در حال ویرایش جرف

'''جُرُف'''، به معنای فرورفتگی زمین، نام دشتی است که در حدود شش کیلومتری [[مدینه]] و در مسیر [[شام]] قرار دارد. امروزه مدینه گسترش یافته و بخشی از جرف در محدوده شهر واقع شده و بخشی از آن نیز زراعی است.

این منطقه به دلیل اهمیت سوق‌الجیشی، محل استقرار سپاه مسلمانان و نیز مقر مهاجمان به [[مدینه]] بوده است؛ به گونه‌ای که در [[نبرد احد]] مشرکان [[مکه]]، پس از گریز مسلمانان، از آن جا به ایشان حمله کردند.

جرف منطقه‌ای حاصلخیز بوده و چاه‌های فراوانی در آن قرار داشت؛ به همین سبب، شماری از [[صحابه]] همچون [[عمر بن خطاب]] و [[عبدالرحمن بن عوف]]، در این منطقه املاک و مزارع فراوان داشتند.

بر پایه روایتی منسوب به [[پیامبراکرم(ص)]]، [[دجال]] هنگام خروج در منطقه جرف اردو می‌زند و پرچم خود را درآن جا به اهتزاز درمی‌آورد.
[[پرونده:منطقه حاصلخیز جرف.png|400px|بندانگشتی|منطقه حاصلخیز جرف]]

== لغت‌شناسی ==
جُرُف/جُرْف<ref>معجم ما استعجم، ج2، ص376؛ وفاء الوفاء، ج4، ص48.</ref> به معنای زمینی است که بر اثر سیلاب دچار فرورفتگی و گودی شده باشد.<ref>الصحاح، ج4، ص1336؛ لسان العرب، ج9، ص25؛ مجمع البحرین، ج5، ص32، «جرف.</ref>

== موقعیت جغرافیایی ==
در اصطلاح، نام دشتی است در سه میلی (حدود شش کیلومتری) [[مدینه]] که در مسیر [[شام]]<ref>معجم ما استعجم، ج2، ص376؛ معجم البلدان، ج2، ص128؛ المعالم الاثیره، ص89.</ref> قرار دارد.

== وجه تسمیه ==
بر پایه برخی گزارش‌ها، نام جرف از سخن تُبَّع، پادشاه [[حمیر]]، هنگام عبور از آن جا: «هذا جرف الارض» گرفته شده است.<ref>معجم ما استعجم، ج2، ص377؛ معجم البلدان، ج2، ص128؛ الروض المعطار، ص159.</ref>

== منطقه‌ای زراعی و حاصلخیز ==
جرف منطقه‌ای حاصلخیز بوده است. وجود چاه‌های فراوان مانند [[چاه جشم|جُشَم]]<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص326.</ref> و [[چاه جمل|جمل]]<ref>معجم البلدان، ج2، ص128.</ref> و [[سقاخانه سلیمان بن عبدالملک]] (۹۶–۹۹ق)<ref>المعالم الاثیره، ص141.</ref> در این ناحیه، این سخن را تأیید می‌کند.

نیز شماری از [[صحابه]] مانند [[عمر بن خطاب]]،<ref>معجم البلدان، ج2، ص128.</ref> [[زبیر بن عوام|زبیر]]،<ref>الطبقات، ج3، ص77؛ فتوح البلدان، ص22، 30.</ref> [[عبدالرحمن بن عوف]]<ref>الطبقات، ج3، ص101.</ref> و [[مقداد بن اسود]]<ref>مروج الذهب، ج2، ص333.</ref> در جرف املاک فراوان داشتند.

بر پایه گزارشی، مقداد در همان‌جا به سال ۳۳ق. درگذشت و جنازه او در [[بقیع]] به خاک سپرده شد.<ref>الطبقات، ج3، ص121؛ الثقات، ج2، ص254؛ الروض المعطار، ص159.</ref> آورده‌اند که ابوبکر، جرف را به زبیر به [[اقطاع]] داد.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص357.</ref>

امروزه مدینه گسترش یافته و بخشی از جرف در محدوده شهر واقع شده و بخشی از آن نیز زراعی است.<ref>المعالم الاثیره، ص89.</ref>

== محل استقرار سپاه اسلام ==
جرف از آن رو که اهمیت سوق‌الجیشی داشت، محل استقرار سپاه مسلمانان و نیز مقر مهاجمان به مدینه بود. در [[نبرد احد]] (۳ق) مشرکان [[مکه]] در آن جا مستقر بودند<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص419.</ref> که به قاعده، باید پس از گریز مسلمانان، از آن جا به ایشان حمله کرده باشند.

در [[غزوه بنی‌لحیان]]<ref>المغازی، ج2، ص535-536.</ref> (۶ق) و [[غزوه موته|موته]] (۸ق)<ref>المغازی، ج2، ص756؛ الطبقات، ج2، ص128.</ref> و شماری دیگر از غزوات<ref>اسد الغابه، ج3، ص569.</ref> نیز سپاه مسلمانان در آن جا اردوگاه برپا کردند.

[[حدیث منزلت]]؛ «افلا ترضْیا علی ان تکون منی منزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی» درباره [[علی(ع)]] پیش از عزیمت به [[غزوه تبوک]] (۹ق) در جرف صادر شده است.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص19؛ تاریخ طبری، ج3، ص104؛ التنبیه و الاشراف، ص236.</ref> بر این اساس، می‌توان گفت که اردوگاه سپاه پیامبر(ص) هنگام غزوه تبوک نیز جرف بوده است.

پیامبر(ص) در واپسین لحظات عمر شریف خود، سپاهی را به فرماندهی [[اسامة بن زید]] برای نبرد با روم گسیل داشت. اسامه اردوگاه خود را در جرف نهاد و منتظر پیوستن مسلمانان شد. البته این سپاه به دلایلی اعزام نشد.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص186؛ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص484.</ref> اسامه بعدها در همین منطقه می‌زیسته و همان‌جا درگذشته است.<ref>الطبقات، ج4، ص54.</ref>

== محل استقرار سپاه عباسی ==
بر پایه گزارشی، سپاه عباسی به سال ۱۴۵ق؛ که برای سرکوب قیام محمد بن عبدالله بن حسن معروف به [[نفس زکیه]] به مدینه حمله کرده بود، در جرف مستقر شد.<ref>تاریخ خلیفه، ص271؛ تاریخ طبری، ج7، ص600؛ تاریخ امراء المدینه، ص126.</ref>

== اردوگاه سپاه دجال ==
در روایتی منسوب به پیامبراکرم(ص)، [[دجال]] هنگام خروج در منطقه جرف اردو می‌زند و پرچم خود را درآن جا به اهتزاز درمی‌آورد. آن‌گاه در شهر مدینه سه زلزله رخ خواهد داد و همه منافقان به اوخواهند پیوست.<ref>سبل الهدی، ج10، ص178؛ وفاء الوفاء، ج1، ص55؛ الروض المعطار، ص159.</ref> نزدیک مکه نیز جایی به نام جرف وجود دارد<ref>معجم البلدان، ج2، ص128</ref> که چندان مشهور نیست.

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7379
 | عنوان = جُرُف
 | نویسنده = سید محمد معلمی
}}
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، قم، مشعر، ۱۳۸۶ش.
* '''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. ۶۳۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (م. ۸۰۸ق)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق.
* '''تاریخ امراء المدینة المنوره''': عارف عبدالغنی، دمشق، دار کنان.
* '''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م. ۲۴۰ق)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. ۳۱۰ق)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (م. ۳۴۵ق)، بیروت، دار صعب.
* '''الثقات''': ابن حبان (م. ۳۵۴ق)، الکتب الثقافیه، ۱۳۹۳ق.
* '''حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش.
* '''الروض المعطار''': محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م. ۹۰۰ق)، به کوشش احسان عباس، بیروت، مکتبة لبنان، ۱۹۸۴م.
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. ۲۱۳ق. /۲۱۸ق)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
* '''الصحاح''': الجوهری (م. ۳۹۳ق)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. ۲۳۰ق)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. ۲۷۹ق)، بیروت، دار الهلال، ۱۹۸۸م.
* '''لسان العرب''': ابن منظور (م. ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
* '''مجمع البحرین''': الطریحی (م. ۱۰۸۵ق)، به کوشش الحسینی، بیروت، الوفاء، ۱۴۰۳ق.
* '''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م. ۷۳۹ق)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
* '''مروج الذهب''': المسعودی (م. ۳۴۶ق)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
* '''المعالم الاثیره''': محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
* '''معجم ما استعجم''': عبدالله البکری (م. ۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
* '''معجم ما استعجم''': عبدالله البکری (م. ۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
* '''المغازی''': الواقدی (م. ۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش خالد عبدالغنی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
{{پایان}}
{{اماکن مدینه}}

[[رده:اماکن مدینه]]
[[رده:اردوگاه‌های سپاه اسلام]]
[[رده:تاریخ اسلام]]