در حال ویرایش تعطیل حج (بخش)

==راهزنی و باج‌خواهی==

وجود غارتگران و حمله قبایل به کاروان‌های راه حج، از عوامل تعطیل حج است. 

در سال‌های پایانی سده چهارم ق. با ضعف [[آل‌بویه]]، کوشش قبایل راهزن عرب در راه حج بالا گرفت و سبب شد که در برخی سال‌ها حج کاروان عراق تعطیل گردد. <ref>اتحاف الوری، ج2، ص428-433</ref> از جمله، به سال 393ق. به جهت نگرانی از شخصی به نام اصیفر اعرابی، [[حج عراق]] تعطیل گشت <ref>مرآة الزمان، ص267</ref> و در 397ق. به سبب تعرض ابن جَراح طائی به کاروان عراق، کسی نتوانست به حج برود. <ref>الکامل، ج9، ص76</ref><ref>البدایة و النهایه، ج1، ص337</ref><ref>اتحاف الوری، ج2، ص432-433</ref> به سال 409ق. نیز حاجیان از [[بغداد]] بیرون شدند؛ ولی با هجوم بعضی قبایل عرب ناچار به بازگشت شدند. <ref>النجوم الزاهره، ج4، ص242</ref><ref>الدرر الفرائد، ص252</ref>

ناامنی راه حج تا‌ اندازه‌ای فراگیر بود که [[طغرل سلجوقی]] به سال 447ق. وارد بغداد شد و در توجیه کار خود، خطاب به [[خلیفه عباسی]]، یکی از اهداف این کار را تامین امنیت [[راه حج عراق]] دانست <ref>الانباء، ص189</ref><ref>نک: المنتظم، ج8، ص164</ref><ref>الکامل، ج9، ص609</ref> که 30 سال تعطیل شده بود. <ref>شفاء الغرام، ج2، ص358-361</ref><ref>اتحاف الوری، ج2، ص455-466</ref> البته وی توفیق چندانی در این امر نیافت. <ref>المنتظم، ج8، ص164</ref><ref>نک: اتحاف الوری، ج2، ص444، 446، 450</ref><ref>الدرر الفرائد، ج1، ص539</ref>

در دوران حکومت ابوالفتوح (حک: 403-430ق.)  بر مکه، به دلیل درگیری‏‌ها و شورش و راهزنی برخی از قبایل بادیه‌نشین، در بسیاری از سال‌ها خواستاران حج از این توفیق محروم شدند. <ref>البدایة و النهایه، ج12، ص45</ref><ref>شفاء الغرام، ج2، ص255</ref> در حکومت فرزندش محمد شکر (حک: 430-453ق.) نیز به سبب شورش بادیه‏‌نشین‌ها، شمار حج‌‌گزاران کاهش یافت. <ref>شفاء الغرام، ج2، ص256</ref>

ناامنی راه، منحصر به حج عراق نبود و [[حج مصر]] نیز به همین سبب تعطیل می‌گردید. از جمله، در سال 478ق. به سبب حمله شماری از بادیه‌نشینان به کاروان مصری، شماری فراوان کشته شدند و باقی‌مانده افراد به مصر بازگشتند. <ref>اتحاف الوری، ج2، ص483</ref> نیز در سال‌های 643-650ق. به دلیل ضعف خلفای عباسی و ناامنی راه‌ها، از مناطق اسلامی عراق تا مصر حج رسمی انجام نگرفت. <ref>نک: تاریخ الاسلام، ج47، ص63</ref>

حج‌‌گزاری از راه دریا نیز به علت ازدحام و مشکلات سفر که کشتی‌بانان پدید می‌آوردند، تحریم می‌شد. به گزارش فیفائی، پس از شرح مشکلات سفر با کشتی نزد یکی از اقطاب مالکی مصر با نام ابوعبدالله عایش، وی سفر دریایی به حج را تحریم کرد. <ref>میقات حج، ش44، ص77، «حج‌گزاری در کشور مغرب»</ref>

====باج‌خواهی حاکم مکه====
گاهی [[حاکمان حرم]] از حاجیان وجوهی دریافت می‌کردند که گاه به جهت عدم پرداخت این وجوه، از ورود کاروان به حرم پیشگیری می‌شد. از جمله، به سال 914ق. [[شریف برکات]] حاجیان یمن را که از راه خشکی رهسپار مکه بودند، به نزدیکی مکه بازگرداند، بدین دلیل که در سال پیش بسیاری از ایشان بدون آگاهی عاملان شریف بی‌آنکه وجهی پرداخت کنند، وارد مکه شده بودند. <ref>تاریخ الشحر، ص89</ref>

در سده‌های بعد نیز فقدان امنیت جانی و مالی در راه حج که با دریافت [[اخوه]] و باج‌خواهی فزاینده بادیه نشینان و شیوخ محلی که معروف‌ترین ایشان [[امیر جبل]] بود، باعث تعطیل حج می‌گشت.

====تحریم راه جبل از سوی علما====
فقیهان برخی از این راه‌ها را تحریم کردند. [[میرزای قمی]] (1151-1231ق.)  که به سال 1212ق. به حج رفته بود، سال‌ها بعد با دریافت گزارش‌ رفتار [[وهابیان]] در مسیر حج با [[شیعیان]]، در پاسخ به [[استفتاء]] یکی از دانشوران معاصر خود، امنیت را از [[شروط حج]] دانست و هر چند وجود امنیت را از موضوعات وابسته به تشخیص مکلف دانست، تصریح کرد که در آن وضعیت، نه خود به حج می‌رود و نه به دیگری اجازه سفر می‌دهد. <ref>جامع الشتات، ج1، ص326-331</ref>

همچنین [[شیخ فضل‌الله نوری]] به سال 1319ق. سفر از [[راه جبل]] را تحریم کرد. وی که خود از این مسیر به حج رفته بود، در پی بازگشت، نه تنها سفر حج از این راه را حرام دانست؛ بلکه مراجع تقلید شیعه را نیز قانع کرد که سفر از این راه را تحریم کنند. این فتاوا در کتاب [[فتاوی العلماء فی حرمة السفر الی الحج من طریق الجبل]] گرد آمده است. <ref>الذریعه، ج16، ص102</ref><ref>مقالات تاریخی، ج9، ص38، 42، «تیر اجل در صدمات راه جبل»</ref>