در حال ویرایش ثقیف (بخش)

==ثقیف در دوران نبوی==
از واکنش ثقفیان در برابر ظهور [[اسلام]] و نبوت پیامبر تا سال دهم بعثت آگاهی چندان در دست نیست.

===تقابل با پیامبر اسلام===

با توجه به گستردگی ارتباطات ثقیف و قریش و منافع اقتصادی مشترک آنان و نیز اعتبار و منزلت ثقیف نزد عرب که واکنش آنان در برابر پیامبر(ص) را دارای اهمیت می‏‌کرد، می‏‌توان دریافت که آنان نیز همسو با قریش در برابر پیامبر(ص) قرار گرفتند.

این امر به سال دهم بعثت و پس از آن که پیامبر(ص) با رحلت [[ابوطالب]]، بزرگ‌ترین حامی اجتماعی خود را از دست داد و با فشارهای سخت قریش روبه‌رو شد، آشکارا رخ نمود. در این سال، هنگامی که پیامبر(ص) با هدف دعوت ثقفیان 10 روز در این شهر اقامت گزید، با سه تن از بزرگان شاخه بنی‌مغیرة بن عوف ثقیف به نام عبد یالیل، مسعود و حبیب از فرزندان عمرو بن عمیر دیدار کرد؛ اما با برخورد تند و توهین‌آمیز آنان روبه‌رو شد.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص285؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص36.</ref> 

برخی از مفسران نزول آیه 48 [[سوره قلم]]، را در زمان بازگشت پیامبر(ص) از طائف می‏‌دانند. در این حال، پیامبر(ص) می‌خواست به دلیل رفتار تند و زشت ثقیف، آنان را [[نفرین]] کند؛ ولی خداوند او را به صبر فراخواند: {{قلم رنگ|سبز|﴿فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَلا تَکُنْ کَصَاحِبِ الْحُوتِ اِذْ نَادَی وَهُوَ مَکْظُومٌ﴾}}.<ref>التفسیر الکبیر، ج30، ص99؛ الکشاف، ج4، ص148.</ref> 

ارتباط و اتحاد دیرین بنی‌ عوف با بنی‌ عبدشمس، به ویژه با بنی‌امیه که در پی ازدواج عروة بن مسعود با دختر ابوسفیان، استوارتر شده بود، در برخورد ثقیف با پیامبر اثر نهاد.

===گرویدن به اسلام===
با هجرت پیامبر(ص) به [[مدینه]] و پیروزی‏‌های مسلمانان بر مشرکان قریش و متحدان‌شان، برخی از ثقفیان که همگی از شاخه احلاف بودند، به اسلام گرویدند. نخستین بار از اسلام [[مغیرة بن شعبه]] از بنی‌معتب بن مالک به سال پنجم ق.<ref>الطبقات، ج4، ص285؛ تاریخ دمشق، ج60، ص22.</ref> و حضور ابوحذیفه،<ref>اسد الغابه، ج5، ص72؛ الاصابه، ج7، ص74.</ref> یَعلی بن مُره،<ref>الطبقات، ج6، ص40؛ اسد الغابه، ج5، ص129؛ تهذیب الکمال، ج32، ص398.</ref> جابر بن شیبان<ref>اسد الغابه، ج1، ص304؛ الاصابه، ج1، ص543.</ref> و عمرو بن شبیل<ref>الاصابه، ج4، ص534.</ref> از بنی‌عتاب بن مالک به سال ششم ق. در جمع مسلمانان و بیعت‌کنندگان [[بیعت رضوان|رضوان]] یاد شده است. در برابر مسلمانان انگشت‌شمار ثقیف، دیگر مردم این قبیله به رهبری بزرگان خود حضور در کنار قریش برای رویارویی با مسلمانان را به صورت جدّی‏‌تر دنبال کردند.

===دشمنی‏‌ و نبردها===

همدلی و همکاری ثقیف و قریش در برابر مسلمانان چندان جدی بود که برخی از مفسران در تفسیر آیه 73 [[سوره انفال]]، که کافران را یاوران و مدافعان یکدیگر می‌‏داند، مقصود از آنان را کافران قریش و ثقیف می‏‌دانند.<ref>تفسیر سمرقندی، ج2، ص35.</ref> 

اسیر ساختن دو تن از [[اصحاب پیامبر]](ص) در همان سال‌های آغازین [[هجرت]]،<ref>السنن الکبری، بیهقی، ج6، ص320؛ مسند احمد، ج4، ص430؛ نیل الاوطار، ج8، ص146.</ref> مرثیه‌سرایی شاعر ثقیف امیة بن ابی‌الصلت در رثای کشتگان مشرکان در [[بدر]]،<ref>السیرة النبویه، ج2، ص550؛ تاریخ دمشق، ج61، ص330.</ref> حضور بیش از 100 تن از آنان به سال سوم ق. در [[جنگ احد|نبرد احد]]،<ref>المغازی، ج1، ص203.</ref> نقش بسزا در سپاه احزاب به سال پنجم ق.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص427.</ref> و همراهی با نیروهای اعزامی قریش برای رویارویی با پیامبر(ص) در [[حدیبیه]] به سال ششم ق. از جمله دشمنی‏‌های ثقیف با ایشان است.

===دیدار با پیامبر در حدیبیه===

دیدار عروة بن مسعود به نمایندگی از قریش با پیامبر در حدیبیه و سخنان تند و توهین‏‌آمیز وی با ایشان<ref>السیرة النبویه، ج3، ص778.</ref> گویای شدت رفتار ثقیف در برابر پیامبر(ص) است. برخی از اعزام نیروهایی به فرماندهی [[عمر بن خطاب]] در سال هفتم ق. به سوی منطقه [[تربه|تُربَه]] و گریختن ثقیف و هوازن گزارش داده‌‏اند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص486.</ref> 

===نبرد حُنین===

مهم‌ترین و بزرگ‌ترین رویارویی ثقیف با مسلمانان را باید در [[جنگ حنین|نبرد حُنین]] به سال هشتم ق. و سپس مقاومت آنان در غزوه طائف در برابر محاصره کنندگان مسلمان آن شهر جست‌وجو کرد. از آن جا که در آغاز حرکت سپاه مسلمانان از مدینه، کسی از مقصد پیامبر(ص) برای فتح مکه آگاهی نداشت، هم در سپاه مسلمانان و هم در میان اهل طائف، این گمان پدید آمده بود که پیامبر(ص) به قصد سرکوب ثقیف، تدارک نبرد دیده است.<ref>المغازی، ج2، ص802.</ref> 

بر همین اساس، ثقیف همراه متحد دیرین خود، هوازن، با جمع‌آوری نیروهای خویش آماده رویارویی با سپاه مدینه شد. پس از فتح مکه، پیامبر(ص) برای رویارویی با هوازنیان که در چند سالِ حکومت پیامبر در مدینه، گاه در برابر مسلمانان صف‌آرایی کرده بودند، به سوی مناطق آنان حرکت کرد.
هوازن و ثقیف با آگاهی از تصمیم پیامبر(ص) نیروهای از پیش آماده خود را رهسپار نبرد با مسلمانان کردند. احلافِ ثقیف به فرماندهی قارب بن اسود بن مسعود و بنی‌‏مالک که پیشتر از طائف اخراج شده بودند، نیز به فرماندهی سُبیع بن حارث در آغاز نبرد حنین با حربه غافل‌گیری و به‏ کار بستن همه توان خود، انسجام سپاه دوازده هزار نفری مسلمانان را از هم گسست.<ref>المحبر، ص115؛ المغازی، ج3، ص892-897.</ref> 
هراس مسلمانان و گریز آنان از صحنه نبرد حنین، پیامبر و اصحاب وفادار او را دچار خطر کرد. اما با یاری خداوند و استواری پیامبر و شماری‌اندک از مسلمانان و سپس بازگشت مسلمانان فراری به صحنه نبرد، ثقیف شکستی سنگین خورد.<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج6، ص1772-1774؛ جامع البیان، ج5، ص4؛ الکشاف، ج2، ص181-182.</ref> 


خداوند از غزوه حنین در آیه 25 [[سوره توبه]]، یاد می‌‏کند و بر این امر تاکید دارد که در این غزوه نیز خداوند مانند بسیاری از معرکه‌های دیگر به یاری آنان آمد و غرور مسلمانان به سبب جمعیت بسیار، عامل شکست ابتدایی بوده است: {{قلم رنگ|سبز|﴿لَقَدْ نَصَـرَکُمُ اللهُ فِی مَوَاطِنَ کَثِیرَةٍ وَیَوْمَ حُنَیْنٍ اِذْ اَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْکُمْ شَیْئًا وَضَاقَتْ عَلَیْکُمُ الارْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرِینَ﴾}}.

فرار نیروهای احلاف با بر جای نهادن تنها دو کشته و نیز هوازنی‏ها از معرکه حنین، بار سنگین نبرد را بر دوش گروه بنی‌مالک ثقیف افکند و آمار کشته‏‌های آنان به 70<ref>السیرة النبویه، ج4، ص899.</ref> یا 100 تن<ref>المغازی، ج3، ص907.</ref> رسید که سبیع بن حارث از جمله آنان بود.
برخی از محققان حضور نیافتن عروة بن مسعود، رئیس ثقیف، و غیلان بن سلمه، مرد شماره دو بنی‌عوف (احلاف) و نیز بزرگان بنی‌حبیب به عنوان سران شاخه بنی‌مالک ثقیف، در این نبرد را به معنای همدل نبودن برخی از بزرگان ثقیف با بدنه قبیله می‌دانند.<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج17، ص81-95.</ref> 

===ثقفیان پس از شکست حنین===
ثقفیان پس از شکست در حنین همراه با شاخه اخراجی بنی‌مالک و نیز برخی هوازنیان به طائف بازگشتند و در پناه حصار شهر به تجهیز نظامی خود پرداختند و با گردآوری خواربار و آذوقه، شهر را برای رویارویی با محاصره یکساله آماده کردند.<ref>السیرة النبویه، ج4، ص917-918؛ المغازی، ج3، ص924؛ الطبقات، ج2، ص149-150.</ref> 

پیامبر(ص) ابوسفیان را به سوی طائف فرستاد؛ اما گریز [[ابوسفیان]] از برابر ثقفیان<ref>الارشاد، ج1، ص152-151؛ المناقب، ج1، ص181-182.</ref> ایشان را بر آن داشت که با اعزام [[خالد بن ولید مخزومی]] همراه شماری از نیروها به عنوان مقدمه سپاه و سپس حرکت خود و دیگر سپاهیان، کار را بر ثقیف تمام کند.<ref>المغازی، ج3، ص923؛ الطبقات، ج2، ص150.</ref> محاصره شهر و کوبیدن حصار آن با منجنیق و ارابه، راه به جایی نبرد و تنها بر شمار کشتگان مسلمان افزود.<ref>المغازی، ج3، ص927؛ فتوح البلدان، ج1، ص63؛ السنن الکبری، ج9، ص84.</ref> از این رو، به دستور پیامبر، مسلمانان پس از یک محاصره طولانی که مدت آن میان 15 تا 40 روز گزارش شده، به مکه بازگشتند.<ref>المغازی، ج3، ص936-937؛ الطبقات، ج2، ص152؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص64.</ref> 

===علل ناکامی شکست حصر===
در بررسی علل ناکامی این محاصره طولانی، بیرون آمدن مسلمانان از مدینه، نبرد سنگین حنین، و کم‌رنگ شدن انگیزه دینی را می‌توان مؤثر دانست. حضور برخی از افراد در سپاه مسلمانان به طمع دستیابی به زنان زیباروی ثقیف<ref>المغازی، ج3، ص933-937؛ السیرة النبویه، ج4، ص922؛ مسند ابن راهویه، ج4، ص63.</ref> و نیز درخواست شماری از زنان مسلمان از پیامبر برای سهم بردن از گوهرهای زنان ثقیف<ref>السیرة النبویه، ج4، ص922؛ الاستیعاب، ج4، ص1832.</ref> گزارش شده است.

دعای پیامبر برای هدایت ثقیف آن‌گاه که از او خواستند تا در بازگشت از طائف اهل آن را نفرین کند،<ref>الطبقات، ج2، ص159؛ تاریخ المدینه، ج2، ص499.</ref> می‌تواند عاملی برای ترک محاصره و بیانگر تمایل پیامبر به برقراری صلح با ثقیف شمرده شود.