در حال ویرایش تقیه مداراتی
این ویرایش را میتوان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که میخواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثیسازی ویرایش را به پایان ببرید.
نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تقیه مداراتی'''، یکی از اقسام | '''تقیه مداراتی'''، یکی از اقسام تقیه، به معنای همزیستی مسالمت آمیز با اهل سنت، به جهت جلب محبت آنها و ایجاد وحدت میان مسلمانان، بی آنکه ترسی در میان باشد است. | ||
در | با اینکه چنین تقیهای، به شهادت روایات، در طول دوران 250 ساله امامت پیشوایان معصوم، موضوعی مهم و جدی تلقی میشده و در روابط اجتماعی و اعمال عبادی، مانند نماز و حج جریان داشته است اما در کلمات فقهای شیعه به جز برخی از فقهای متأخر، این تقیه از سایر اقسام تقیه تفکیک نشده و کمتر به آن توجه شده است. | ||
== مفهومشناسی == | == مفهومشناسی == | ||
تقیه از ماده «وقی، یقی»<ref>جوهری،1410ق، ج6 ، ص2527</ref> و به معنای «خودنگهداری» یا «خود نگهداشتن و محافظت کردن از خود» است. | تقیه از ماده «وقی، یقی»<ref>جوهری،1410ق، ج6 ، ص2527</ref> و به معنای «خودنگهداری» یا «خود نگهداشتن و محافظت کردن از خود» است. | ||
تقیه در | تقیه در اصلاح، عبارت است از پنهان کردن حق، از دیگری یا اظهار خلاف حق، به دلیل مصلحتی که مهمتر از اظهار حق است. آن مصلحت مهمتر، حفظ جان، یا مال، یا آبروی خود تقیهکننده،<ref>تقیه کننده</ref> یا متعلقات تقیهکننده، یا حفظ اسرار اهل بیت(ع)، یا ایجاد وحدت بین مسلمانان و جلب محبت اهل سنت است. | ||
«مدارات»، به معنای پوشاندن دشمنی و نرمخویی معنا شده است.<ref>جوهری، 1410ق، ج6 ، ص2334 ؛ ابن منظور، 1414 ق، ج14، ص255</ref> | «مدارات»، به معنای پوشاندن دشمنی و نرمخویی معنا شده است.<ref>جوهری، 1410ق، ج6 ، ص2334 ؛ ابن منظور، 1414 ق، ج14، ص255</ref> | ||
خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
== اصل مدارا == | == اصل مدارا == | ||
عمل به تقیه مداراتی، مبتنی بر اصل مدارا و حسن همجواری است. اصل | عمل به تقیه مداراتی، مبتنی بر اصل مدارا و حسن همجواری است. اصل مدارا نرمخویی و حسن همجواری با عموم مردم است؛ چه مسلمان (از هر فرقهای)، چه غیر مسلمان. این مدارا و ملایمت اگر ار زوی مصلحتی مانند هدایت افراد به حق یا مصلحت پیشگیری از زیان باشد به آن تقیه مداراتی گفته شده است. | ||
به اصل مدارا، در آیه {{آیه|وَ قُولُوا لِلنّٰاسِ حُسْناً | به اصل مدارا، در آیه {{آیه|وَ قُولُوا لِلنّٰاسِ حُسْناً | ||
}}،<ref>بقره : 83 </ref> اشاره شده و به باور | }}،<ref>بقره : 83 </ref> اشاره شده و به باور عبدالله جوادی آملی، مفسر شیعه، تعبیر «ناس» شامل همه جامعه بشری میشود.<ref>جوادی آملی، 1382 ش، ج5، ص364</ref> در روایات نیز به آن سفارش شده است.<ref>کلینی، 1407 ق، ج2، ص117؛ ابن شعبه حرانى، 1404ق، ص312.</ref> بر پایه روایتی، امام صادق(ع) به پیروان خود سفارش کرده با همه مردم چه مؤمن و چه غیر مؤمن با نیکی گفتگو کنند. او دستور داده با مخالفان با مدارا سخن بگویند تا جذب ایمان شوند.<ref>حسنبن علی، 1409ق، ص354</ref> | ||
اصل مدارا در سیره | اصل مدارا در سیره پیامبر اسلام(ص) و دیگر پیامبران وجود داشته داشته است. پیامبر(ص) علت برتری انبیا بر دیگر مخلوقات را، شدت مدارای آنها با دشمنان شمرده است.<ref>حسن بن علی، 1409ق، ص355</ref> | ||
== در سیره امامان(ع) == | == در سیره امامان(ع) == | ||
به باور برخی، در سیره | به باور برخی، در سیره امامان شیعه، عمل به تقیه مداراتی وجود داشته است.<ref name=":0">«تقیه مداراتی در سنت و سیرة پیشوایان معصوم»، میقات حج.</ref> به باور آنها،<ref name=":0" /> از میان امامان(ع)، امام علی(ع) بیشتر از دیگران به این تقیه عمل کرده است؛ زیرا دلیل اصلی صبر و مبارزه نکردن او برای گرفتن حق خود (خلافت)، به جهت حفظ وحدت و انسجام مسلمانان بوده است.<ref>مجلسی، 1403 ق، ج29، ص633</ref> برخی، شرکت امام علی(ع) در اجتماعات، نماز خواندن با خلفا و قبول فرمانداری برخی از شهرها توسط بعضی از یاران حضرت نیز از مصادیق تقیه مداراتی دانستهاند.<ref name=":0" /> در سخنان وی نیز اهمیت وحدت میان مسلمانان و پرهیز از تفرقه بیان شده است.<ref>شریف الرضی، 1414ق، صص52 ، 102، 451</ref> | ||
اگر چه احتمال دارد تقیه امام علی(ع) بر تقیه خوفی حمل شود؛ ولی شهید مطهری نیز معتقد است دلیل اصلی تقیه وی، جلوگیری از تفرقه بوده است.<ref>مطهری، 1387ش، ص179</ref> | |||
تقیه امامان شیعه پس از امام علی(ع)، به دلیل روی کار آمدن [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] بیشتر تقیه خوفی بوده است. با این همه، گزارشهایی از حضور آنان در اجتماعات و مساجد اهل سنت و نماز خواندن با خلفا یا امام جماعت عامه وجود دارد. نماز خواندن امامان معصوم(ع) همیشه از روی ترس بر جان خود یا جان پیروانشان نبوده و گاهی به دلیل ایجاد وحدت بین مسلمانان و پرهیز از تفرقه بوده است. | تقیه امامان شیعه پس از امام علی(ع)، به دلیل روی کار آمدن [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] بیشتر تقیه خوفی بوده است. با این همه، گزارشهایی از حضور آنان در اجتماعات و مساجد اهل سنت و نماز خواندن با خلفا یا امام جماعت عامه وجود دارد. نماز خواندن امامان معصوم(ع) همیشه از روی ترس بر جان خود یا جان پیروانشان نبوده و گاهی به دلیل ایجاد وحدت بین مسلمانان و پرهیز از تفرقه بوده است. | ||
همراهی امامان(ع) در طول نزدیک به 250 سال، در مراسم [[حج]]، [[وقوف در عرفات]] و [[وقوف در مشعر]] با اهل سنت، با وجود اینکه در بعضی از سالها ثبوت هلال ذی الحجه مسلم نبود، یکی دیگر از مصادیق تقیه مداراتی در سیره امامان(ع) است. ادعای اینکه در طول همه این سالها، متابعت امامان به جهت تقیه خوفی بوده و تقیه مداراتی و حفظ و انسجام مسلمین مد نظر آنها نبوده است، ادعای سختی است. | |||
در برخی از روایات نیز، سیره امامان معصوم(ع)، در مصادیق تقیه مداراتی بیان شده است.<ref>حر عاملی، 1409ق، ج8 ، ص301؛راوندی، بیتا، ص30؛ حرّ عاملی، 1409 ق، ج12، ص6 و ج16، ص165.</ref> | در برخی از روایات نیز، سیره امامان معصوم(ع)، در مصادیق تقیه مداراتی بیان شده است.<ref>حر عاملی، 1409ق، ج8 ، ص301؛راوندی، بیتا، ص30؛ حرّ عاملی، 1409 ق، ج12، ص6 و ج16، ص165.</ref> | ||
== در احادیث امامان(ع) == | == در احادیث امامان(ع) == | ||
در روایات بسیاری از منابع شیعه،امامان(ع) پیروانشان را به حُسن معاشرت با اهل سنت | در روایات بسیاری از منابع شیعه،امامان(ع) پیروانشان را به حُسن معاشرت با اهل سنت خواندهاند. برخی از این روایات برداشت تقیه مداراتی کردهاند.<ref name=":0" /> برخی این روایات را متواتر دانسته<ref>روحانی، بی تا، ج11، ص422</ref> و به چهار دسته تقسیم کردهاند: | ||
=== جلب محبت اهل سنت === | === جلب محبت اهل سنت === | ||
در بعضی از روایات، امامان(ع) بهطور کلی و بدون ذکر مصداق، به جلب محبت اهل سنت و حسن معاشرت با آنها سفارش کردهاند؛<ref>کلینی، 1407 ق، ج2، ص223؛ حر عاملی، 1409 ق، ج16، ص220.</ref> مانند روایتی، که در آن | در بعضی از روایات، امامان(ع) بهطور کلی و بدون ذکر مصداق، به جلب محبت اهل سنت و حسن معاشرت با آنها سفارش کردهاند؛<ref>کلینی، 1407 ق، ج2، ص223؛ حر عاملی، 1409 ق، ج16، ص220.</ref> مانند روایتی، که در آن امام صادق(ع) برای شیعیانی که اهل بیت(ع) را محبوب مردم قرار داده و مبغوض آنها نمیکنند دعا کرده است.<ref>کلینی، 1407 ق، ج8 ، ص229</ref> او در روایتی دیگر، طریقه ایجاد این محبت را، نشان دادن آنچه اهل سنت میپسندند و مخفی کردن آنچه نمیپسندند دانسته است.<ref>محمد بن ابراهیم، 1397ق، ص34</ref> | ||
=== نشست و برخاست با اهل سنت === | === نشست و برخاست با اهل سنت === | ||
خط ۴۶: | خط ۴۷: | ||
=== شرکت در اجتماعات اهل سنت === | === شرکت در اجتماعات اهل سنت === | ||
روایاتی که پیشوایان معصوم با ذکر نمونههایی به پیروان خود دستور دادهاند در اجتماعات اهل سنت شرکت کنند و خود را در جامعه مسلمانان نشان دهند و از سایر افراد جامعه خود را جدا نکنند، مانند اینکه در | روایاتی که پیشوایان معصوم با ذکر نمونههایی به پیروان خود دستور دادهاند در اجتماعات اهل سنت شرکت کنند و خود را در جامعه مسلمانان نشان دهند و از سایر افراد جامعه خود را جدا نکنند، مانند اینکه در مساجد اهل سنت حضور یافته و در نمازهای جماعت آنها شرکت کنند، در تشییع جنازه آنها شرکت کنند، مریضان آنها را عیادت نمایند و در محاکم قضایی به نفع یا ضرر آنها شهادت دهند؛ حتی در روایت آمده است که اگر میتوانید امام جماعت آنها یا مؤذن آنها شوید.<ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج16، ص219؛ حرّ عاملی، 1409ق، ج12 و ج8 ، ص430 ص۵ و ۷؛ ابن شعبه حرانى، 1404 ق، ص478؛ </ref> | ||
سیاق این روایات را ظهور در تقیه مداراتی و فرض انتفای ضرر دانستهاند و در بعضی از این روایات قرائنی یافتهاند که این سیاق را تقویت میکند. | |||
برخی از روایات در بین مصادیق تقیه مداراتی، فقط ناظر به نماز است؛ در این روایات امامان معصوم(ع) با ذکر ثوابهای زیاد، در صدد ترغیب و تشویق شیعیان به شرکت در نماز جماعت اهل سنت و نماز خواندن با آنها هستند. | |||
این روایات به دو مضمون وارد شده؛ در بعضی ترغیب به شرکت در نماز جماعت اهل سنت است و برای آن اجر و ثوابهای بسیار بیان گردیده؛<ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج8 ، ص229-۳۰۱ و 368؛ ابن بابویه، 1414 ق، ص109؛ خویی، 1408 ق، ج5، ص318؛ </ref> در برخی دیگر، با فرض اینکه شخص نمازش را قبلاً خوانده به شرکت در نماز جماعت عامه ترغیب شده است.<ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج8 ، ص۳۰۲ و ۳۰۴</ref> | |||
== نتیجه == | |||
در این پژوهش، به اثبات این مهم پرداختیم که تقیه مداراتی مانند تقیه خوفی از اهمیت به سزایی برخوردار است و شایسته است بیشتر مورد توجه فقها قرار بگیرد. در ابتدا سیره پیشوایان معصوم: در عمل به این تقیه تبیین شد و گذشت که پیشوایان معصوم همراه خلفا یا امام جماعت عامه نماز میخواندند و همچنین در مراسم حج و وقوف در عرفات و مشعر از عامه متابعت میکردهاند و روشن است که اقتدا در نماز و همراهی در حج همیشه از روی خوف نبوده بلکه گاهی به جهت تقیه مداراتی و حفظ و ایجاد وحدت و انسجام بین مسلمین بوده است. | |||
سپس سنت گفتاری و روایات پیشوایان معصوم در باب این تقیه تبیین شد و آنچه در این روایات نسبت به آن سفارش و تشویق شده عبارت است از: جلب محبت و معاشرت با عامه، مخالطه، نشست و برخاست و همراهی با آنها، شرکت و حضور در اجتماعات آنها از قبیل: نماز جماعت، تشییع جنازه، عیادت مریض، ادای امانت و حضور در محاکم قضایی با شهادت دادن به نفع یا ضرر آنها... | |||
نتیجه حضور شیعیان در اجتماعات عامه این است که شیعیان از آنها که اکثریت را تشکیل میدادند تمییز و تشخیص داده نشوند و از طرفی بین مسلمانان اتحاد و یکپارچگی حکمفرما باشد، اما در بین واجبات عبادی بر نماز که مهمترین رکن دین است و در آشکارا اقامه میشود و مسلمانان در طول شبانه روز انجام میدهند ترغیب و تشویق بیشتری شده است و اجر و ثوابی همچون نماز با پیامبرخدا(ص) برای آن شمرده شده است و میتوان گفت مهمترین مصداق تقیه مداراتی نماز جماعت با عامه است. از مجموع این روایات، اهمیت تقیه مداراتی کشف میشود و لازم است این تقیه مانند تقیه خوفی بیشتر مورد توجه علما قرار گرفته و زوایای مختلف آن بررسی شود. | |||
مباحثیکه در این تقیه مجال دارد و در کتب بعضی از فقهای متأخر؛ مانند امام خمینی<ref>1420ق، ص7، 48،70 ؛ بی تا، صص539 ، 552</ref> و آیتالله خویی<ref>1408ق، ج5، صص319 ـ 315</ref> مورد اشاره قرار گرفته است: | |||
1. حکم تکلیفی تقیه مداراتی؛ مشروعیت و استحباب این تقیه مسلم است اما آیا به حد وجوب نیز میرسد؟ | |||
2. حکم وضعی تقیه مداراتی و اجزا یا عدم اجزای عمل مقرون به این تقیه، | |||
3. آیا عمل به تقیه مداراتی مشروط به عدم مندوحه و نداشتن راه گریز است یا مطلق است و در فرض داشتن مندوحه هم این تقیه مشروعیت دارد؟ | |||
4. محدوده عمل به تقیه مداراتی در ناحیه متقی منه<ref>شخص یا اشخاصی که از آنها تقیه میشود</ref> چه مقدار است؟ آیا اختصاص به اهل سنت دارد؟ | |||
5. محدوده این تقیه در ناحیه متقی فیه<ref>امری که در آن تقیه میشود</ref> چه مقدار است؟ آیا اختصاص به مصادیقی دارد که در روایات آمده است یا هر عبادت دسته جمعی در شرایطی که مصلحت وحدت را به دنبال داشته باشد، میتواند مصداق این تقیه باشد. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
خط ۹۲: | خط ۱۱۱: | ||
* موسوی خمینی، سید روح الله، کتاب الطهارة (تقریرات)، مقرر: فاضل موحدى لنکرانی، محمد، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(قدس سره)، قم، بی تا. | * موسوی خمینی، سید روح الله، کتاب الطهارة (تقریرات)، مقرر: فاضل موحدى لنکرانی، محمد، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(قدس سره)، قم، بی تا. | ||
* موسوی خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، مقرر: غروی میرزا على، چاپ اول، علمیه، قم، 1418ق. | * موسوی خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، مقرر: غروی میرزا على، چاپ اول، علمیه، قم، 1418ق. | ||