در حال ویرایش تمیم بن اوس (بخش)

==پس از پیامبر==

مهم‌ترین ویژگی تمیم در این دوره که نام او را با تحولات فرهنگی [[حرمین]] و به ویژه مدینه گره زده است، قصّه‌گویی به صورت رسمی است.<ref>نک: قصه‌خوانان در تاریخ اسلام و ایران، ص29-33.</ref> 

===آغاز قصه‌گویی===

در روزگار پیامبر(ص) و ابوبکر (حک: 11-13ق.) و اوایل دوره [[عمر بن خطاب|عمر]]، عنوانی رسمی با عنوان قصه‌گو (قاصّ) که از تایید حکومت برخوردار باشد، وجود نداشت.<ref>مسند احمد، ج3، ص449؛ تاریخ المدینه، ج1، ص10-12.</ref> تمیم داری که قصه‌گویی را در سفرهای خود به شام، از کنیسه‌ها و وعاظ آن سرزمین آموخته بود،<ref>المفصل، ج8، ص378.</ref> نخستین بار در روزگار عمر قصه‌گویی را آغاز کرده و از او خواست تا به صورت رسمی به وی اجازه قصه‌گویی در مسجد مدینه را عطا کند. عمر نخست نپذیرفت و حتی وی را به قتل تهدید کرد<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص10-11؛ المعجم الکبیر، ج2، ص50.</ref> اما سرانجام در برابر اصرارهای او تاب نیاورد و به وی اجازه داد تا بر پا ایستاده، قصه بگوید.<ref>المذکر و التذکیر، ص63.</ref> در گزارشی آمده که پس از این رخصت، هنگامی که از نزدیک وی می‌گذشت، با شلاق خود او را آزرد.<ref>تحذیر الخواص، ص189.</ref> 

بیشتر منابع بر آنند که تمیم پس از چندی قصه‌گویی و وعظ، جای خود را در میان مردم و حکومت باز کرد؛ به گونه‌ای که عمر در محفل وی می‌نشست و به سخنان او گوش فرا می‌داد<ref>القصاص و المذکرین، ص193-194.</ref> و بعد‌ها به وی اجازه داد تا در روزهای جمعه پیش از آن که خطبه بخواند، او در مسجد مدینه به قصه‌گویی بپردازد.<ref>المصنف، ج3، ص219؛ تاریخ المدینه، ج1، ص11-12.</ref> سپس در ادامه روزگار عمر و نیز در دوره عثمان، تعداد مجالس قصه‌گویی او به دو یا سه بار در هفته رسید.<ref>المذکر و التذکیر، ص66.</ref> 

===محتوای قصه‌ها===

معاصران در تحلیل محتوای قصه‌های او که بیشتر بر حدس استوار است، بر آنند که افزون بر وعظ، به دلیل پیشینه مسیحیت، از آثار‌ اندیشه‌های مسیحی نیز بهره داشته است. از این‌رو، گزارش‌های او را از گونه «مسیحیات» و هم‌پایه «[[اسرائیلیات]]» قلمداد کرده‌اند.<ref>اضواء علی السنة المحمدیه، ص182؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج6، ص171.</ref> 

گمان می‌رود گوشه‌ای از محتوای وعظ‌ها و قصه‌های او به دست راویانش که برخی همچون [[ابن‌عباس]]، [[ابوهریره]] و [[عبدالله بن عمر]] از [[صحابه]] و بعضی مانند [[عطاء بن یزید]] و [[ابن‌سیرین]] از [[تابعین]] بوده‌اند، به کتب روایی نیز راه یافته‌ باشد. ظهور تمیم در این دوره به عنوان واعظ و قصه‌گو که مردم را با این شیوه به زهد و تقوی دعوت می‌کرد و نیز سیره زندگی وی باعث شده تا از او چهره‌ای زاهد و عابد در منابع ترسیم شود تا جایی که او را «راهب الامة فی عصره» خوانده‌اند.<ref>حسن المحاضره، ج1، ص177.</ref> هنگامی که وی پس از قتل عثمان (35ق.) به شام رفت و در [[فلسطین]] ساکن شد، به او عنوان «عابد اهل فلسطین» دادند.<ref>غریب الحدیث، ج4، ص306؛ حسن المحاضره، ج1، ص177.</ref> 

===مضمامین روایات تمیم===

در میان روایات او، بیشتر به مضامین عبادی و اخلاقی برمی‌خوریم؛ چنان که از میان 18 روایت او از پیامبر(ص)<ref>تقریب التهذیب، ج1، ص143؛ غریب الحدیث، ج4، ص306؛ الاعلام، ج2، ص87.</ref> موضوعاتی همچون جایگاه ویژه نماز در قیامت، وجوب نماز جمعه، فضیلت قرائت 100 آیه در هر شب، حق مرد بر زن، و فضیلت آماده کردن مرکب به دست خود را می‌نگریم.<ref>المعجم الکبیر، ج2، ص49-57.</ref> همچنین گزارش‌های فراوان درباره سیره عبادی وی رسیده که بیشتر آن‌ها اغراق‌آمیز است. از آن جمله است: خواندن همه قرآن در یک رکعت نماز،<ref>السنن الکبری، ج3، ص25.</ref> گذراندن همه شب به قرائت قرآن،<ref>تحفة الاحوذی، ج8، ص219.</ref> تکرار آیه‌ای از قرآن (آیه 21 [[سوره جاثیه]]<ref>تاریخ دمشق، ج11، ص77.</ref> در همه شب، ختم قرآن در یک هفته،<ref>السنن الکبری، ج2، ص396.</ref> نخوابیدن تا یک سال به علت آن که شبی برای نماز شب به پا نخاسته بود.<ref>تاریخ دمشق، ج11، ص77.</ref> نیز آورده‌اند که او حلّه‌ای به ارزش 1000 درهم برای نماز خریده بود.<ref>تفسیر قرطبی، ج7، ص196.</ref> 

درباره توجه او به مداومت بر نماز آورده‌اند پس از آن که عمر از خواندن نماز مستحب پس از نماز عصر نهی کرد، تمیم اعتنا ننمود و آن گاه که عمر او را تازیانه زد، گفت: «در روزگار رسول خدا(ص) که از تو بهتر بود، نیز پس از نماز عصر نماز مستحب خوانده‌ام.»<ref>المعجم الاوسط، ج8، ص296.</ref> 

===ترسیم چهره تمیم===

ترسیم این چهره از تمیم در منابع، صرف نظر از درستی یا نادرستی گزارش‌ها، باعث شد تا او در میان مردم چهره‌ای زاهد و عابد یابد؛ به گونه‌ای که مزار او محل رفت و آمد مشتاقان شود. در سده نهم ق. دانشمندی حنبلی به نام احمد بن محمد موصلی، کتابی با عنوان تحفة الساری الی زیارة تمیم الداری نگاشته است.<ref>هدیة العارفین، ج1، ص132.</ref> همچنین در‌ اندکی از منابع، او را از جمع‌کنندگان قرآن<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج2، ص356؛ سیر اعلام النبلاء، ج2، ص445.</ref> و نیز نخستین قاضی در اسلام<ref>فتح الباری، ج12، ص39.</ref> خوانده‌اند که با گزارش‌های منابع پرشمار تفاوت دارد.

===مکان سکونت===

تمیم تا هنگام قتل عثمان (35ق.) در [[مدینه]] ماند. سپس به [[بیت‌المقدس]] رفت و در آن جا ساکن شد و به عبادت پرداخت.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج7، ص408-409؛ تاریخ دمشق، ج11، ص59.</ref> به سخن شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]]، منزل تمیم در مدینه تا هنگام آقا بزرگ معروف بوده و زیارت می‌شده است.<ref>الذریعه، ج7، ص52.</ref> از برخی منابع برمی‌آید که او چندی در بیت‌المقدس حکمرانی داشته است.<ref>المعجم الصغیر، ج1، ص14.</ref> وی به سال 40ق. در بیت المقدس درگذشت.<ref>تهذیب التهذیب، ج1، ص449.</ref> محل قبر او را در بیت جبرین یا بلاطه دانسته‌اند.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج2، ص448.</ref> 

===کنیه===

نام تمیم را در شمار همسران‌ ام‌فروه، خواهر ابوبکر، آورده‌اند.<ref>المعارف، ص168.</ref> 

از تمیم پسری باقی نماند و تنها یک دختر به نام رقیه داشت. به همین مناسبت، کنیه وی را ابورقیه گفته‌اند.<ref>تاریخ دمشق، ج11، ص61.</ref> 

===نسل===

در نسل‌های بعد، از احمد بن محمد داری از نوادگان او، به عنوان راوی یاد شده است.<ref>المعجم الاوسط، ج7، ص315.</ref> 

نسل او در سده‌های پیاپی بخشی از مناطق بیت‌المقدس را در تصرف خود داشته‌اند؛ چنان‌که [[ذهبی]] (م. 748ق.) در سده هشتم ق. گزارشی از این تصرف در زمانه خود را به دست می‌دهد.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج2، ص443-445.</ref>