در حال ویرایش جده (بخش)

==وضعیت اقتصادی و تجاری==

با تعیین جده به‌عنوان بندرگاه مکه، این شهر نقش تجاری مهمی در [[حجاز]] ایفا کرد<ref>اطلس التاریخ العربی، ص53-58.</ref> و به یکی از مراکز مهم درآمد گمرک مکه تبدیل گشت.<ref>البلدان، یعقوبی، ص154.</ref> به گزارش [[یعقوبی]] (م. 284ق.)، خواربار مورد نیاز [[مکه]] با کشتی از [[مصر]] می‌آمد و در این بندر تخلیه می‌شد.<ref>البلدان، یعقوبی، ص154.</ref> گزارش‌هایی نیز از رفت و آمد کشتی‌های تجاری [[ایران]]،<ref>البلدان، یعقوبی، ص154؛ المسالک و الممالک، ص19؛ [http://lib.eshia.ir/40538/1/157/ينزلها الروض المعطار، ص157.]</ref> [[یمن]]،<ref>[http://lib.eshia.ir/40523/1/79/ويسار احسن التقاسیم، ص79.]؛ ترحال فی الجزیرة العربیه، ج1، ص39.</ref> [[هند]]،<ref>ترحال فی الجزیرة العربیه، ج1، ص39-40.</ref> [[ترکیه]]، [[سوریه]]، زنگبار، [[سومالی]]، جاوه، [[مراکش]]، [[عراق]]، [[بحرین]]، مسقط و دیگر سرزمین‌ها به این بندر در دیگر سده‌ها حکایت دارند.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص23.</ref> 

برخی از کالاهایی که در این بندر بارگیری و به دیگر کشورها صادر می‌شد، عبارت بودند از: پوست گاو، صمغ عربی، عطریات، لؤلؤ و مرجان، صدف، حنا، و عسل. در برابر، کالاهایی چون برنج، جو، آرد، مرغ، صابون، لباس‌های پشمی و پنبه‌ای، چوب، کفش،<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج5، ص127.</ref> و شال کشمیر و خراسان که بیشتر به دست حاجیان در موسم حج در جده عرضه می‌شد،<ref>سفرنامه‌های خطی فارسی، ج1، ص254.</ref> کالاهای وارداتی به این بندر بوده‌اند. این گزارش نیز بیانگر نقش مؤثر [[حج]] و حاجیان در رشد اقتصادی این بندر است. مشاغل دریایی و صید ماهی از دیگر راه‌های کسب درآمد در این بندر بود.<ref>نزهة المشتاق، ج1، ص138-139.</ref> در این بندر، کشاورزی رواج نداشت.<ref>سفرنامه ناصر خسرو، ص118.</ref> 

رونق تجارت در جده موجب شد تا در سده‌های نخستین، جده از شهرهای آباد گردد و مردم آن از ثروتمندترین افراد حجاز پس از مکیان باشند.<ref>صورة الارض، ج1، ص31؛ [http://lib.eshia.ir/40523/1/79/عامرة احسن التقاسیم، ص79.]؛ نزهة المشتاق، ج1، ص138-139.</ref> وجود گزارش‌های همانند در منابع سده‌های میانی و متاخر، از ثبات اقتصادی و تجاری این بندر حکایت دارد.<ref>[http://lib.eshia.ir/40538/1/157/وليس الروض المعطار، ص157.]؛ ترحال فی الجزیرة العربیه، ج1، ص39.</ref> ساخت گنبد بلند در سده نهم ق. بر خانه‌هایی که ثروت مالکان آن بیش از صد هزار دینار بود،<ref>[http://lib.eshia.ir/40538/1/157/ألف الروض المعطار، ص157.]</ref> حکایت‌گر ثروتمندی مردم جده در آن دوره است.

با رشد و رونقِ تجارت، مالیات‌ها و درآمدهای گمرکی شهر نیز که بیشتر نصیب حاکمان مکه می‌شد، افزایش یافت. اهمیت این امر موجب شد تا سفرنامه‌‌نویسان و تاریخ‌نگاران درباره اخذ مالیات و حق گمرک در جده به‌دست دولت‌ها هنگام وارد و صادر شدن کالا از این بندر، گزارش‌هایی دقیق به دست دهند.<ref>[http://lib.eshia.ir/40523/1/104/بجدّة احسن التقاسیم، ص104.]</ref> تلاش حاکمان عثمانی که از 922ق. در حکومت سلطان سلیم اول (حک: 918-926ق.) بر ممالیک غلبه کرده و حجاز را در اختیار خود گرفته بودند و رقابت آنان با اشراف مکه برای تصاحب همه این مالیات‌ها و بسنده نکردن عثمانیان به سهم خود، از فراوانی درآمد گمرکی جده حکایت دارد. در روزگار سلطان سلیم، نیمی از درآمد جده به خزانه اشراف مکه و نیم دیگر به مرکز خلافت عثمانی ارسال می‌شد.<ref>تاریخ مکه، ص342، 345.</ref> 

اما در سال 1040ق. [[قانصوه]]، حکمران ترک در جده در حکومت سلطان مراد چهارم (حک: 1032-1049ق.) بر اثر بی‌‌لیاقتی امیر مکه، توانست همه این درآمد را به خزانه عثمانی واریز نماید. این وضعیت مدتی کوتاه ادامه یافت و با روی کار آمدن شریف زید در راس آل زید در مکه، بار دیگر سهم حاکمان مکه از این درآمدها به خزانه مکه واریز شد. سپس در دوره حکومت مسعود بن سعید، حکمران مکه، نماینده عثمانی که در جده مستقر بود، کوشید تا بار دیگر سهم امیر مکه را نپردازد. از این رو، مسعود در لشکرکشی به این شهر، وی را برکنار کرد.<ref>تاریخ مکه، ص453.</ref>