در حال ویرایش توسل (بخش)

===توسل در دوره پیش از اسلام===

در منابع روایی تفسیری، به نمونه‌های متعدد از توسل در دوره پیش از [[اسلام]] اشاره شده که پیامبران و چهره‌های معتبر دیگر انجام داده‌اند.<ref>شفاء السقام، ص296-297؛ الفصول المهمه، ج1، ص24.</ref> از آن جمله، تلقی کلمات در آیه 37 [[سوره بقره]]، به آشنایی وی با پیامبر(ص) و اهل بیت او و توسل به ایشان تفسیر شده که پس از آن، [[توبه]] وی پذیرفته شد.<ref>التبیان، ج1، ص169؛ تفسیر ثعلبی، ج1، ص184؛ الدر المنثور، ج1، ص59-60.</ref> نیز توسل [[حضرت نوح(ع)]]، [[حضرت ابراهیم(ع)]]، [[حضرت موسی(ع)]] و فرزندان [[حضرت یعقوب(ع)]] به پیامبر(ص) و توسل [[حضرت یوسف(ع)]] به حرمت پدرانش و اهل حرم<ref>مستدرک سفینة البحار، ج2، ص301-302.</ref> گزارش شده است. عبدالمطلب و ابوطالب نیز در دو رخداد جدا‌گانه، هنگام استسقاء، پیامبر(ص) را به عنوان وسیله به درگاه خداوند یاد کردند و به ایشان توسل جستند.<ref>فتح الباری، ج2، ص412؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص189-191؛ ج3، ص268ـ270؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص80.</ref>

این روایات به رغم تردید برخی از سلفیان معاصر چون [[رشید رضا]] در درستی آن‌ها، از تواتر معنوی برخوردارند و اعتبار شرعی اصل‌ اندیشه توسل را به اثبات می‌رسانند.<ref>التوسل، ص85؛ آیین وهابیت، ص147-149.</ref> از این‌رو، دانشوران مذاهب اسلامی پس از ابن‌تیمیه به نقد مفصل‌ اندیشه وی در این موضوع پرداخته‌اند. برای نمونه، [[سبکی شافعی]] (م. 746ق.) بابی جدا‌گانه را در کتاب [[شفاء السقام]] به موضوع توسل به پیامبر(ص) اختصاص داده و از رواج و اعتبار فراگیر آن تا پیش از ابن‌تیمیه یاد کرده و وی را نخستین کسی دانسته که در درستی این امر تردید ورزیده است.<ref>شفاء السقام، ص294-296؛ حاشیة رد المحتار، ج6، ص716؛ فیض القدیر، ج2، ص170.</ref> آن‌گاه در اثبات درستی توسل به پیامبر(ص)، به ذکر شماری گسترده از روایات پرداخته و آن‌ها را در تقسیمی مبتکرانه در سه بخش پیش از رسول خدا، در مدت زندگی ایشان و پس از وفات ایشان دسته‌بندی کرده است.<ref>شفاء السقام، ص161-168.</ref> در تقسیم دیگر از جهت مفهومی، توسل به معنای طلب حاجت از خداوند با واسطه نهادن شخصی مبارک یا طلب دعا از فردی محترم و یا درخواست از پیامبر(ص) برای شفاعت نزد خداوند جهت برآورده شدن حاجت، تقسیم شده و در هر بخش نیز به احادیثی استناد گشته است.<ref>شفاء السقام، ص163، 169، 174.</ref>

افزون بر این همه، از دیدگاه تحلیل مفهومی می‌توان گفت که ماهیت توسل با زنده و مرده بودن تفاوت نمی‌یابد و لازمه پذیرش توسل به زنده، پذیرفتن توسل به مرده نیز هست. حداکثر می‌توان گفت که توسل به مرده بی‌فایده است، نه آن‌که موجب شرک باشد. بسیاری از فقیهان [[اهل‌سنت]] نه تنها توسل به صالحان و نیکان را جایز شمرده‌اند<ref>مواهب الجلیل، ج4، ص406؛ حاشیة رد المحتار، ج6، ص716؛ الانصاف، ج2، ص456.</ref> بلکه برخی آن را مستحب هم دانسته‌اند.<ref>الانصاف، ج2، ص456.</ref>