در حال ویرایش تقیه مداراتی
این ویرایش را میتوان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که میخواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثیسازی ویرایش را به پایان ببرید.
نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تقیه مداراتی'''، یکی از اقسام | '''تقیه مداراتی'''، یکی از اقسام تقیه، به معنای همزیستی مسالمت آمیز با اهل سنت، به جهت جلب محبت آنها و ایجاد وحدت میان مسلمانان، بی آنکه ترسی در میان باشد است. | ||
در | با اینکه چنین تقیهای، به شهادت روایات، در طول دوران 250 ساله امامت پیشوایان معصوم، موضوعی مهم و جدی تلقی میشده و در روابط اجتماعی و اعمال عبادی، مانند نماز و حج جریان داشته است اما در کلمات فقهای شیعه به جز برخی از فقهای متأخر، این تقیه از سایر اقسام تقیه تفکیک نشده و کمتر به آن توجه شده است. | ||
== مفهومشناسی == | == مفهومشناسی == | ||
تقیه از ماده «وقی، یقی»<ref>جوهری،1410ق، ج6 ، ص2527</ref> و به معنای «خودنگهداری» یا «خود نگهداشتن و محافظت کردن از خود» است. | تقیه از ماده «وقی، یقی»<ref>جوهری،1410ق، ج6 ، ص2527</ref> و به معنای «خودنگهداری» یا «خود نگهداشتن و محافظت کردن از خود» است. | ||
تقیه در | تقیه در اصلاح، عبارت است از پنهان کردن حق، از دیگری یا اظهار خلاف حق، به دلیل مصلحتی که مهمتر از اظهار حق است. آن مصلحت مهمتر، حفظ جان، یا مال، یا آبروی خود تقیهکننده،<ref>تقیه کننده</ref> یا متعلقات تقیهکننده، یا حفظ اسرار اهل بیت(ع)، یا ایجاد وحدت بین مسلمانان و جلب محبت اهل سنت است. | ||
«مدارات»، به معنای پوشاندن دشمنی و نرمخویی معنا شده است.<ref>جوهری، 1410ق، ج6 ، ص2334 ؛ ابن منظور، 1414 ق، ج14، ص255</ref> | «مدارات»، به معنای پوشاندن دشمنی و نرمخویی معنا شده است.<ref>جوهری، 1410ق، ج6 ، ص2334 ؛ ابن منظور، 1414 ق، ج14، ص255</ref> | ||
خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
== اصل مدارا == | == اصل مدارا == | ||
عمل به تقیه مداراتی، مبتنی بر اصل مدارا و حسن همجواری است. اصل | عمل به تقیه مداراتی، مبتنی بر اصل مدارا و حسن همجواری است. اصل مدارا نرمخویی و حسن همجواری با عموم مردم است؛ چه مسلمان (از هر فرقهای)، چه غیر مسلمان. این مدارا و ملایمت اگر ار زوی مصلحتی مانند هدایت افراد به حق یا مصلحت پیشگیری از زیان باشد به آن تقیه مداراتی گفته شده است. | ||
به اصل مدارا، در آیه {{آیه|وَ قُولُوا لِلنّٰاسِ حُسْناً | به اصل مدارا، در آیه {{آیه|وَ قُولُوا لِلنّٰاسِ حُسْناً | ||
}}،<ref>بقره : 83 </ref> اشاره شده و به باور | }}،<ref>بقره : 83 </ref> اشاره شده و به باور عبدالله جوادی آملی، مفسر شیعه، تعبیر «ناس» شامل همه جامعه بشری میشود.<ref>جوادی آملی، 1382 ش، ج5، ص364</ref> در روایات نیز به آن سفارش شده است.<ref>کلینی، 1407 ق، ج2، ص117؛ ابن شعبه حرانى، 1404ق، ص312.</ref> بر پایه روایتی، امام صادق(ع) به پیروان خود سفارش کرده با همه مردم چه مؤمن و چه غیر مؤمن با نیکی گفتگو کنند. او دستور داده با مخالفان با مدارا سخن بگویند تا جذب ایمان شوند.<ref>حسنبن علی، 1409ق، ص354</ref> | ||
اصل مدارا در سیره | اصل مدارا در سیره پیامبر اسلام(ص) و دیگر پیامبران وجود داشته داشته است. پیامبر(ص) علت برتری انبیا بر دیگر مخلوقات را، شدت مدارای آنها با دشمنان شمرده است.<ref>حسن بن علی، 1409ق، ص355</ref> | ||
== در سیره امامان(ع) == | == در سیره امامان(ع) == | ||
به باور برخی، در سیره | به باور برخی، در سیره امامان شیعه، عمل به تقیه مداراتی وجود داشته است.<ref name=":0">«تقیه مداراتی در سنت و سیرة پیشوایان معصوم»، میقات حج.</ref> به باور آنها،<ref name=":0" /> از میان امامان(ع)، امام علی(ع) بیشتر از دیگران به این تقیه عمل کرده است؛ زیرا دلیل اصلی صبر و مبارزه نکردن او برای گرفتن حق خود (خلافت)، به جهت حفظ وحدت و انسجام مسلمانان بوده است.<ref>مجلسی، 1403 ق، ج29، ص633</ref> برخی، شرکت امام علی(ع) در اجتماعات، نماز خواندن با خلفا و قبول فرمانداری برخی از شهرها توسط بعضی از یاران حضرت نیز از مصادیق تقیه مداراتی دانستهاند.<ref name=":0" /> در سخنان وی نیز اهمیت وحدت میان مسلمانان و پرهیز از تفرقه بیان شده است.<ref>شریف الرضی، 1414ق، صص52 ، 102، 451</ref> | ||
اگر چه احتمال دارد تقیه امام علی(ع) بر تقیه خوفی حمل شود؛ ولی شهید مطهری نیز معتقد است دلیل اصلی تقیه وی، جلوگیری از تفرقه بوده است.<ref>مطهری، 1387ش، ص179</ref> | |||
تقیه امامان شیعه پس از امام علی(ع)، به دلیل روی کار آمدن [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] بیشتر تقیه خوفی بوده است. با این همه، گزارشهایی از حضور آنان در اجتماعات و مساجد اهل سنت و نماز خواندن با خلفا یا امام جماعت عامه وجود دارد. نماز خواندن امامان معصوم(ع) همیشه از روی ترس بر جان خود یا جان پیروانشان نبوده و گاهی به دلیل ایجاد وحدت بین مسلمانان و پرهیز از تفرقه بوده است. | تقیه امامان شیعه پس از امام علی(ع)، به دلیل روی کار آمدن [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] بیشتر تقیه خوفی بوده است. با این همه، گزارشهایی از حضور آنان در اجتماعات و مساجد اهل سنت و نماز خواندن با خلفا یا امام جماعت عامه وجود دارد. نماز خواندن امامان معصوم(ع) همیشه از روی ترس بر جان خود یا جان پیروانشان نبوده و گاهی به دلیل ایجاد وحدت بین مسلمانان و پرهیز از تفرقه بوده است. | ||
همراهی امامان(ع) در طول نزدیک به 250 سال، در مراسم [[حج]]، [[وقوف در عرفات]] و [[وقوف در مشعر]] با اهل سنت، با وجود اینکه در بعضی از سالها ثبوت هلال ذی الحجه مسلم نبود، یکی دیگر از مصادیق تقیه مداراتی در سیره امامان(ع) است. ادعای اینکه در طول همه این سالها، متابعت امامان به جهت تقیه خوفی بوده و تقیه مداراتی و حفظ و انسجام مسلمین مد نظر آنها نبوده است، ادعای سختی است. | |||
در برخی از روایات نیز، سیره امامان معصوم(ع)، در مصادیق تقیه مداراتی بیان شده است.<ref>حر عاملی، 1409ق، ج8 ، ص301؛راوندی، بیتا، ص30؛ حرّ عاملی، 1409 ق، ج12، ص6 و ج16، ص165.</ref> | در برخی از روایات نیز، سیره امامان معصوم(ع)، در مصادیق تقیه مداراتی بیان شده است.<ref>حر عاملی، 1409ق، ج8 ، ص301؛راوندی، بیتا، ص30؛ حرّ عاملی، 1409 ق، ج12، ص6 و ج16، ص165.</ref> | ||
==== | == در سنت گفتاری امامان(ع) == | ||
در روایات بسیاری از منابع شیعه،امامان(ع) پیروانشان را به حُسن معاشرت با اهل سنت خواندهاند. برخی از این روایات برداشت تقیه مداراتی کردهاند.<ref name=":0" /> برخی این روایات را متواتر دانستهاند.<ref>روحانی، بی تا، ج11، ص422</ref> این روایات را به چهار دسته تقسیم کردهاند: | |||
=== سفارش شیعیان به جلب محبت عامه === | |||
در بعضی از روایات پیشوایان معصوم: بهطور کلی و بدون ذکر مصداق بر جلب محبت عامه و حسن معاشرت با آنها سفارش کردهاند؛ مانند: | |||
* امام صادق(ع) فرمودند: «خداوند رحمت کند کسی که ما<ref>اهل بیت</ref> را محبوب مردم قرار دهد و مبغوض آنها قرار ندهد.»[6]<ref>کلینی، 1407 ق، ج8 ، ص229</ref> | |||
* در ضمن وصایای امام صادق(ع) به عبد الأعلی بن اعین آمده است: «خدا رحمت کند کسی را که محبت مردم را به خودش و ما بکشاند؛ بهاین طریقکه آنچه مردم میپسندند را نشان دهد و آنچه نمیپسندند را مخفی کند.»<ref>محمد بن ابراهیم، 1397ق، ص34</ref>در کافی اینگونه آمده است: «خداوند رحمت کند کسی را که محبت مردم را به خودش جلب کند بهاین طریق که به آنچه مردم میپسندند گفتگو کنید و آنچه آنها نمیپسندند را مخفی بدارید.»<ref>کلینی، 1407 ق، ج2، ص223</ref>. | |||
* مدرک بن هزهاز از امام صادق(ع) روایت میکند که فرمود: «خداوند رحمت کند کسی را که محبت مردم را به خودش جلب کند. پس گفتارش به آنچه مردم میپسندند باشد و آنچه نمیپسندند را ترک کند.»<ref>حر عاملی، 1409 ق، ج16، ص220</ref> | |||
=== سفارش شیعیان به نشست و برخاست با عامه === | |||
روایاتی که پیشوایان معصوم: به طور کلی و مطلق و بدون ذکر مصداق، شیعیان را به مخالطه و نشست و برخاست با عامه و تقیه سفارش کردهاند؛ به برخی از این روایات اشاره میشود: | |||
* «... از ما نیست کسیکه در مقابل افرادیکه از او در امان است تقیه نکند وتقیه را مانند لباس زیرین و رویین خود قرار ندهد<ref>کنایه از ظاهر و باطن</ref> تا این تقیه سجیه و رفتار ثابت او شود در برابر کسیکه از خطر او در حذر است.»[10] <ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج16، ص212</ref>. | |||
* دلالت روایت بر تقیه مداراتی روشن است، چون در تقیه از کسی که از ضرر او در امان هستیم خوفی متصور نیست و در واقع تقیه مداراتی مقدمه تقیه خوفی است. آیتالله خویی در ذیل این روایت فرمودهاند: «این روایت بایستی حمل بر تقیه مداراتی شود چون خوف ضرر در آن متصور نیست و امکان حمل بر تقیه اصطلاحی یعنی تقیه خوفی ندارد؛ چون در تقیه از کسی که از او در امانیم خوف ضرری نیست.»<ref>خویی، 1418 ق، ج5، ص318</ref>. | |||
* حضرت در روایتی دیگر فرمودهاند: «خَالِطُوهُمْ بِالْبَرَّانِیَّهِ وَ خَالِفُوهُمْ بِالْجَوَّانِیَّهِ إِذَا کَانَتِ الْإِمْرَهُ صِبْیَانِیَّهً»<ref>حر عاملی، 1409 ق، ج16، ص219</ref> «برّانیه» کنایه از ظاهر و «جوانیه» کنایه از باطن میباشد؛ یعنی با عامه در ظاهر مخالطه و همراهی کنید اما در باطن مخالفشان باشید و عمل به این دستور تا زمانی است که حکومت در دست کوته فکران است؛ کوتهفکرانی که در عقل مانندکودکان هستند. روایت شامل تقیه مداراتی نیز میشود؛ چون امر به مخالطه و معاشرت با عامه مطلق است و شامل مواردی که ضرری در بین نباشد نیز میشود. | |||
* در روایت دیگری از آن حضرت آمده است: بر شما باد به خوش رفتاری با اهل باطل و تحمل ظلم آنها و بپرهیزید از نزاع و درگیری با آنها و در نشست و برخاست و معاشرت با آنها که چارهای از آن ندارید متدین به تقیه باشید، تقیهای که خداوند امر کرده در معاشرت با آنها به آن عمل کنید.[11]<ref>حر عاملی، 1409 ق، ج16، ص207</ref>اطلاق این روایت نیز نسبت به فرض عدم ضرر و تقیه مداراتی مانعی ندارد. | |||
* در روایتی از امام حسن عسکری(ع) چنین آمده است: «خداوند به سبب تقیه امت را اصلاح میکند و برای صاحب تقیه مانند اجر اعمال امت ثبت میشود. پس تارک تقیه امت را نابود کرده است.»[12] <ref>حسن بن علی، 1409 ق، ص321</ref>. | |||
بیان اجر به جهت ترغیب در عمل به تقیه و نشست و برخاست با عامه است و تقیهای که اصلاح امت را در پی دارد تقیه مداراتی است و تقیه خوفی بیشتر از اینکه باعث اصلاح امت شود، اصلاح مذهب یا شخص متقی را به دنبال دارد. | |||
=== ترغیب شیعیان به شرکت در اجتماعات عامه === | |||
روایاتی که پیشوایان معصوم با ذکر نمونههایی به شیعیان خود دستور دادهاند در اجتماعات عامه شرکت کنند و خود را در جامعه مسلمین نشان دهند و از سایر افراد جامعه خود را جدا نکنند، مانند اینکه در مساجد عامه حضور بهم رسانند و در نمازهای جماعت آنها شرکت کنند، در تشییع جنازه آنها شرکت کنند، مریضان آنها را عیادت نمایند و در محاکم قضایی به نفع یا ضرر آنها شهادت دهند؛ حتی در روایت زید شحام آمده است که اگر میتوانید امام جماعت آنها یا مؤذن آنها شوید. | |||
سیاق این روایات ظهور در تقیه مداراتی و فرض انتفای ضرر دارد و در بعضی از این روایات قرائنی است که این سیاق را تقویت میکند؛ اگر کسی منکر این سیاق شود، لا اقل این روایات مطلق است و شامل موارد تقیه مداراتی نیز میشود؛ چون اختصاص این روایات به فرض خوف ضرر، حمل بر فرد نادر یا حمل بدون دلیل است. برخی از این روایات عبارتند از: | |||
* در صحیحه هشام کندی آمده است: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمودند: «برحذر باشید از انجام دادن عملی که ما را به سبب آن سرزنش کنند؛ چون پدر، به سبب عمل فرزند بدش سرزنش میشود، نسبت بهکسانیکه برای آنها منقطع شدهاید<ref>یعنی پیشوایان معصوم</ref> زینت باشید و مایه زشتی بر ما نباشید، در قبایل آنها نماز بخوانید، مریضان آنها را عیادت کنید و در تشییع جنازه آنها حاضر شوید، مبادا شما را به کار خیری سبقت بگیرند، شما به کار خیر از آنها سزاوارتر هستید، به خدا قسم پرستیده نشده است خداوند به چیزی بهتر از خبء ،گفتم: خبء چیست؟ فرمودند: تقیه.»[13]<ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج16، ص219</ref>. | |||
* در صحیحه عبدالله بن سنان از امام صادق(ع) با تعبیر «اوصیکم» آمده است که فرمودند: «شما را به تقوای الهی سفارش میکنم و اینکه مردم را بر دوش خود سوار نکنید تا در جامعه ذلیل شوید<ref>کنایه از اینکه برای خود زحمت و گرفتاری نتراشید</ref> خداوند متعال میفرماید: با مردم به نیکی گفتگو کنید. سپس حضرت فرمودند: از مریضان ایشان عیادت و در تشییع جنازهشان شرکت کنید، در اختلافاتشان به نفع یا ضررشان شهادت دهید و با آنان در مساجدشان نماز بخوانید.»[14]<ref>حرّ عاملی، 1409ق، ج12، ص7</ref>سیاق این روایت نیز ظهور در تقیه مداراتی دارد و استشهاد به آیه شریفه، فرض احتمال ضرر را منتفی و این ظهور را تقویت میکند. | |||
* در صحیحه معاویه بن وهب از امام صادق(ع) سؤال شده است: «کَیْفَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَضَعَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا وَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ خُلَطَائِنَا مِنَ النَّاس». پرسش معاویه بن وهب دو بخش دارد: ۱. شیوه رفتار شیعیان با یکدیگر ۲. شیوه رفتار و تعامل آنان با اهل سنت. اما امام(ع) در پاسخ، تفکیک نکرده و هر دو پرسش را یک پاسخ دادهاند؛ یعنی نسبت به شیعیان و اهل سنت، هر دو، باید این رفتار اجتماعی را داشته باشید: «امانتهای آنها را برگردانید، در اختلافاتشان به نفع یا ضررشان شهادت دهید، از مریضشان عیادت کنید و در تشییع جنازهشان حاضر شوید.»[15] <ref>همان، ص5</ref>. | |||
* در صحیحه زید شحام، امام صادق(ع) در ضمن وصایایی به شیعیان خود فرمودهاند: «در قبائلتان نماز بخوانید، در تشییع جنازهشان شرکت کنید، مریضان آنها را عیادت و حقوق آنها را ادا کنید؛ چون وقتی مردی از شما شیعیان، اهل ورع و راستگو باشد و امانت را برگرداند و با مردم خوش اخلاق باشد، گفته میشود این جعفری است و این مرا خوشحال میکند و باعث مسرت من میشود و گفته میشود این ادب جعفربن محمد است ولی اگر اینگونه نباشید بلا و ننگ عملتان متوجه من میشود و گفته میشود این ادب جعفر بن محمد است.»[16]<ref>همان</ref>شبیه این روایت در کتاب «تحف العقول» به عنوان سفارشها و توصیههای امام حسن عسکری(ع) به شیعیانشان نقل شده است<ref>ابن شعبه حرانى، 1404 ق، ص478</ref>. | |||
* در روایت زید شحام از امام صادق(ع) وارد شده است: «با مردم با اخلاق خودشان برخورد کنید، در مساجدشان نماز بخوانید، از مریضانشان عیادت، در تشییع جنازهشان شرکت کنید و اگر توانایی دارید امام جماعت یا مؤذن آنها باشید، این کار را انجام دهید، اگر اینگونه با آنها معاشرت کردید میگویند اینها جعفری هستند خداوند جعفر بن محمد را رحمت کند که پیروان خود را این چنین نیکو تربیت نموده است و اگر اینگونه معاشرت را ترک کنید میگویند اینها جعفری هستند. خداوند از جعفر بن محمد انتقام بگیرد که پیروان خود را بد تربیت نموده است.»<ref>حر عاملی، 1409 ق، ج8 ، ص430</ref>. | |||
* در روایت کثیر بن علقمه است که وی از امام صادق(ع) طلب وصیت کرده و در وصایای حضرت آمده است: «در میان قبایل خود نماز بخوانید، از مریضانتان عیادت و در تشییع جنازهایشان شرکت کنید، مایه زینت ما باشید نه مایه ننگ ما. ما را نزد مردم محبوب کنید، ما را نزد آنها مبغوض قرار ندهید، تمام محبت و دوستی را به سمت ما بکشید و تمام شر را از ما دور کنید، هر آنچه از خوبی گفته شود ما اهلش هستیم و هر آنچه از بدی گفته شود قسم به خدا از آن دوریم.»<ref>حر عاملی، 1409 ق، ج12، ص8</ref>. | |||
* در روایت مرازم از قول امام صادق(ع) آمده است: «بر شما باد به نماز خواندن در مساجد، حسن همجواری با مردم، اقامه شهادت و حضور در تشییع جنازهها، چون چارهای از برخورد با مردم ندارید، هیچکس در زندگیاش بی نیاز از مردم نیست و مردم به یکدیگر نیاز دارند.»<ref>همان، ص6</ref>. | |||
=== ترغیب شیعیان به شرکت در نماز جماعت عامه === | |||
روایاتیکه در بین مصادیق تقیه مداراتی فقط ناظر به نماز است؛ در این روایات پیشوایان معصوم: با ذکر ثوابهای زیاد در صدد ترغیب و تشویق شیعیان به شرکت در نماز جماعت عامه و نماز خواندن با آنها میباشند. | |||
این روایات به دو مضمون وارد شده؛ در بعضی ترغیب به شرکت در نماز جماعت عامه است و برای آن اجر و ثوابهای بسیار بیان گردیده؛ در برخی دیگر، با فرض اینکه شخص نمازش را قبلاً خوانده به شرکت در نماز جماعت عامه ترغیب شده است؛ روایات در قالب روایات مطلق و مقید<ref>مقید بهاینکه قبلاً نمازش را خوانده است</ref> بیان میشود: | |||
==== روایات مطلق ==== | |||
1. در صحیحه حماد بن عثمان از قول امام صادق(ع) آمده است: | |||
«مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَانَ کَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ الله(ص) فِی الصَّفِّ الْأَوَّل»<ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج8 ، ص229</ref>. | |||
این مضمون را حلبی با کمی تفاوت از امام صادق(ع) چنین نقل کرده است: «مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ الله(ص)»<ref>همان، ص300</ref>. | |||
شیخ صدوق نیز مضمون این روایت را به نحو مرسل از امیرالمومنین(ع) نقل کرده است: | |||
«مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ، فَکَأَنَّمَا صَلَّى مَعَ رَسُولِ الله فِی الصَّفِّ الْأَوَّل»<ref>ابن بابویه، 1414 ق، ص109</ref>. | |||
روایت دلالت بر این دارد که نماز با عامه دارای ثواب زیادی است و اطلاق این روایت و روایات بعدی، شامل موارد تقیه مدارتی نیز میشود و حمل آنها بر موارد خوف ضرر، حمل بر فرد نادر یا حمل بدون دلیل است. آیتالله خویی در ذیل صحیحه حماد فرمودهاند: | |||
«این روایت و مانند آن، مقید به صورت ترتب ضرر در فرض ترک تقیه نیست بلکه حمل این روایات بر صورت ترتب ضرر حمل بر فرد نادر است؛ چون بعید است شخصی با ترک حضور در مساجد آنها یا ترک نماز جماعت با آنها، در یک یا دو یا چند مرتبه مشهور به تشیع یا امر دیگری شود و متضرر گردد.»<ref>خویی، 1408 ق، ج5، ص318</ref> | |||
2. در صحیحه حفص بن بختری از امام صادق(ع) وارد شده است: | |||
«وقتی در جماعت عامه وارد میشوی ولو به آنها اقتدا نکنی مانند آن است که به اشخاص شایسته اقتدا، اقتدا کردهای.»[20]<ref>حر عاملی، 1409 ق، ج8 ، ص299</ref>. | |||
3. اسحاق بن عمار از امام صادق(ع) در مورد نماز با عامه در مسجد آنها میپرسد و حضرت بعد از پاسخ مثبت میفرمایند: «با آنها نماز بخوان چون گزاردن نماز با آنها در صف اول، مانند آن است که در راه خدا شمشیر بکشد.»[21]<ref>همان، ص301</ref>. | |||
4. در روایت دیگر، اسحاق بن عمار، از امام صادق(ع) سؤال میکند: داخل مسجد میشوم در حالی که نمازگزاران در رکوع هستند و امکان گفتن اذان و اقامه برایم نیست؟ حضرت، وی را به شرکت در جماعت عامه تشویق نموده، فرمودند: «به رکعتی که با آنها میخوانی اعتنا کن، چرا که از بهترین رکعاتت به شمار میآید؛ «فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَادْخُلْ مَعَهُمْ فِی الرَّکْعَهِ وَ اعْتَدَّ بِهَا فَإِنَّهَا مِنْ أَفْضَلِ رَکَعَاتِک...»<ref>همان، ص368</ref>. | |||
5. در روایت ابو علی، امام صادق(ع) او را به حضور در مسجد آنها تشویق کرده، خطاب به وی فرمودهاند: «اولین کسی باش که وارد مسجد شده و آخرین کسی باش که از آن خارج میشوی. اخلاقت با مردم نیکو و گفتارت بر نیکی باشد.»[22]<ref>همان، ص300</ref>. | |||
6. در مرسله صدوق است که امام صادق(ع) فرمودند: با حضور در نماز عامه، به عدد کسانی که با مخالفت میکنند، از گناهانت بخشیده میشود؛ «إِذَا صَلَّیْتَ مَعَهُمْ غُفِرَ لَکَ بِعَدَدِ مَنْ خَالَفَک»<ref>همان، ص229</ref>. | |||
==== روایات مقید ==== | |||
1. در صحیحه عمربن یزید است که امام صادق(ع) به جهت ترغیب به خواندن نماز همراه عامه فرمودهاند: اگر متقی نماز واجبش را در وقت بخواند سپس با عامه از روی تقیه دوباره بخواند، در حالی که وضو نیز دارد در این صورت برای متقی 25 درجه نوشته میشود: «مَا مِنْکُمْ أَحَدٌ یُصَلِّی صَلَاهً فَرِیضَهً فِی وَقْتِهَا ثُمَّ یُصَلِّی مَعَهُمْ صَلَاهً تَقِیَّهً وَ هُوَ مُتَوَضِّئٌ إِلَّا کَتَبَ الله لَهُ بِهَا خَمْساً وَ عِشْرِینَ دَرَجَهً فَارْغَبُوا فِی ذَلِکَ»<ref>همان، ص302</ref>. | |||
دلالت این روایت و سایر روایات مقید بر تقیه مداراتی، نسبت به روایات مطلق اقوی است؛ زیرا فرض تکرار نماز توسط مکلف، با وجود داشتن مندوحه و راه گریز، نشانگر این است که مکلف ناچار از نماز خواندن با آنها نبوده و خوف ضرری در میان نیست، اگر این ظهور پذیرفته نشود، اطلاق این روایات جای انکار ندارد. | |||
2. مشابه روایت فوق با سند دیگری نقل شده است؛ «مَا مِنْ عَبْدٍ یُصَلِّی فِی الْوَقْتِ وَ یَفْرُغُ ثُمَّ یَأْتِیهِمْ وَ یُصَلِّی مَعَهُمْ وَ هُوَ عَلَى وُضُوءٍ إِلَّا کَتَبَ الله لَهُ خَمْساً وَ عِشْرِینَ دَرَجَهً»<ref>همان</ref>. | |||
3. در صحیحه عبدالله بن سنان است که وی از امام صادق(ع) میپرسد: نزدیک محل سکونتم مسجد مخالفین معاند است و آنها نماز عصر را نزدیک غروب خورشید میخوانند، من نیز نماز عصرم را میخوانم و آنگاه با ایشان دوباره اقامه میکنم؟ امام(ع) در تأیید کار وی و تشویقش فرمودهاند: «أَ مَا تَرْضَى أَنْ تُحْسَبَ لَکَ بِأَرْبَعٍ وَ عِشْـرِینَ صَلَاهً»<ref>همان، 302</ref>. | |||
در | |||
4. در صحیحه نشیط بن صالح، از امام موسی بن جعفر(ع) سؤال میکند از شیعهای که در اندرون منزلش و با بسته بودن درب منزل نمازش را میخواند سپس از منزل خارج میشود و با همسایهاش که از عامه است نمازش را به صورت جماعت اعاده میکند، حضرت فرمودند: | |||
«کسیکه نماز را در خانه میخواند، خداوند دو برابر ثواب نماز جماعت یعنی 50 درجه به او عطا میکند و کسی که نمازش را با همسایهاش به صورت جماعت بخواند نمازش ثواب بیشتری دارد و به وی ثواب کسی که نمازش را پشت سر رسول خدا(ص) خوانده است، عطا میشود و با داخل شدن در نماز جماعت آنها گناهان خود را برای آنها باقی گذاشته و حسنات آنها را با خود میبرد.»[23]<ref>همان، 304</ref>. | |||
5 . در روایت أرجانی از امام صادق(ع) نقل شده است: کسی که نمازش را در منزل اقامه کند، آنگاه به مسجد عامه رفته و در مسجد آنها نماز بخواند، اجرش این است که حسنات آنها را با خود میبرد.»[24]<ref>همان</ref>. | |||
== | == نتیجه == | ||
در این پژوهش، به اثبات این مهم پرداختیم که تقیه مداراتی مانند تقیه خوفی از اهمیت به سزایی برخوردار است و شایسته است بیشتر مورد توجه فقها قرار بگیرد. در ابتدا سیره پیشوایان معصوم: در عمل به این تقیه تبیین شد و گذشت که پیشوایان معصوم همراه خلفا یا امام جماعت عامه نماز میخواندند و همچنین در مراسم حج و وقوف در عرفات و مشعر از عامه متابعت میکردهاند و روشن است که اقتدا در نماز و همراهی در حج همیشه از روی خوف نبوده بلکه گاهی به جهت تقیه مداراتی و حفظ و ایجاد وحدت و انسجام بین مسلمین بوده است. | |||
سپس سنت گفتاری و روایات پیشوایان معصوم در باب این تقیه تبیین شد و آنچه در این روایات نسبت به آن سفارش و تشویق شده عبارت است از: جلب محبت و معاشرت با عامه، مخالطه، نشست و برخاست و همراهی با آنها، شرکت و حضور در اجتماعات آنها از قبیل: نماز جماعت، تشییع جنازه، عیادت مریض، ادای امانت و حضور در محاکم قضایی با شهادت دادن به نفع یا ضرر آنها... | |||
نتیجه حضور شیعیان در اجتماعات عامه این است که شیعیان از آنها که اکثریت را تشکیل میدادند تمییز و تشخیص داده نشوند و از طرفی بین مسلمانان اتحاد و یکپارچگی حکمفرما باشد، اما در بین واجبات عبادی بر نماز که مهمترین رکن دین است و در آشکارا اقامه میشود و مسلمانان در طول شبانه روز انجام میدهند ترغیب و تشویق بیشتری شده است و اجر و ثوابی همچون نماز با پیامبرخدا(ص) برای آن شمرده شده است و میتوان گفت مهمترین مصداق تقیه مداراتی نماز جماعت با عامه است. از مجموع این روایات، اهمیت تقیه مداراتی کشف میشود و لازم است این تقیه مانند تقیه خوفی بیشتر مورد توجه علما قرار گرفته و زوایای مختلف آن بررسی شود. | |||
مباحثیکه در این تقیه مجال دارد و در کتب بعضی از فقهای متأخر؛ مانند امام خمینی<ref>1420ق، ص7، 48،70 ؛ بی تا، صص539 ، 552</ref> و آیتالله خویی<ref>1408ق، ج5، صص319 ـ 315</ref> مورد اشاره قرار گرفته است: | |||
1. حکم تکلیفی تقیه مداراتی؛ مشروعیت و استحباب این تقیه مسلم است اما آیا به حد وجوب نیز میرسد؟ | |||
2. حکم وضعی تقیه مداراتی و اجزا یا عدم اجزای عمل مقرون به این تقیه، | |||
3. آیا عمل به تقیه مداراتی مشروط به عدم مندوحه و نداشتن راه گریز است یا مطلق است و در فرض داشتن مندوحه هم این تقیه مشروعیت دارد؟ | |||
4. محدوده عمل به تقیه مداراتی در ناحیه متقی منه<ref>شخص یا اشخاصی که از آنها تقیه میشود</ref> چه مقدار است؟ آیا اختصاص به اهل سنت دارد؟ | |||
5. محدوده این تقیه در ناحیه متقی فیه<ref>امری که در آن تقیه میشود</ref> چه مقدار است؟ آیا اختصاص به مصادیقی دارد که در روایات آمده است یا هر عبادت دسته جمعی در شرایطی که مصلحت وحدت را به دنبال داشته باشد، میتواند مصداق این تقیه باشد. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
خط ۹۲: | خط ۱۷۵: | ||
* موسوی خمینی، سید روح الله، کتاب الطهارة (تقریرات)، مقرر: فاضل موحدى لنکرانی، محمد، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(قدس سره)، قم، بی تا. | * موسوی خمینی، سید روح الله، کتاب الطهارة (تقریرات)، مقرر: فاضل موحدى لنکرانی، محمد، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(قدس سره)، قم، بی تا. | ||
* موسوی خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، مقرر: غروی میرزا على، چاپ اول، علمیه، قم، 1418ق. | * موسوی خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، مقرر: غروی میرزا على، چاپ اول، علمیه، قم، 1418ق. | ||