در حال ویرایش جبل الرحمه

[[پرونده:جبل الرحمه.jpg|بندانگشتی|نمایی از کوه جبل الرحمه]]

'''جَبَلُ الرَّحْمَه''' کوهی در شمال شرقی [[عرفات]] و در نزدیکی [[مکه]] است. در پایین این کوه [[پیامبر(ص)]] در [[روز عرفه]] (نهم ذی‌حجه) تا هنگام غروب، [[وقوف در عرفات|وقوف]] کرد و به [[دعا]] و تضرع پرداخت. از این‌رو، حاجیان به پیروی از وی، در روز عرفه پیرامون این کوه گرد می‌آیند. این مکان را موقف پیامبران دیگر همچون [[حضرت ابراهیم(ع)]] نیز دانسته‌اند. همچنین [[امام حسین(ع)]] [[دعای عرف|دعای روز عرفه]] را کنار این کوه خواند.

بر اساس فقه [[شیعه]] و بیشتر فقیهان [[اهل‌سنت]]، صعود به جبل الرحمة هنگام وقوف مکروه؛ ولی دعا کردن در دامنه آن نیکو است.

از این کوه با نام‌های متعددی مانند عرفه، عرفات، جبل الال یا الال، نابِت، جبل الدعاء و قُرَین نیز یاد شده است.

==موقعیت جغرافیایی==

«جبل الرحمه» نام کوهی در شمال شرقی [[عرفات]]<ref>فرهنگ اعلام جغرافیایی، ص263.</ref>و در 10 کیلومتری [[مکه]] است<ref>التاریخ القویم، ج5، ص326.</ref>که از سطح دریا340 متر<ref>التاریخ القویم، ج1، ص64؛ ج3، ص435.</ref>یا 372 متر<ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص151.</ref>ارتفاع دارد. این کوه از دیگر کوه‏‌هایی که آن منطقه را در حصار خود گرفته، مستقل است و از پاره‌سنگ‌های جدا از هم تشکیل شده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص135؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص405.</ref>

==اسامی کوه==

از این کوه با نام‌های متعدد یاد شده است؛ همچون عرفه،<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص13؛ معجم البلدان، ج1، ص243؛ الرحلات المغربیه، ص316.</ref> [[عرفات]]،<ref>اثارة الترغیب، ج2، ص436؛ تاریخ المستبصر، ص28؛ التاریخ القویم، ج1، ص492.</ref> جبل الال<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص13؛ شرف المصطفی، ج3، ص101؛ معجم البلدان، ج1، ص243.</ref>یا الال<ref>الاماکن، ص82؛ اوضح المسالک، ص468.</ref> به سبب مشاهده شدن سراب در روزهای گرم بر فراز آن<ref>معجم معالم الحجاز، ج6، ص76-77.</ref>یا به این سبب که حاجیان با دیدن این کوه شتابان حرکت می‌‏کنند تا به [[موقف]] برسند،<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص110؛ المعالم الاثیره، ص32.</ref> نابِت<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص194.</ref>به معنای روییدنی،<ref>معجم معالم الحجاز، ج6، ص77.</ref> جبل الدعاء<ref>المجموع، ج8، ص112؛ عدة الانابه، ص71.</ref>به جهت قرائت [[دعا]] پیرامون آن،<ref>الاستبصار، ص35.</ref> و «قُرَین»<ref>معجم معالم الحجاز، ج9، ص7.</ref>به معنای شاخ کوچک.<ref>معجم معالم الحجاز، ج7، ص126.</ref>

==وقوف پیامبر==

در پایین این کوه و جایی که بعدها مسجدی کوچک با نام [[مسجد صخرات|مسجد الصخرات]] ساخته شد، [[پیامبر(ص)]] در [[روز عرفه]] (نهم [[ذی‌حجه]]) تا هنگام غروب [[وقوف]] کرد و به [[دعا]] و تضرع پرداخت.<ref>التاریخ القویم، ج1، ص492؛ ج4، ص317.</ref> از این‌رو، به پیروی از ایشان، حاجیان نیز در روز عرفه پیرامون این کوه گرد می‌آیند.<ref>رحلة ابن بطوطه، ج1، ص405؛ رحلة ابن جبیر، ص134.</ref> این مکان را موقف پیامبران دیگر همچون [[حضرت ابراهیم(ع)]] نیز دانسته‌اند.<ref>التاریخ القویم، ج5، ص341.</ref>

به گزارشی، پیامبر(ص) خطبه معروف [[حجة الوداع]] را در روز نهم ذی‌حجه سال دهم ق.<ref>نک: التاریخ القویم، ج3، ص210.</ref> و نیز [[امام حسین(ع)]] دعای معروف روز عرفه<ref>الذریعه، ج8، ص193.</ref> را کنار این کوه قرائت کردند.

==حکم صعود به کوه==

از دیدگاه فقه [[شیعه]]، صعود به کوه عرفه هنگام وقوف مکروه است<ref>مستند الشیعه، ج12، ص221؛ جواهر الکلام، ج19، ص59.</ref>؛ اما توقف و دعا و تضرّع در دامنه کوه به پیروی از پیامبر(ص) کاری نیکو دانسته شده است.<ref>فتاوی السبکی، ج1، ص287؛ مواهب الجلیل، ج4، ص129؛ وسائل الشیعه، ج13، ص533.</ref>[[اهل‌سنت]] نیز همانند [[شیعیان]]، وقوف بر این کوه را خلاف سنت دانسته و از استحباب وقوف در موقف پیامبر(ص) سخن گفته<ref>صحیح مسلم، ج8، ص185؛ المجموع، ج8، ص112؛ البحر الرائق، ج2، ص595.</ref> و خواندن دعا هنگام دیدن این کوه را مستحب شمرده‌اند.<ref>تبیین الحقائق، ج2، ص23.</ref> تنها برخی همچون [[طبری]] و [[ماوردی]]، صعود بر این کوه را مستحب شمرده‌اند.<ref>المجموع، ج8، ص112.</ref>

==مسجد ام سلمه==

گزارش برخی از سفرنامه‌‌نویسان از وجود مسجد و گنبدی بر فراز این کوه به نام‌ [[ام سلمه]] در سده ششم ق. حکایت دارد.<ref>الاستبصار، ص35؛ رحلة ابن جبیر، ص135.</ref> این مسجد بعدها در سال 1073ق. در حکومت [[سلطان محمد عثمانی]] (حکومت 1058-1099ق) سنگ‌فرش شد.<ref>تحصیل المرام، ج1، ص409.</ref> 

پیرامون مسجد مشرف بر پهنه عرفات بود و در جهت [[قبله]] آن دیواری وجود داشت که محراب‌هایی برای نماز در آن ساخته بودند. در سمت چپ دامنه این کوه به سوی [[کعبه]]، [[خانه آدم(ع) (مکه)|خانه‌ای]] منسوب به [[حضرت آدم(ع)]] و در طرف چپ این خانه، صخره‏‌هایی وجود داشته که موقف پیامبر(ص) در نزدیک آن گزارش شده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص135؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص409.</ref>

==آب‌رسانی به حاجیان==

وقوف حاجیان در [[عرفات]] کنار جبل الرحمه موجب شد تا در دوره‌های گوناگون اقداماتی برای آب‌رسانی به حاجیان در این مکان انجام شود. [[زبیده]] (درگذشت 216ق)، همسر‌ [[هارون الرشید|هارون الرشید عباسی]]، قناتی از [[چشمه نعمان]] به عرفات و جبل الرحمه کشید و از آن‌جا نیز راهی گشود تا آب به آبگیرهای عرفات برسد.<ref>تحصیل المرام، ج2، ص612.</ref> از وجود آب‌ انبارها یا برکه‌هایی نیز کنار جبل الرحمه گزارش داده‌اند.<ref>الاستبصار، ص35.</ref>جمال‌الدین نیز برای آسانی صعود بر این کوه، در پیرامون آن پله‌هایی ساخت.<ref>الکامل، ج11، ص308؛ رحلة ابن جبیر، ص135.</ref>تعداد این پله‌ها را در یک طرف 17 و در دو طرف دیگر 10پله شمرده‌اند.<ref>الاستبصار، ص35.</ref>آورده‌اند که جنازه وی در شب نهم ذی‌حجه سال 559ق. بر بالای این کوه نگهداری شد.<ref>الغدیر، ج6، ص89.</ref>

==گزارش‌های تاریخی==

در سال 909ق. [[برکات بن محمد]] در نبرد با برادرش [[حمیضة بن محمد|حمیضه]]، حکمران مکه، برخی از قبایل را بسیج کرد و در [[روز ترویه]] به [[مکه]] یورش برد و با سپاه خود به عرفات رفت و خیمه‌های خود را بر دامنه کوه جبل الرحمه برپا کرد.<ref>تاریخ مکه، ص313-315؛ بقیع الغرقد، ص277.</ref>

[[سرور بن مساعد]] از [[تیره ذوی زید]]، حاکم مکه در سال 1186ق.<ref>تاریخ مکه، ص441.</ref>قصری شکوهمند بر دامنه جبل الرحمه بنا نهاد که پیش و پس از وی نظیر نداشت و از آثار و ویرانه‌های آن به سال 1377ق. گزارش شده است.<ref>تاریخ مکه، ص447.</ref>[[ناصر خسرو]] از فردی نامعلوم که وی را پسر شاد دل، امیر عدن، دانسته یاد کرده و از ساخت چهار طاقی بزرگ بر این کوه که بر گنبد آن چراغ‌ها و شمع‌های بسیار قرار می‌داده‌اند، سخن گفته است. به گزارش وی، این بنا از دو فرسنگی دیده می‌شد.<ref>سفرنامه ناصر خسرو، ص139.</ref>در گذشته، هنگام مراسم عرفات، چراغ و قندیل بر آن آویزان می‏‌کردند تا راهنمای زائران و کاروان‏‌ها باشد.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص44، 335؛ تاریخ و آثار اسلامی، ص151.</ref>اکنون ستونی مکعب به ارتفاع 4 متر و عرض 80/1 متر قرار دارد که از دور دیده می‏‌شود.<ref>التاریخ القویم، ج3، ص326.</ref>

==جبل الرحمه در عصر حاضر==

امروزه شماری فراوان از زائران، از کوه جبل الرحمه بالا می‏‌روند. یادداشت‌‏های فراوان به زبان‌های گوناگون روی سنگ‌های جبل الرحمه نوشته شده است. در پیرامون این کوه، بسیاری از دستفروش‏‌ها انگشتر و تسبیح و دیگر خواستنی‌های زائران را عرضه می‌کنند.<ref>با کاروان صفا در سال 82، ص445.</ref> موقف حاجیان [[ایران|ایرانی]] نزدیک همین کوه است.<ref>به سوی‌ام القری، ص127.</ref>

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7385

 | عنوان = جبل الرَّحْمَه

 | نویسنده = سید خلیل جوادی

}}

*'''اثارة الترغیب''': محمد بن اسحق الخوارزمی (درگذشت 827ق.)، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، 1418ق.

*'''اخبار مکه''': الازرقی (درگذشت 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.

*'''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.

*'''الاستبصار فی عجائب الامصار''': نویسنده مراکشی (درگذشت قرن6ق.)، به کوشش سعد زغلول، بغداد، دار الشؤون الثقافیه، 1976م.

*'''الاماکن''': محمد بن موسی الحازمی (درگذشت 584ق.)، به کوشش حمد الجاسر، دار الیمامه، 1415ق.

*'''اوضح المسالک الی معرفة البلدان و الممالک''': محمد بن علی البروسی (درگذشت 997ق.)، به کوشش عبدالرواضیه، بیروت، دار المغرب الاسلامی، 1427ق.

*'''البحر الرائق''': ابونجیم المصری (درگذشت 970ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

*'''بقیع الغرقد''': محمد امین امینی (درگذشت 1341ق.)، تهران، مشعر، 1428ق.

*'''به سوی‌ام القری''': رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1373ش.

*'''التاریخ القویم''': محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.

*'''تاریخ المستبصر''': یوسف بن المجاور (درگذشت 690ق.)، به کوشش ممدوح حسن، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1996م.

*'''تاریخ مکه''': احمد السباعی (درگذشت 1404ق.)، نادی مکة الثقافی، 1404ق.

*'''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره''': اصغر قائدان، تهران، مشعر، 1386ش.

*'''تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق''': عثمان بن علی الزیلعی (درگذشت 743ق.)، قاهره، دار الکتب الاسلامی، 1313ق.

*'''تحصیل المرام''': محمد بن احمد الصباغ (درگذشت 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق.

*'''جواهر الکلام''': النجفی (درگذشت 1266ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

*'''الذریعة الی تصانیف الشیعه''': آقا بزرگ تهرانی (درگذشت 1389ق.)، بیروت، دار الاضواء، 1403ق.

*'''الرحلات المغربیة و الاندلسیه''': عواطف محمد یوسف نواب، ریاض، مکتبة الملک فهد الوطنیه، 1417ق.

*'''رحلة ابن بطوطه''': ابن بطوطه (درگذشت 779ق.)، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، 1417ق.

*'''رحلة ابن جبیر''': محمد بن احمد (درگذشت 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م.

*'''سفرنامه ناصر خسرو''': ناصر خسرو (درگذشت 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش.

*'''شرف المصطفی''': ابوسعید عبدالملک النیشابوری (درگذشت 407ق.)، مکه، دار البشائر الاسلامیه، 1424ق.

*'''صحیح مسلم بشرح النووی''': النووی (درگذشت 676ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.

*'''عدة الانابه فی اماکن الاجابه''': عبدالله بن ابراهیم میرغنی (درگذشت 1207ق.)، به کوشش عبدالله نذیر، مکه، المکتبة المکیه، 1429ق.

*'''الغدیر''': الامینی (درگذشت 1390ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366ش.

*'''فتاوی السبکی''': تقی الدین السبکی (درگذشت 756ق.)، بیروت، دار المعرفه.

*'''فرهنگ اعلام جغرافیایی ـ تاریخی در حدیث و سیره نبوی''': محمد محمد حسن شراب، ترجمه: شیخی، تهران، مشعر، 1386ش.

*'''الکامل فی التاریخ''': علی ابن اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.

*'''المجموع شرح المهذب''': النووی (درگذشت 676ق.)، دار الفکر.

*'''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (درگذشت 739ق.)، بیروت، دار الجیل، 1412ق.

*'''مرآة الحرمین''': ابراهیم رفعت پاشا (درگذشت 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق.

*'''مستند الشیعه''': احمد النراقی (درگذشت 1245ق.)، قم، آل البیت:، 1415ق.

*'''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (درگذشت 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.

*'''معجم معالم الحجاز''': عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، 1401ق.

*'''مواهب الجلیل''': الحطاب الرعینی (درگذشت 954ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.

*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (درگذشت 1104ق.)، قم، آل البیت:، 1412ق.

{{پایان}}

{{اماکن مکه}}

[[رده:اماکن مکه]]
[[رده:کوه‌های مکه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]