در حال ویرایش ثقیف (بخش)

==اسلام ثقیف==
پس از [[غزوه طائف]]، عروة بن مسعود، از بزرگان احلاف ثقیف، در مدینه اسلام آورد و سپس با هدف تبلیغ اسلام به طائف بازگشت. وی پس از چند روز به دست مردی از شاخه بنی‌مالک کشته شد. این رویداد موجب تزلزل روحیه ثقفیان و نیز اتحاد آنان شد.

===تسلیم طائف در برابر پیامبر===

سپس ابوملیح، فرزند عروه، و قارب بن اسود، برادرزاده وی، که خود از بزرگان احلاف بود، در اعتراض به کشته شدن عروه به دست بنی‌مالک، به مدینه رفتند و مسلمان شدند. نیز مالک بن عوف نصری، فرمانده هوازنی مشرکان در نبرد حنین، که پس از شکست به طائف گریخته بود، نزد پیامبر(ص) رفت و مسلمان شد. ایشان نیز به مالک ماموریت داد تا با مشرکان باقی‌مانده در طائف و پیرامون آن بجنگد. از آن پس، درگیری‌های مالک با ثقفی‏ها ادامه زندگی را بر آنان دشوار کرد<ref>المغازی، ج3، ص955؛ الطبقات، ج1، ص312-313؛ الثقات، ج2، ص79.</ref> و به تدریج زمینه تسلیم شدن طائف را در برابر پیامبر فراهم کرد.

===اعزام هیئت نمایندگی===
ادامه این روند پس از چند ماه مقاومت و تحمل فشار، ثقیف را بر آن داشت که از دشمنی دست بردارند و راهی برای برون‌رفت از این وضع بحرانی بیابد. از این رو، نخست از عبد یالیل بن عمرو بن عمیر خواستند که به نمایندگی از آنان نزد پیامبر رود؛ ولی او از هراس گرفتار شدن به سرنوشت عروه، این کار را به همراهی مردانی دیگر از ثقیف مشروط کرد. از این‌رو، دو تن از احلاف به نام حکم بن عمرو و شرحبیل بن غیلان و سه تن از بنی‌مالک به نام عثمان بن ابی‌العاص، اوس بن عوف و نمیر بن خرشه به نمایندگی از ثقیف با عبد یالیل همراه شدند.<ref>المغازی، ج3، ص962-963؛ السیرة النبویه، ج4، ص965-966.</ref> 

ابن سعد دو تن از فرزندان عبد یالیل به نام کنانه و ربیعه را نیز به این گروه شش نفره می‌افزاید و به همراهی 70 تن دیگر از قبیله ثقیف اشاره می‏‌کند.<ref>الطبقات، ج1، ص313.</ref> برخی نیز تعداد نمایندگان ثقیف را کمی بیش از 10 تن می‌‏دانند.<ref>تاریخ المدینه، ج2، ص501؛ فتح الباری، ج7، ص284.</ref> 
گروه نمایندگی ثقیف ضمن دیدار با مغیرة بن شعبه ثقفی در نزدیکی مدینه و آگاهی از وضع آن شهر، در پی دریافت اجازه از پیامبر در رمضان سال نهم ق. وارد مدینه شدند. به پیشنهاد مغیره و با اجازه پیامبر(ص) نمایندگان ثقیف در منزل مغیره ساکن شدند. نیز به دستور پیامبر(ص) سایبانی در مسجد برای آنان ساختند تا شاهد [[نماز]] و قرائت قرآن مسلمانان مدینه باشند.<ref>المغازی، ج3، ص965؛ الآحاد و المثانی، ج3، ص187-188؛ تاریخ المدینه، ج2، ص502.</ref> 

برخی بر این باورند که مغیره که خود از احلاف بود، تنها احلاف را به خانه خود دعوت کرد و نمایندگان بنی‌مالک زیر سایبان مسجد اقامت داشته‏‌اند.<ref>المصنف، ج2، ص385؛ سنن ابی داود، ج1، ص314؛ تاریخ المدینه، ج2، ص509.</ref> این گزینشِ مغیره را باید برگرفته از کینه دیرینه احلاف و بنی‌مالک و نیز قتل 10 تن از بنی‌مالک به دست مغیره و نگرانی او از کینه و انتقام نمایندگان بنی‌مالک دانست.

===دیدار با پیامبر===
این هیئت در نخستین دیدار با ایشان، به رغم سفارش مغیره به شیوه مشرکان، به پیامبر سلام داد<ref>المغازی، ج3، ص964؛ السیرة النبویه، ج4، ص966؛ الطبقات، ج1، ص313.</ref> و با ایشان به گفت‌وگو نشست. آنان در این دیدار خود را سرسخت‌ترین دشمنان رسول خدا در نبرد و بهترین آنان در صلح دانستند.<ref>تاریخ المدینه، ج2، ص511.</ref> این سخنان در کنار تقدیم هدیه این گروه به پیامبر و تاکید بر این‌که این هدیه پیشکش بوده و نه [[صدقه]]، از سوی شماری از محققان به معنای تلاش این هیئت برای برقراری صلح و نه قبول اسلام، تعبیر شده است.<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج17، ص81-95.</ref> 

با گذشت چندین روز از اقامت هیئت طائف در مدینه، گفت‌وگوها شکلی جدی‏تر یافت و این افراد کوشیدند تا برای خود امتیازاتی به دست آورند. عبد یالیل نظر پیامبر(ص) را در باره مهم‏ترین امور ثقیف که خود را محتاج و وابسته به آن می‏‌دانستند، یعنی شراب و زنا و ربا، جویا شد و سپس از دیدگاه ایشان در باره مخالفت با پرستش یک‌ساله بت لات آگاهی یافت.<ref>المغازی، ج3، ص967؛ تاریخ المدینه، ج2، ص502-503.</ref> آنان رکوع و سجود نماز را بر خلاف شان و شخصیت خود می‌دانستند و از این رو، نماز را نمی‌‏پذیرفتند؛ اما پیامبر سرسختانه با آنان مخالفت کرد.<ref>المغازی، ج3، ص968؛ السیرة النبویه، ج4، ص967.</ref> 

شاید بر اثر همین توقّعات و انتظارات ثقیف در باره جواز زنا، ربا و شراب و پرستش بت لات، پیامبر(ص) نمایندگان طائف را تهدید کرد که اگر اسلام را به‌گونه کامل نپذیرند، باید خود و قبیله خویش را آماده مرگ به دست مردی از یاران ایشان نمایند. هر یک از اصحاب با شنیدن این سخن، آرزو کرد که پیامبر از او نام ببرد. آن‌گاه ایشان علی(ع) را همان مردی دانست که گردن ثقیف را خواهد زد.<ref>انساب الاشراف، ج2، ص123؛ الاستیعاب، ج3، ص1110؛ العمده، ص197.</ref> همین تردیدها و توقّع‌های هیئت ثقیف، بعدها مفسّران را بر آن داشت تا آیاتی را بر آنان تطبیق دهند.<ref>الکشاف، ج2، ص460؛ مجمع البیان، ج3، ص188.</ref> 

===انعقاد پیمان‌نامه===
همه نمایندگان در پی آگاهی از دیدگاه پیامبر(ص) پس از مشورت با یکدیگر، همگی جز کنانه فرزند عبد یالیل<ref>فتح الباری، ج6، ص224؛ الاعلام، ج5، ص234.</ref> اسلام آوردند.<ref>المغازی، ج3، ص967؛ تاریخ المدینه، ج2، ص504.</ref> سپس به دستور پیامبر(ص) به خط خالد بن سعید اموی، پیمان‌نامه‏‌ای برای آنان نگاشته شد. در این پیمان‌نامه، به پیشنهاد ثقفیان و قبول پیامبر(ص) آنان از [[جهاد]] و پرداخت [[زکات]] معاف شدند<ref>مسند احمد، ج3، ص341؛ سنن ابی داود، ج3، ص125.</ref> و مالکیت زمین‏ها و اموال ثقیف به رسمیت شناخته شد و مسلمانان از تعدّی به درختان و حیوانات وادی وجّ که در بیرون حصارهای طائف قرار داشت، منع گشتند.<ref>المغازی، ج3، ص973؛ السیرة النبویه، ج4، ص969.</ref> 

ابن سعد، امام حسن و امام حسین را از شاهدان این پیمان‌نامه می‏‌شمرد و مدعی است که پیامبر(ص) پیمان‏‌نامه را به نُمیر بن خَرشه تحویل داد.<ref>الطبقات، ج1، ص285.</ref> 
نمایندگان ثقیف حتی پس از قبول اسلام و نگاشته شدن پیمان‌نامه، واپسین تلاش‌های خود را برای تعویق ویرانی بت‌خانه لات به کار گرفتند؛ ولی پیامبر(ص) به تقاضای آنان بها نداد. آن‌ها خواستند که از شکستن بت‌ها معاف گردند. از این رو، پیامبر(ص) ابوسفیان بن حرب اموی و مغیرة بن شعبه ثقفی را برای این کار برگزید.<ref>المغازی، ج3، ص968.</ref> 


هنگام بازگشت نمایندگان ثقیف، پیامبر(ص) عثمان بن ابی‌العاص را از میان آنان به عنوان [[امام جماعت]] و نیز حکمران و کار‌گزار خود در طائف منصوب کرد.<ref>المغازی، ج3، ص968؛ المحبر، ص127؛ تاریخ المدینه، ج2، ص504.</ref> عثمان که از همه کوچک‌تر بود، هنگام حضور هیئت در مدینه گاه پنهان و دور از چشم دیگر نمایندگان ثقیف، با پیامبر دیدار می‏‌کرد و با احکام و عقاید اسلامی آشنا می‏‌شد. او حتی زودتر از دیگر همراهان خود اسلام آورد.<ref>المغازی، ج3، ص966؛ تاریخ المدینه، ج2، ص502.</ref> این انتخاب از سوی پیامبر(ص) و پذیرش آن از سوی اَحلاف، با توجه به آن که عثمان از شاخه بنی‌مالک بود، درخور توجه است.
مدائنی از شخصی به نام سالف بن عثمان از تیره بنی‌کعب بن عوف در جمع نمایندگان ثقیف یاد می‌‏کند که پیامبر او را مامور گردآوری زکات ثقیف کرد.<ref>اسد الغابه، ج2، ص155.</ref> برخی مالک بن عوف هوازنی را مامور گردآوری زکات ثقیف می‏‌دانند.<ref>انساب الاشراف، ج2، ص190؛ تاریخ خلیفه، ص42.</ref> 

===بازگشت هیئت نمایندگی===
هیئت نمایندگی ثقیف پیش از ورود به طائف، به پیشنهاد عبد یالیل بر آن شدند تا برای آگاهی از واکنش اهل طائف و نیز ایجاد آمادگی در آن‌ها برای قبول شرایط پیامبر(ص) نخست از اظهار اسلام خود و توافق‌هایشان با پیامبر(ص) خودداری نمایند. از این رو، با حالتی مغموم و شکست خورده وارد شهر شدند و با بدگویی از پیامبر و ترساندن مردم از قدرت ایشان و نیز بیان این که ایشان زنا و شراب و ربا را منع کرده و خواهان شکستن لات است، با واکنش تند اهل طائف روبه‌رو شدند. سپس از مردم خواستند که آماده نبرد شوند و آذوقه دو سال را گردآوری کنند. اما با گذشت‌اندک زمانی، ثقفیان تسلیم خواسته‌‏های پیامبر شدند و از نمایندگان درخواست کردند که با رسول خدا پیمان ببندند. در این هنگام، نمایندگان ثقیف، مردم را از پیمان‏‌نامه خود آگاه کردند.<ref>المغازی، ج3، ص969-970؛ تاریخ المدینه، ج2، ص504-.</ref> 


چند روز پس از بازگشت این هیئت به طائف، ابوسفیان و مغیره نیز به طائف رفتند. برخی نیز از همراهی خالد بن ولید با آنان یاد کرده‌‏اند.<ref>تاریخ المدینه، ج2، ص505؛ اسد الغابه، ج1، ص586-588.</ref> در نزدیکی طائف، ابوسفیان از واکنش ثقیف بیمناک شد و از مغیره خواست که این ماموریت را به تنهایی انجام دهد. با ورود مغیره به طائف و آگاهی مردم از ماموریت او، مردانی از خاندان او که از اسلام آوردنشان یاد نشده، برای حفظ جانش او را تا بت‌خانه همراهی کردند. مردان و زنان طائف با ظاهری پریشان و آشفته برای دیدن ویرانی بت‌خانه از منازل خود بیرون آمدند. آنان آرزو داشتند که بت آن‌ها مغیره را نابود سازد. مغیره برای سنجش عقل این جماعت، پس از نخستین ضربه به بت، خود را به زمین‌انداخت و دست و پا زدن را آغاز کرد. مردم ثقیف با دیدن این صحنه فریاد شادی برآوردند و به ستایش بت خود پرداختند. مغیره پس از چند لحظه در جای خود نشست و آنان را نکوهش کرد و سپس بت و بت‌خانه را با همراهی همان مردم نابود نمود. بعدها در همین مکان، مسجدی برای ثقیف بنا نهادند.<ref>المغازی، ج3، ص971-972؛ تاریخ المدینه، ج2، ص506-507؛ السیرة النبویه، ج4، ص968.</ref> 

ثقفیان از آن پس اسلام آوردند؛ ولی همچنان دوری جستن از عادت‌هایشان سخت بود. برخی از آنان در پی گرفتن سودهای ربوی بودند. اختلاف تیره بنی‌عمرو بن عمیر ثقیف با تیره بنی‌مغیره از بنی‌مخزوم و دادخواهی آنان از عتاب بن اسید، حاکم مکه، بر همین اساس رخ داد و عتّاب در نامه‏ای به پیامبر، موضوع را با ایشان در میان نهاد.<ref>التفسیر الکبیر، ج7، ص106؛ الکشاف، ج1، ص401؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج2، ص548.</ref>