگاران یا گزارشگران رخداد بیعت عقبه، چنین روایت کرده و برخی از آن‌ها شیوه بیعة النساء را در ادامه بیعت پس از فتح آورده‌اند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص61-62.</ref>

2. آیه‌ای که مواد بیعت نساء را بیان می‌کند، پس از فتح مکه و در رویداد بیعت زنان با رسول خدا نازل شده<ref>تفسیر قمی، ج2، ص364؛ مجمع البیان، ج9، ص413-414.</ref> است که می‌فرماید: ({{قلم رنگ|سبز|یا اَیُّهَا النَّبِیُّ اِذا جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ یُبایِعْنَکَ عَلی اَنْ لا یُشْرِکْنَ بِاللهِ شَیْئاً وَ لا یَسْرِقْنَ وَ لا یَزْنینَ وَ لا یَقْتُلْنَ اَوْلادَهُنَّ وَ لا یَاْتینَ بِبُهْتانٍ یَفْتَرینَهُ بَیْنَ اَیْدیهِنَّ وَ اَرْجُلِهِنَّ وَ لا یَعْصینَکَ فی مَعْرُوفٍ فَبایِعْهُنَّ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللهَ اِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحیم}}) ([[سوره ممتحنه]]، 12).

3. برخی منابع تصریح کرده‌اند که بیعت نساء پس از فتح مکه بوده است.<ref>تفسیر ثعالبی، ج5، ص422.</ref>

4. [[ابن‌هشام]] در احوال سلمی دختر قیس می‌گوید: او همراه رسول خدا به سوی دو قبله نماز خوانده و با او بیعت نساء را انجام داده است.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص244.</ref> اما در عقبه اول هیچ زنی حضور نداشته است.

5. بیعت زنان پس از فتح مکه جدا از بیعت مردان صورت پذیرفت و حاضران در آن، تنها زنان بودند. اما در عقبه اول، تنها 12 مرد حضور داشتند.<ref>الطبقات، ج1، ص170؛ الکامل، ج2، ص96.</ref> رسول خدا در پی پاک‌سازی [[کعبه]] از بت‌ها، نخست مردان و سپس زنان را به بیعت فراخواند. زنان هم در حالی که پیامبر بالای [[کوه صفا]] بود، برای بیعت نزد او رفتند.<ref>مجمع البیان، ج9، ص413.</ref>

==مفاد و چگونگی بیعت نساء==

مفاد بیعت نساء بر پایه آیه فوق، عبارت است از: خودداری از شرک، سرقت، زنا، کشتن فرزندان، این‌که فرزندان دیگران را به شوهران خود نسبت ندهند، و در هیچ کار شایسته‌ای نافرمانی پیامبر را نکنند.

تنها فراز پایانی آیه: ({{قلم رنگ|سبز|وَ لا یَعْصینَکَ فی مَعْرُوفٍ}}) دارای مفهومی کلی است که درباره آن دیدگاه‌هایی ارائه شده است. برخی مفهوم آن را عام می‌دانند که بر اطاعت از فرمان‌های پیامبر تاکید دارد.<ref>الکشاف، ج4، ص519؛ مجمع البیان، ج9، ص414؛ الاصفی، ج2، ص1295.</ref> بعضی آن‌را به نهی از خلوت کردن زنان با مردان نامحرم تفسیر کرده‌اند.<ref>جامع البیان، ج28، ص54؛ الطبقات، ج8، ص8؛ البحر المحیط، ج10، ص160.</ref>

شماری در تفسیر آن به نهی از آداب و رسم‌های زنان [[عصر جاهلی]] در سوگواری‌ها اشاره کرده‌اند. زنان در دوران جاهلیت با شیون ویژه خود (نوح) به مجالس عزا شور می‌دادند و به نشانه عزا چهره خود را خراشیده، موهای خویش را می‌بریدند و گریبان چاک می‌کردند. این کارها باعث تازه شدن کدورت‌ها و تحریک حمیت مردان می‌شد. برخی بر این باورند که بخش پایانی آیه، این کار زنان را ناپسند دانسته و از آن نهی کرده است.<ref>جامع البیان، ج28، ص52؛ التبیان، ج9، ص588؛ تفسیر قرطبی، ج19، ص73.</ref>

==بیعت‌کنندگان==

در این بیعت، برخی همسران پیامبر و [[فاطمه(س)]] دختر او و‌ [[ام‌هانی]] دختر [[ابوطالب]] حضور داشتند.<ref>المغازی، ج2، ص850.</ref>

از نکات قابل توجه در این بیعت، حضور پنهانی [[هند]] همسر [[ابوسفیان]] میان بیعت‌کنندگان بود. او که به دلیل دشمنی‌هایش با رسول خدا و مثله کردن پیکر حمزه [[سیدالشهداء]] از انتقام او بیم داشت، به صورت ناشناس در جمع زنان حضور یافت؛ اما هنگام ارائه مفاد بیعت از جانب پیامبر، زمام خود را از دست داد و زبان به اعتراض گشود و آن را تبعیض بر ضد زنان دانست. او با واکنش درباره بندهای گوناگون، خود را معرفی کرد؛ اما پیامبر وی را بخشید و از مجازاتش خودداری نمود.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص61-62؛ جامع البیان، ج28، ص51؛ البدایة و النهایه، ج4، ص319.</ref>

==شیوه بیعت==

درباره شیوه بیعت رسول خدا با زنان در بیعت نساء یا بیعت‌های دیگر، روش‌های گوناگون بیان شده است.

برخی گفته‏‌اند که پیامبر(ص) با پیچیدن پارچه به دست خود، با زنان بیعت کرد.<ref>الطبقات، ج8، ص3؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج10، ص3351.</ref> اما بیشتر گزارش‌ها دست دادن پیامبر با زنان را رد کرده‌اند و در چگونگی بیعت اختلاف دارند.

برخی تصریح گفته‏‌اند که بیعت پیامبر(ص) با زنان گفتاری بوده و او هیچ‌گاه با زنان مصافحه نکرده است.<ref>مسند احمد، ج6، ص357؛ صحیح البخاری، ج6، ص61.</ref>

بعضی گفته‏‌اند پارچه‌‏ای میان پیامبر و زنان پهن شد و رسول خدا با گرفتن یک طرف آن و بیان مفاد بیعت، با زنان بیعت کرد.<ref>روض الجنان، ج19، ص169.</ref>

برخی درباره نیابت دیگران از رسول خدا(ص) در بیعت گرفتن از زنان سخن گفته‏‌اند.<ref>تفسیر ماوردی، ج5، ص524؛ الدر المنثور، ج6، ص209.</ref> اما بیشتر تاریخ‌نگاران بر آنند که رسول خدا برای بیعت با زنان ظرفی آب می‌خواست و دست خود را در آن فرو می ‏برد و سپس با قرائت مواد بیعت زنان به آن‌ها می‏‌فرمود تا دست خود را در آب فروبرند و بدین‌گونه، با آن‌ها بیعت می‏‌کرد.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص62؛ جامع البیان، ج28، ص51؛ تفسیر قمی، ج2، ص364؛ المغازی، ج2، ص851؛ روض الجنان، ج19، ص169.</ref>

شاید این شیوه برگرفته از رسم هم‌پیمانی عرب‌ها در دوران پیش از اسلام باشد. در [[حلف المطیبین]] هم‌پیمانان [[بنی‌عبدمناف]] دست خود را در ظرفی پر از عطر فروبردند و پیمانشان به حلف المطیبین معروف شد؛ با توجه به موارد فوق و تصریح پیامبر(ص) به مصافحه نکردن با زنان (انی لا اصافح النساء)<ref>المغازی، ج2، ص850؛ الطبقات، ج8، ص8، 188؛ الاصابه، ج8، ص31.</ref> می‌توان گفت که وجه مشترک همه بیعت‌های زنان با او و تفاوت صوری آن با بیعت مردان، ترک مصافحه است.
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7626
 | عنوان = بیعت نساء
 | نویسنده = حمیدرضا مطهری
}}


* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.

* '''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.

* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.

* '''الاصفی''': الفیض الکاشانی (م. 1091ق.)، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1418ق.

* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق.

* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.

* '''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، بیروت، دار الفکر، 1412ق.

* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.

* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''':  الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

* '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

* '''تفسیر ابن ابی‌حاتم (تفسیر القرآن العظیم)''':  ابن ابی‌حاتم (م. 327ق.)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، 1419ق.

* '''تفسیر ثعالبی (الجواهر الحسان)''':  الثعالبی (م. 875ق.)، به کوشش عبدالفتاح و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق.

* '''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''':  القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

* '''تفسیر القمی''': القمی (م. 307ق.)، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، 1404ق.

* '''تفسیر ماوردی (النکت و العیون)''':  الماوردی (م. 450ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.

* '''جامع البیان''': الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.

* '''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق.

* '''روض الجنان''': ابوالفتوح رازی (م. 554ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1375ش.

* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.

* '''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق.

* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.

* '''الکشاف''': الزمخشری (م. 538ق.)، قم، بلاغت، 1415ق.

* '''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.

* '''مجمع البیان''': الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.

* '''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م. 241ق.)، بیروت، دار صادر.

* '''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.

* '''المنتظم''': ابن جوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.



{{پایان}}
{{بیعت‌های پیامبر}}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:سیره سیاسی پیامبر]]
[[رده:وقایع صدر اسلام]]
[[رده:بیعت‌های پیامبر]]