در حال ویرایش ثبیر

'''ثَبیر'''، نام کوهی در شرق [[مکه]] و روبه‌روی [[غار حرا]] است که در امتداد [[منا]] قرار دارد.

ثبیر همان کوهی است که [[حضرت ابراهیم(ع)]]؛ [[حضرت اسماعیل(ع)]] را برای قربانی کردن در راه خدا به آن جا برد و سپس خداوند قوچی برای قربانی کردن فرستاد. 

این کوه را از مکان‌های استجابت دعا دانسته‌اند. بعدها در دامنه این کوه، مسجدی به نام [[مسجد کبش]] (قوچ) به یادبود این رویداد ساختند.  به سبب تعدد مکان‌های شناخته شده با این نام، این کوه به ثبیر الاثبره نیز شهرت دارد.

بر اساس گزارشات تاریخی، در بنای [[کعبه]] به دست حضرت ابراهیم(ع) و همچنین در بازسازی کعبه توسط [[قریش]]  از سنگ‌های این کوه استفاده شده است.
[[پرونده:نمایی از کوه ثبیر.jpeg|350px|بندانگشتی|نمایی از کوه ثبیر]]
==موقعیت جغرافیایی==

ثبیر نام کوهی در شرق [[مکه]] و روبه‌روی [[غار حرا]] است که در امتداد [[منا]] قرار دارد. به سبب تعدد مکان‌های شناخته شده با این نام، این کوه به ثبیر الاثبره نیز شهرت دارد. <ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص278-280؛ الجامع اللطیف، ص301-302.</ref>
==وجه تسمیه==
درگذشت مردی از [[قبیله هذیل|قبیله هُذیل]] به نام «ثبیر» در این کوه <ref>السیرة النبویه، ج1، ص273؛ معجم البلدان، ج2، ص73.</ref> را سبب نام‌گذاری آن دانسته‌اند.

بازداشتن ثبیر از دیدار غار حراء و یا خورشید و تناسب آن با معنای لغوی ثبیر (بازداشتن و ایجاد مانع) از دیگر وجوه نام‌گذاری آن بیان شده است. <ref>معجم البلدان، ج1، ص90؛ البدایة و النهایه، ج5، ص183.</ref>

بخشی از کوه ثبیر به [[کوه رخم|کوه رَخَم]] مشهور است. علت این شهرت، نشستن پرنده‌هایی به همین نام در شامگاهان بر این کوه یاد شده است. <ref>التاریخ القویم، ج2، ص400.</ref> برخی از محققان «رخم» را نام امروزین ثبیر دانسته‌اند. <ref>معجم المعالم الجغرافیه، ص71.</ref>

==مکان استجابت دعا==

ثبیر را از مکان‌های استجابت دعا دانسته‌اند. <ref>العقد الثمین، ج1، ص266؛ الجامع اللطیف، ص301.</ref>

==قربانگاه اسماعیل==

بر پایه برخی گزارش‌ها، ثبیر همان کوهی است که [[حضرت ابراهیم(ع)]] [[حضرت اسماعیل|اسماعیل]] را برای قربانی کردن در راه خدا به آن جا برد و سپس خداوند قوچی برای قربانی کردن فرستاد. <ref>علل الشرائع، ج2، ص562؛ شفاء الغرام، ج1، ص349، 372؛ الاعلام باعلام بیت‌ الله الحرام، ص71-72.</ref>

بعدها در دامنه این کوه، مسجدی به نام [[مسجد کبش]] (قوچ) به یادبود این رویداد ساختند. <ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص175؛ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص18.</ref>

==بنای کعبه==

به گزارشی، هنگامی که ابراهیم(ع) بنای کعبه را با سنگ‌هایی از این کوه <ref>التاریخ القویم، ج2، ص478.</ref> به پایان برد، بر فراز آن ایستاد و مردم را به حج‌‌گزاری فراخواند. <ref>الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص69؛ تحفة الکرام، ص94.</ref>

==بازسازی کعبه==

بعدها [[قریش]] نیز در بازسازی کعبه (5 پیش از [[بعثت]]) از سنگ‌های این کوه استفاده کردند. <ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص231؛ التاریخ القویم، ج3، ص39.</ref>

در برخی روایت‌ها، ثبیر یکی از شش قطعه کوه شمرده شده که هنگام تجلی قدرت خداوند به درخواست قوم موسی، از هم پاشیده شدند. <ref>الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص11؛ معجم البلدان، ج2، ص73.</ref>
==دعای عبدالمطلب==

از طلب باران به دست [[عبدالمطلب]] بر بالای این کوه و اجابت آن گزارش داده‌اند. <ref>تاریخ سیستان، ص53.</ref> نیز از لرزش این کوه هنگام صعود [[پیامبر(ص)]] بر آن و دستور پیامبر به آرامش، گزارش نموده‌اند. <ref>معجم ما استعجم، ج1، ص336؛ تاریخ دمشق، ج39، ص337؛ نک: بحار الانوار، ج19، ص70.</ref>

==اعتکاف عایشه==
گویا [[عایشه]] روزهایی را در غاری در ثبیر بالاتر از مسجد کبش به اعتکاف مشغول بوده و بعدها مسجدی در آن مکان برایش ساخته‌اند. <ref>الجامع اللطیف، ص292؛ تحصیل المرام، ج1، ص513؛ نک: اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص150.</ref>

==ساختن سد در دامنه ثبیر==

[[خالد بن عبدالله قسری|خالد بن عبدالله قَسری]]، امیر مکه، به فرمان [[سلیمان بن عبدالملک]] (96-99ق.)  با ساختن سدی در [[ثقبه|ثَقبه]] در دامنه ثبیر، آب چشمه‌ای را با بهره‌گیری از آبراه‌هایی از مس، به [[مسجدالحرام]] رسانید که به [[برکه قسری]] شهرت یافت. <ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص107؛ اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص149.</ref>

==نام‌گذاری اماکن دیگر==

برای هفت مکان دیگر نیز نام ثبیر به کار رفته است که عبارتند از:

ثبیر الزنج، ثبیر الاعرج، ثبیر الاحدب، ثبیر الخضراء، ثبیر النصع، ثبیر غیناء در مکه، و ثبیر دیگری در مُزینه. <ref>الجامع اللطیف، ص302؛ عمدة القاری، ج9، ص262؛ بحار الانوار، ج57، ص119.</ref>

==واژه ثبیر در روایات و اشعار==

نام ثبیر در سروده‌های شاعران عرب و فارسی‌گوی به‌کار رفته است. <ref>جمیع دواوین الشعر العربی، ج3، ص167، 174، 201؛ ج8، ص129، 294، 356؛ حج در آیینه شعر فارسی، ص172.</ref> همچنین این واژه به عنوان نمادی از عظمت و افزونی در روایات متعدد به کار رفته است. <ref>تفسیر منسوب به امام عسکری، ص13، 517؛ جامع الاخبار، ص41؛ وسائل الشیعه، ج6، ص175.</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7416
 | عنوان = ثَبیر
 | نویسنده = علی حسنخانی
}}
* '''اخبار مکه''': الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
* '''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
* '''الاعلام باعلام بیت الله الحرام''': محمد بن احمد النهروالی (م. 990ق.)، به کوشش علی محمد، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1425ق.
* '''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
* '''التاریخ القویم''': محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.
* '''تاریخ سیستان''': مؤلف ناشناخته، به کوشش محمد تقی بهار، تهران، پدیده خاور، 1366ش.
* '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
* '''تحصیل المرام''': محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق.
* '''تحفة الکرام''': السید محمد مهدی بحر العلوم (م. 1212ق.)، به کوشش الجلالی و الغفوری، مشعر، 1425ق.
* '''التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السّلام)''':  به کوشش ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی[، 1409ق.
* '''جامع الاخبار''': محمد بن محمد الشعیری (م. قرن6ق.)، بیروت، اعلمی، 1406ق.
* '''الجامع اللطیف''': محمد ابن ظهیره (م. 986ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1423ق.
* '''حج در آیینه شعر فارسی''': محمد شجاعی، تهران، مشعر، 1388ش.
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213ق./218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
* '''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
* '''العقد الحسینی''': حسین بن عبدالصمد العاملی (م. 984ق.)، به کوشش المدرسی، یزد، گلبهار.
* '''علل الشرائع''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، 1385ق.
* '''عمدة القاری''': العینی (م. 855ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
* '''معجم ما استعجم''': عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق.
* '''معجم المعالم الجغرافیه''': عاتق بن غیث البلادی (م. 1431ق.)، مکه، دار مکه، 1402ق.
* '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، قم، آل البیت، 1412ق. 
{{پایان}}
{{اماکن مکه}}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:کوه‌های مکه]]
[[رده:مکان‌های متبرک]]