در حال ویرایش جرف

'''جُرُف'''، به معنای فرورفتگی زمین، نام دشتی است که در حدود شش کیلومتری [[مدینه]] و در مسیر [[شام]] قرار دارد. امروزه مدینه گسترش یافته و بخشی از جرف در محدوده شهر واقع شده و بخشی از آن نیز زراعی است.

این منطقه به دلیل اهمیت سوق‌الجیشی، محل استقرار سپاه مسلمانان و نیز مقر مهاجمان به [[مدینه]] بوده است؛ به گونه‌ای که در [[نبرد احد]] مشرکان [[مکه]]، پس از گریز مسلمانان، از آن جا به ایشان حمله کردند.

جرف منطقه‌ای حاصلخیز بوده و چاه‌های فراوانی در آن قرار داشت؛ به همین سبب، شماری از [[صحابه]] همچون [[عمر بن خطاب]] و [[عبدالرحمن بن عوف]]، در این منطقه املاک و مزارع فراوان داشتند.

بر پایه روایتی منسوب به [[پیامبراکرم(ص)]]، [[دجال]] هنگام خروج در منطقه جرف اردو می‌زند و پرچم خود را درآن جا به اهتزاز درمی‌آورد.
[[پرونده:منطقه حاصلخیز جرف.png|400px|بندانگشتی|منطقه حاصلخیز جرف]]
==لغت‌شناسی==
جُرُف/جُرْف <ref>معجم ما استعجم، ج2، ص376؛ وفاء الوفاء، ج4، ص48.</ref> به معنای زمینی است که بر اثر سیلاب دچار فرورفتگی و گودی شده باشد. <ref>الصحاح، ج4، ص1336؛ لسان العرب، ج9، ص25؛ مجمع البحرین، ج5، ص32، «جرف. </ref>

==موقعیت جغرافیایی==

در اصطلاح، نام دشتی است در سه میلی (حدود شش کیلومتری) [[مدینه]] که در مسیر [[شام]] <ref>معجم ما استعجم، ج2، ص376؛ معجم البلدان، ج2، ص128؛ المعالم الاثیره، ص89.</ref> قرار دارد.

==وجه تسمیه==

بر پایه برخی گزارش‌ها، نام جرف از سخن تُبَّع، پادشاه [[حمیر]]، هنگام عبور از آن جا: «هذا جرف الارض» گرفته شده است. <ref>معجم ما استعجم، ج2، ص377؛ معجم البلدان، ج2، ص128؛ الروض المعطار، ص159.</ref>

==منطقه‌ای زراعی و حاصلخیز==

جرف منطقه‌ای حاصلخیز بوده است. وجود چاه‌های فراوان مانند [[چاه جشم|جُشَم]] <ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص326.</ref> و [[چاه جمل|جمل]] <ref>معجم البلدان، ج2، ص128.</ref> و [[سقاخانه سلیمان بن عبدالملک]] (96-99ق.)  <ref>المعالم الاثیره، ص141.</ref> در این ناحیه، این سخن را تایید می‌کند.

نیز شماری از [[صحابه]] مانند [[عمر بن خطاب]]، <ref>معجم البلدان، ج2، ص128.</ref> [[زبیر بن عوام|زبیر]]،  <ref>الطبقات، ج3، ص77؛ فتوح البلدان، ص22، 30.</ref> [[عبدالرحمن بن عوف]] <ref>الطبقات، ج3، ص101.</ref> و [[مقداد بن اسود]] <ref>مروج الذهب، ج2، ص333.</ref> در جرف املاک فراوان داشتند.

بر پایه گزارشی، مقداد در همان جا به سال 33ق. درگذشت و جنازه او در [[بقیع]] به خاک سپرده شد. <ref>الطبقات، ج3، ص121؛ الثقات، ج2، ص254؛ الروض المعطار، ص159.</ref> آورده‌اند که ابوبکر، جرف را به زبیر به [[اقطاع]] داد. <ref>حجاز در صدر اسلام، ص357.</ref>

امروزه مدینه گسترش یافته و بخشی از جرف در محدوده شهر واقع شده و بخشی از آن نیز زراعی است. <ref>المعالم الاثیره، ص89.</ref>

==محل استقرار سپاه اسلام==
جرف از آن رو که اهمیت سوق‌الجیشی داشت، محل استقرار سپاه مسلمانان و نیز مقر مهاجمان به مدینه بود. در [[نبرد احد]] (3ق.)  مشرکان [[مکه]] در آن جا مستقر بودند <ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص419.</ref> که به قاعده، باید پس از گریز مسلمانان، از آن جا به ایشان حمله کرده باشند.

در [[غزوه بنی‌لحیان]] <ref>المغازی، ج2، ص535-536.</ref> (6ق.) و [[غزوه موته|موته]] (8ق.)  <ref>المغازی، ج2، ص756؛ الطبقات، ج2، ص128.</ref> و شماری دیگر از غزوات <ref>اسد الغابه، ج3، ص569.</ref> نیز سپاه مسلمانان در آن جا اردوگاه برپا کردند.

[[حدیث منزلت]]؛ «افلا ترضْیا علی ان تکون منی منزلة‌ هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی» در باره [[علی(ع)]] پیش از عزیمت به [[غزوه تبوک]] (9ق.) در جرف صادر شده است. <ref>السیرة النبویه، ج2، ص19؛ تاریخ طبری، ج3، ص104؛ التنبیه و الاشراف، ص236.</ref> بر این اساس، می‌توان گفت که اردوگاه سپاه پیامبر(ص) هنگام غزوه تبوک نیز جرف بوده است.

پیامبر(ص) در واپسین لحظات عمر شریف خود، سپاهی را به فرماندهی [[اسامة بن زید]] برای نبرد با روم گسیل داشت. اسامه اردوگاه خود را در جرف نهاد و منتظر پیوستن مسلمانان شد. البته این سپاه به دلایلی اعزام نشد. <ref>تاریخ طبری، ج3، ص186؛ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص484.</ref> اسامه بعدها در همین منطقه می‌زیسته و همان جا درگذشته است. <ref>الطبقات، ج4، ص54.</ref>

==محل استقرار سپاه عباسی==
بر پایه گزارشی، سپاه عباسی به سال 145ق. که برای سرکوب قیام محمد بن عبدالله بن حسن معروف به [[نفس زکیه]] به مدینه حمله کرده بود، در جرف مستقر شد. <ref>تاریخ خلیفه، ص271؛ تاریخ طبری، ج7، ص600؛ تاریخ امراء المدینه، ص126.</ref>

==اردوگاه سپاه دجال==

در روایتی منسوب به پیامبراکرم(ص)،  [[دجال]] هنگام خروج در منطقه جرف اردو می‌زند و پرچم خود را درآن جا به اهتزاز درمی‌آورد. آن‌گاه در شهر مدینه سه زلزله رخ خواهد داد و همه منافقان به اوخواهند پیوست. <ref>سبل الهدی، ج10، ص178؛ وفاء الوفاء، ج1، ص55؛ الروض المعطار، ص159.</ref> نزدیک مکه نیز جایی به نام جرف وجود دارد <ref>معجم البلدان، ج2، ص128</ref> که چندان مشهور نیست.
==پانویس==
{{پانویس}}
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7379
 | عنوان = جُرُف
 | نویسنده = سید محمد معلمی
}}
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، قم، مشعر، 1386ش.
* '''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (م. 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، 1408ق.
* '''تاریخ امراء المدینة المنوره''': عارف عبدالغنی، دمشق، دار کنان.
* '''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''':  الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (م. 345ق.)، بیروت، دار صعب.
* '''الثقات''': ابن حبان (م. 354ق.)، الکتب الثقافیه، 1393ق.
* '''حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه آیتی، مشعر، 1375ش.
* '''الروض المعطار''': محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م. 900ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، مکتبة لبنان، 1984م.
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213ق./218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
* '''الصحاح''': الجوهری (م. 393ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق.
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م.
* '''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
* '''مجمع البحرین''': الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، بیروت، الوفاء، 1403ق.
* '''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م. 739ق.)، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
* '''مروج الذهب''': المسعودی (م. 346ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق.
* '''المعالم الاثیره''': محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، 1411ق.
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
* '''معجم ما استعجم''': عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق.
* '''معجم ما استعجم''': عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق.
* '''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.
* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م. 911ق.)، به کوشش خالد عبدالغنی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م. 
{{پایان}}
{{اماکن مدینه}}

[[رده:اماکن مدینه]]
[[رده:اردوگاه‌های سپاه اسلام]]