در حال ویرایش جده (بخش)

==نقش در موسم حج و آبادانی حرمین==

ظهور و گسترش [[اسلام]] در سرزمین‌های دور و نزدیک و توجه مسلمانان به انجام [[مناسک حج]] و [[زیارت]] [[قبر پیامبر(ص)]] هرساله سرزمین حجاز را پذیرای خیل بزرگ حاجیان می‌کرد. در این میان، جده به‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ورودی حاجیان و زائران از قاره‌های [[آسیا]] و [[افریقا]] و [[اروپا]]، سهمی به‌سزا دارد. معرفی جده به عنوان «باب الحرمین الشریفین» در شماری از منابع<ref>التاریخ القویم، ج6، ص305.</ref> گواه این ادعا است. توجه منابع به‌اندازه مسافت‌های منتهی به بندر جده را نیز باید از این رو دانست.<ref>[http://lib.eshia.ir/40523/1/95/والليل احسن التقاسیم، ص95-96.]</ref> منازل راه جده به مکه، عبارت بودند از: حَده، قرین الثعلب، و ذی‌طوی.<ref>المناسک، ص655.</ref> 

ورود کشتی‌های حامل حاجیان در موسم حج از کشورها و مناطقی چون ایران، مصر، یمن، هند، مسقط، و سند<ref>المواعظ و الاعتبار، ج1، ص374؛ تاریخ المستبصر، ص64؛ سفرنامه فراهانی، ص166.</ref> که ورود کالاهای این مناطق و رونق تجارت جده را به همراه داشت، در منابع سده‌های گوناگون اسلامی گزارش شده است.<ref>البلدان، یعقوبی، ص154.</ref> کارکرد این بندر در حمل‌و‌نقل حاجیان و زائران در سده‌های گوناگون، در هر دوره متفاوت بود. در سده هشتم ق. حاجیان هند و یمن بیشتر به این بندر روی آوردند.<ref>المواعظ و الاعتبار، ج1، ص374.</ref> حضور کنسول‌های کشورهای گوناگون در جده که در قبال حاجیان و زائران خود، مسؤولیت‌هایی برعهده داشتند، از اهمیت جده به‌عنوان ورودی حجاز حکایت دارد. حاجیان هر کشور با ورود به جده، به کنسول‌های خود مبلغی با عنوان «تذکره» پرداخت می‌کردند. در صورت درگذشت هر یک از حاجیان این کشورها در حجاز، کنسول کشورش در جده میراث او را به ورثه‌اش می‌رساند و بخشی از آن را نیز دریافت می‌کرد.<ref>سفرنامه فراهانی، ص166-167.</ref> 

با گسترش راه‌های ارتباطی، به‌ویژه پیدایش راه‌های هوایی و تاسیس فرودگاه جده، نقش این شهر برجسته‌تر شد؛ به‌گونه‌ای که بیشترین شمار حاجیان از همین بندر وارد شهرهای [[مکه]] و [[مدینه]] می‌شوند.

نقش جده در آبادانی شهرهای مکه و مدینه را باید از دیگر نقش‌های اثرگذار این بندر در حرمین دانست. گزارش‌ها از حضور کشتی‌هایی حکایت دارند که با هدف تعمیر و بازسازی مکان‌ها و زیارتگاه‌های مکه و مدینه، در دوره‌های گوناگون در این بندر پهلو گرفتند. نخستین گزارش مربوط به پنج سال پیش از [[بعثت]] است که [[قریش]] در پی ویرانی [[کعبه]] بر اثر [[سیل]]، تصمیم گرفتند تا ضمن بازسازی کعبه، آن را مسقف نمایند. آنان از وجود کشتی شکسته‌ای در بندر جده آگاه شدند و با حضور در این بندر، از چوب این کشتی برای ساخت کعبه استفاده کردند.<ref>آثار العباد، ص116؛ [http://lib.eshia.ir/40581/4/466/واجتمعوا معجم البلدان، ج4، ص466.]</ref> برخی منابع نیز از وجود این کشتی در [[بندر شعیبه]] گزارش داده‌اند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص157؛ [http://lib.eshia.ir/20001/3/802/بضم معجم ما استعجم، ج3، ص802.]؛ [http://lib.eshia.ir/40581/3/351/حديث معجم البلدان، ج3، ص351.]</ref> 

با توجه به نوسازی‌ها و بازسازی‌های چندباره حرمین در سده‌های اسلامی، گزارش حضور کشتی‌های حامل مهندسان و کارگران و نیز مصالح ساختمانی در بندر جده، به فراوانی دیده می‌شود. حمل ستون‌هایی برای استفاده در [[مسجدالحرام]] به سال 75ق. در روزگار [[عبدالملک بن مروان]] (حک: 66-68ق.)،<ref>آثار البلاد، ص113؛ التاریخ القویم، ج4، ص547.</ref> حمل ستون‌های مرمرین در روزگار [[مهدی عباسی]] (حک: 158-169ق.) در هر دو مرحله از گسترش مسجدالحرام به‌وسیله کشتی‌ای که از بندر اسکندریه مصر رهسپار جده شده بود<ref>[http://lib.eshia.ir/40523/1/73/حملها احسن التقاسیم، ص73.]</ref> و نیز حمل چوب‌ها و مصالح از جده در روزگار سلطان مراد عثمانی برای تعمیر کعبه که بر اثر سیل سال 1039ق. آسیب دیده بود،<ref>تاریخ مکه، ص481؛ الارج المسکی، ص153.</ref> از جمله این موارد است.

والیان جده گاه بنیان‌گذار خدماتی در مسجدالحرام بودند؛ چنان‌که به سال 1097ق. احمد پاشا، حکمران عثمانی جده و شیخ حرم، پلکان کعبه را تعویض کرد.<ref>منائح الکرم، ج5، ص19.</ref> نیز به سال 1127ق. محمد پاشا، دیگر حکمران جده، با خرید پلکانی که از سوی حسین حمیدان هندی، از حاکمان محلی هند، در سال 1116ق. برای کعبه ارسال شده و به دست حکمران آن روز جده در این بندر توقیف شده بود، آن را به مکه فرستاد که پس از دریافت اجازه از دولت عثمانی بهره‌برداری شد.<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص818؛ التاریخ القویم، ج4، ص141-143.</ref>