در حال ویرایش جویریة بنت حارث

{{جعبه اطلاعات اشخاص
|عنوان             = جویریة بنت حارث
|تصویر             = 
|عرض تصویر         = 
|توضیح تصویر       = 
|نام کامل          = 
|کنیه              = 
|لقب               = ام المؤمنین
|نسب               = [[بنی‌مصطلق]]
|زادروز            = ۲ سال پیش از [[بعثت]]
|کشور تولد         = [[جزیرة‌العرب]]
|شهر تولد          = 
|محل زندگی         = 
|مهاجر/انصار       = 
|نام همسر          = [[حضرت محمد(ص)]]
|فرزندان           = 
|خویشاوندان سرشناس = 
|دین               = [[اسلام]]
|مذهب              = 
|پیشه              = 
|مناصب             = 
|نحوه درگذشت/شهادت = 
|تاریخ درگذشت      =  ۵۰ یا ۵۶ق.<!-- 14/3/1368 -->
|شهر درگذشت        =  [[مدینه]]<!-- تهران -->
|کشور درگذشت       =  <!-- ایران -->
|آرامگاه           = قبرستان [[بقیع]]

|زمان اسلام آوردن   = 
|نحوه اسلام آوردن   = پس از اسارت و آزاد شدن توسط حضرت محمد(ص)
|حضور در جنگ‌ها     = 
|هجرت به           = 
|دلیل شهرت         = 
|نقش‌های برجسته     = 
|دیگر فعالیت‌ها     = 

|نام زیارتگاه      = [[حرم همسران پیامبر(ص)]]
|سمت               = 
|خدمت              = 
|محل اقدام         = 
|سفر               = 
|نوشته‌ها           = 
|موقوفات           = 
|بناهای ساخته شده  = 
|مقام علمی         = 

|پس از             =
|پیش از            =

|اساتید            = 
|محل تحصیل         = 
|اجازه روایت از    = 
|اجازه اجتهاد از   = 
|شاگردان           = 
|اجازه روایت به    = 
|اجازه اجتهاد به   = 
|تالیفات           = 

|فعالیت سیاسی      = 
|فعالیت اجتماعی    = 
|فعالیت مذهبی      = 

|وبگاه رسمی        = 
|امضا              =  <!-- sign.jpg -->
}}
'''جُويريه بنت حارث''' (م.۵۰ یا ۵۶ق)، همسر [[حضرت محمد(ص)]] و از مدفونان در [[بقيع]] است.

او فرزند  رئیس طائفه [[بنی‌مصطلق]] بود و در غزوه بنی‌مصطلق به اسارت مسلمانان درآمد. او آزاد شد و با اختیار خود به همسری پیامبر(ص)‌ درآمد. وی هنگام ازدواج با [[حضرت محمد(ص)]] ۲۰ سال سن داشت و برخی از [[امهات المؤمنین|همسران پیامبر(ص)]] به او حسادت می‌ورزیدند. به گمان، او نیز با دیگر همسران پیامبر(ص) در [[حجة الوداع|حجة‌الوداع]] بوده است.

جویرة، راوی حدیث بود و بر پایه  برخی از گزارش ها اهل عبادت و روزه  و ذکر های مستحب بود. 

بر پایه گزارشی، [[عمر بن خطاب]] خلیفه دوم، سهم او را از بیت‌المال کمتر از برخی زنان پیامبر(ص) تعیین کرد؛ زیرا او را در حد یک کنیز و اسیر جنگی می شمرد و سهم یک اسیر جنگی را با سهم دختر [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] یکسان نمی‌دانست.

با توجه به گزارشی که [[حرم همسران رسول خدا(ص)|قبرهای همسران حضرت محمد(ص)]] در قبرستان [[بقیع]] را کنار هم می‌داند، قبر جویریه نیز در آن جاست.
==نام، تولد،‌ تبار==
جویریه، دختر «حارث بن ابی ضرار» رئیس طائفه [[بنی‌مصطلق|بنی‌مُصطلق]] از قبیله [[خزاعه]] بود.<ref>النسب، ص254؛ الانساب، ج5، ص312؛ جمهرة انساب العرب، ص239.</ref> نام اصلی او را «بَرّه» گفته‌اند که [[حضرت محمد(ص)]] پس از ازدواج با او، وی را جویریه<ref group="یادداشت">مصغّر «جاریه».</ref> نامید.<ref>الطبقات، ج8، ص92، 94؛ انساب الاشراف، ج1، ص423.</ref> با توجه به سن ۲۰ سالگی او هنگام ازدواج با حضرت محمد(ص)،<ref>الطبقات، ج8، ص95.</ref> زمان تولدش دو سال پیش از [[بعثت]] بوده است. 

==ازدواج با پیامبر(ص)==
پدر جویریه، رئیس طائفه [[بنی‌مصطلق]]،<ref group="یادداشت">طائفه بنی‌مصطلق از هم‌پیمانان [[قریش]] بود. </ref> در سال پنجم هجری در صدد تدارک نیرو برای حمله به [[مدینه]] برآمد که [[حضرت محمد(ص)]] پس از اطلاع، پیش‌دستی کرد و در نبردی که به بنی‌مصطلق یا مُریسیع شهرت یافت، اقدام آنان را خنثی کرد.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص423.</ref> همسر جویریه، مُسافع بن صفوان<ref>انساب الاشراف، ج2، ص77؛ اسد الغابه، ج6، ص57.</ref> یا صفوان بن مالک در این نبرد کشته شد.<ref>الطبقات، ج8، ص92؛ تاریخ الطبری، ج11، ص609؛ البدایه و النهایه، ج5، ص224.</ref> جویریه که ۲۰ سال داشت،<ref>الطبقات، ج8، ص95؛ تاریخ الطبری، ج11، ص610.</ref> به اسارت مسلمانان درآمد.<ref>الارشاد، ج1، ص118.</ref>

به گفته ابن هشام (م.۲۱۳یا ۲۱۸ق)، پدر جویریه به همراه چند نفر از بزرگان با به همراه داشتن شترانی برای فدیه آزادی اسیران، به مدینه آمده و پس از گفت و گو با حضرت محمد(ص)، [[اسلام|مسلمان]] شدند.<ref>السیرة النبویه، ج3، ص763؛ الاستیعاب، ج3، ص884؛ اسد الغابه، ج1، ص40؛ ج3، ص101.</ref> پیامبر(ص)، جویریه را آزاد کرد و سپس او را از پدرش خواستگاری و با مهریه‌ای برابر با ۴۰۰ درهم او را به ازدواج خود درآورد.<ref>السیرة النبویه، ج3، ص763.</ref>

بر پایه نقلی، پدر جویریه پس از پذیرفتن اسلام، از پیامبر(ص) درخواست کرد دخترش را آزاد کند. پیامبر(ص) جویریه را میان ماندن یا بازگشت نزد خانواده‌اش مخیر کرد. جویریه، ماندن نزد او را ترجیح داد.<ref>الطبقات، ج8، ص93؛ تاریخ خلیفه، ص36؛ الاستیعاب، ج4، ص1804-1805.</ref> بر پایه نقلی، جویریه پیش از اسارتش، در خواب دید که ماه از یثرب<ref group="یادداشت">یا از آسمان.</ref> به سمت او آمده است.<ref>تاریخ الطبری، ج11، ص610؛ المغازی، ج1، ص412.</ref>

بر پایه روایت [[عایشه]]، پس از تقسیم غنیمت‌های بنی‌مصطلق، جویریه سهم [[ثابت بن قیس|ثابت بن قیس انصاری]] و پسر عمویش شد. آنها در برابر آزادی جویریه پرداخت نُه اوقیه<ref group="یادداشت">واحد اندازه‌گیری نقره.</ref> طلب کردند. جویریه که خود را از پرداخت این مبلغ ناتوان می‌دید، نزد حضرت محمد(ص) رفت و پس از معرفی خود، از او کمک خواست. پیامبر(ص) هزینه آزادی او را بر عهده گرفت و به او پیشنهاد ازدواج داد. جویریه این پیشنهاد را پذیرفت. در پی آن، [[انصار]] همه اسیران بنی‌مصطلق را آزاد کردند.<ref>المغازی، ج1، ص411؛ الطبقات، ج2، ص92؛ ج8، ص93.</ref> برخی، آزادی اسیران بنی مصطلق را مهریه جویریه دانسته‌اند؛ از این رو عایشه، جویریه را با برکت‌ترین زن معرفی کرده است.<ref>دلائل النبوه، ج4، ص50؛ اسد الغابه، ج6، ص57.</ref> 

ملزم شدن جویریه به رعایت حجاب ویژه زنان پیامبر، که در آیه حجاب<ref group="یادداشت">{{آیه|وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ و...
}}  و به زنان باايمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ كنند، و زينت خود را [مانند لباس هاى زيبا، گوشواره و گردن بند] مگر مقدارى كه [طبيعتاً مانند انگشتر و حنا و سرمه، بر دست و صورت] پيداست [در برابر كسى] آشكار نكنند، و [براى پوشاندن گردن و سينه] مقنعه هاى خود را به روى گريبان هايشان بيندازند...</ref> بیان شده بود،<ref>المغازی، ج1، ص413؛ الطبقات، ج8، ص94.</ref> تأیید کننده ازدواج رسمی او با پیامبر(ص) است. 

==روابط با دیگر همسران پیامبر(ص)==
زیبایی جویریه، حسادت برخی [[امهات المؤمنین|همسران حضرت محمد(ص)]] را برانگیخت، تا بدانجا که آنها ناخشنودی خود را از ازدواج پیامبر(ص) با او، اعلام می‌کردند.<ref>المغازی، ج1، ص411؛ تاریخ الطبری، ج11، ص609؛ الاستیعاب، ج4، ص1804.</ref> برتری طلبی برخی زنان پیامبر نسبت به جویریه و سخن آنان به او که پیامبر تو را به بردگی گرفته<ref>انساب الاشراف، ج2، ص77؛ المصنّف، صنعانی، ج7ص271.</ref> شاهد این ماجراست. 

جویریه همانند دیگر همسران پیامبر، پس از مصالحه او با [[یهودیت|یهودیان]] خیبر، سالیانه ۸۰ وَسَق خرما و ۲۰ وَسَق جو<ref group="یادداشت">یا گندم.</ref> دریافتی داشت.<ref>الطبقات، ج8، ص92-95.</ref> حجره جویریه، پس از حجره [[زینب بنت جحش]] در امتداد شمالی [[محراب]]ِ تهجد [[مسجد النبی(ص)]] قرار داشت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص240.</ref>
==در حجة الوداع==
آگاهی از حضور او در [[حجة الوداع]] در دست نیست؛ ولی با توجه به گزارشی که از حضور همسران حضرت محمد(ص) در حجة الوداع ارائه شده، بنظر می‌رسد که او نیز حضور داشته است. 

==در دوره خلیفه دوم==
خلیفه دوم [[عمر بن خطاب]]، در سال بیستم هجری، زمانی که دیوان را تدوین می‌کرد، سهم جویریه را ۶,۰۰۰ درهم تعیین کرد، که نسبت به برخی زنان پیامبر(ص) کمتر بود؛ زیرا سهم یک اسیر جنگی را با سهم دختر [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] یکسان نمی‌دانست.<ref>الطبقات، ج3، ص225، 231؛ فتوح البلدان، ج3، ص556؛ تاریخ بغداد، ج4، ص282.</ref> بر پایه گزارش دیگری، عمر برای زنان پیامبر ۱۰,۰۰۰ دینار تعیین کرد؛ ولی سهم جویریه، صفیه و میمونه را کمتر دانست که [[عایشه]] با استناد به سنت پیامبر از عمر خواست میان زنان پیامبر تفاوتی نگذارد.<ref>المعرفة والتاریخ، ج1، ص463.</ref> برخی نیز گفته‌اند که سهم او همچون سهم دیگر زنان پیامبر ۱۲,۰۰۰ دینار تعیین شد.<ref>الطبقات، ج3، ص225؛ فتوح البلدان، ج3، ص551.</ref>

==ویژگی‌ها==
جویریه، راوی حدیث بود. عبید بن سباق، [[عبدالله بن عباس|ابن عباس]]، مجاهد، بخاری و مسلم از او روایت کرده‌اند.<ref>تهذیب الکمال، ج35، ص146؛ التحفة اللطیفه، ج2، ص236.</ref> بر پایه روایتی درباره فضایل جویریه، وی یک‌بار از صبح تا ظهر به ذکر مشغول بود، که پیامبر پس از آگاهی از این امر، ذکری خاص به وی آموخت.<ref>صحیح ابن حبان، ج3، ص110؛ سیر اعلام النبلاء، ج2، ص264.</ref> روایت دیگری، از روزه‌داری او در ایام غیر ماه رمضان خبر می‌دهد.<ref>سنن ابی داود، ج1، ص541؛ صحیح ابن حبان، ج8، ص375-376.</ref> 

برخی با استناد به روایتی غیر مشهور و غیر معتبر از ابن ابی رزین، جویریه را یکی از زنان پیامبر(ص) دانسته‌اند که با ناراحت کردن وی سبب نزول آیه پنجاه و یکم سوره احزاب<ref group="یادداشت">{{آیه|تُرْجِي مَنْ تَشَاءُ مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَنْ تَشَاءُ وَمَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكَ...
}} نوبت هر كدام از آنان را كه بخواهى تأخير مى اندازى و هر كدام را كه بخواهى نزد خود جاى مى دهى، و هر كدام از آنان را كه از او كناره گرفته باشى [اگر] نزد خود بطلبى بر تو گناهى نيست...</ref><ref>ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۴۲۵.</ref> شدند.<ref>انساب الاشراف، ج2، ص105؛ المصنّف، ابن ابی شیبه، ج3، ص329؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج10، ص3145.</ref> در برابر، گزارش‌های تاریخی، تصویر مثبتی از او ارائه کرده‌اند. 

ذیل آیه‌های بیست و هشت و بیست و نه سوره احزاب<ref group="یادداشت">{{آیه|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا
}} اى پيامبر! به همسرانت بگو: اگر شما زندگى دنيا و زيور و زينتش را مى‌خواهيد بياييد تا برخوردارتان نمايم و با روشى پسنديده رهايتان كنم. {{آیه|وَإِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْكُنَّ أَجْرًا عَظِيمًا
}} و اگر خدا و پيامبر او و سراى آخرت را مى‌خواهيد، پس خدا يقيناً براى نيكوكاران شما پاداشى بزرگ آماده كرده است.</ref><ref>ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۴۲۱.</ref> نیز، از جویریه یاد شده که درخواست او از پیامبر(ص) یک چادر بوده است.<ref>تفسیر سمعانی، ج4، ص275-276؛ روض الجنان، ج15، ص410.</ref> بر پایه اخباری، این سخنان پس از آن مطرح شد که پیامبر(ص) طلا، جواهرات و گنج آل ابی حقیق نضیری را که در [[نبرد خیبر]] به دست آورده بود قسمت کرد و سهمی از آن برای همسران خود در نظر نگرفت.<ref>تفسیر قمی، ج2، ص192.</ref>
==درگذشت==
بر پایه گزارشی، جویریه در سال ۵۶ هجری، در دوره [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] درگذشت و والی [[بنی‌امیه|اموی]] [[مدینه]]، مروان بن حکم بر او نماز گزارد. عموم تاریخ‌نگاران، این گزارش را ترجیح داده‌اند.<ref>تاریخ خلیفه، ص138؛ المعرفة والتاریخ، ج3، ص322؛ انساب الاشراف، ج2، ص77.</ref> در گزارشی دیگر، وی در سال ۵۰ هجری و در ۶۵ سالگی درگذشته است.<ref>الطبقات، ج8، ص95.</ref> 

==مدفن==
{{اصلی|حرم همسران رسول خدا(ص)}}
با توجه به گزارشی که قبرهای [[امهات المؤمنین|همسران حضرت محمد(ص)]] در قبرستان [[بقیع]] را کنار هم می‌داند،<ref>رحلة المکناسی، ص260.</ref> قبر جویریه نیز در آن جاست. 


جويريه دختر حارث بن ابي ضرار، رئيس طائفه بني‏مُصطلق* از قبيله خزاعه* بود.  نام اصلي او را بَرّه گفته‌اند که پيامبر(ص) پس از ازدواج با او، وي را جويريه (مصغر جاريه) ناميد.  با توجه به سن 20سالگي وي به هنگام ازدواج با پيامبر(ص) ، زمان تولدش دو سال پيش از بعثت بوده است. بني مصطلق از هم‏پيمانان قريش بود. پدر جويريه در سال پنجم هجري در صدد تدارک نيرو براي حمله به مدينه برآمد که پيامبر(ص) پس از اطلاع، پيش دستي کرد و در نبردي که به بني‏مصطلق و يا مُريسيع شهرت يافت، اقدام آنان را خنثي کرد.  همسر جويريه مُسافع بن صفوان  يا صفوان بن مالک در اين نبرد کشته شد.  جويريه که 20 سال داشت  به اسارت مسلمانان درآمد. 
به روايت ابن هشام پدر جويريه به اتفاق چند نفر از بزرگان با به همراه داشتن شتراني براي فديه آزادي اسيران به مدينه آمده وپس از گفت ‌و گو با پيامبر مسلمان شدند.  آن حضرت نيز جويريه را آزاد کرد و سپس او را از پدرش خواستگاري و با مهريه‌اي معادل 400 درهم او را در سال پنجم به ازدواج خود درآورد. 
بنا به نقلي، حارث پس از قبول اسلام، از پيامبر درخواست کرد دخترش را آزاد نمايد وآن حضرت جويريه را ميان ماندن يا بازگشت نزد خانواده‌اش مخير کرد پس جويريه ماندن نزد رسول خدا را ترجيح داد.  به روايتي، وي پيش از اسارتش در خواب ديد که ماه از يثرب (يا آسمان) به سمت او آمده است. 
بنا به روايت عايشه پس از تقسيم غنايم بني‏مصطلق، جويريه سهم ثابت بن قيس انصاري و پسر عمويش گرديد. آنان نيز آزادي جويريه را به پرداخت نُه اوقيه (واحد اندازه‏گيري نقره) منوط کردند. جويريه که خود را از پرداخت اين مبلغ ناتوان مي‏ديد نزد پيامبر رفت و پس از معرفي خود ازاو کمک خواست. آن حضرت هزينه آزادي او را بر عهده گرفت و به او پيشنهاد ازدواج داد که جويريه پذيرفت. در پي آن، انصار همه اسراي بني مصطلق را آزاد کردند.  برخي آزادي اسيران بني مصطلق را مهريه جويريه دانسته‌اند از اين رو عايشه جويريه را با برکت‏ترين زن معرفي کرده است.  حجره جويريه پس از حجره زينب بنت جحش در امتداد شمالي محراب تهجد مسجد النبي قرار داشت. 
اطلاعات اندکي درباره روابط جويريه با برخي زنان پيامبر موجود است. زيبايي جويريه حسادت برخي همسران پيامبر را به دنبال داشت تا بدانجا که ناخشنودي خود را از اين ازدواج اعلام مي‌کردند.  برتري طلبي برخي زنان پيامبر نسبت به جويريه و سخن آنان به او که پيامبر تو را به بردگي گرفته  شاهد اين ماجراست. ضمن آن که ملزم شدن جويريه به رعايت ويژه زنان پيامبر که در آيه حجاب بيان شده بود،  مؤيد ازدواج رسمي رسول خدا با او است.
جويريه همانند ديگر همسران پيامبر پس از مصالحه آن حضرت با يهوديان خيبر، ساليانه هشتاد وَسَق خرما و 20 وَسَق جو (يا گندم) دريافتي داشت. 
برخي با استناد به روايتي غير مشهور و غير معتبر از ابن ابي رزين جويريه را از جمله زنان پيامبر دانسته‌اند که با ناراحت کردن آن حضرت سبب نزول آيه 51 احزاب/33 شدند.  اين در حالي است که گزارش‌هاي تاريخي تصوير مثبتي از او ارائه کرده‌اند از اين رو بعيد به نظر مي‌رسد رفتار جويريه مايه ناراحتي پيامبر شده باشد. ذيل آيات 28-29 احزاب/33 نيز از جويريه ياد شده که خواسته او از رسول خدا يک چادر بوده است.  مطابق اخباري، اين سخنان پس از آن مطرح شد که پيامبر(ص) طلا، جواهرات و گنج آل ابي حقيق نضيري را که در نبرد خيبر در سال هفتم به دست آورده بود قسمت کرد و سهمي از آن براي همسران خود در نظر نگرفت. 
اطلاع ديگري از زندگي جويريه در عصر نبوي از جمله حضور او در حجة الوداع در دست نيست. اما با توجه به گزارشي که از حضور همسران پيامبر در حجة الوداع ارائه شده بنظر مي‌رسد که وي نيز حضور داشته است. خليفه دوم در سال بيستم هجري، زماني که ديوان را تدوين مي‏کرد، سهم جويريه را 6000 درهم تعيين کرد که نسبت به برخي زنان پيامبر کمتر بود، زيرا سهم يک اسير جنگي را با سهم دختر ابوبکر يکسان نمي‏دانست.  بنا به گزارش ديگري، عمر براي زنان پيامبر 10000 دينار تعيين کرد؛ ولي سهم جويريه، صفيه و ميمونه را کمتر دانست که عايشه با استناد به سنت پيامبر از عمر خواست ميان زنان پيامبر تفاوتي قائل نشود.  برخي نيز گفته‏اند که سهم او همچون سهم ديگر زنان پيامبر 12000 دينار تعيين شد. 
جويريه در سال 56 هجري، در عصر معاويه از دنيا رفت و والي اموي مدينه، مروان بن حکم بر او نماز گزارد، عموم مورخان اين گزارش را ترجيح داده‏اند.  در گزارشي ديگر از آن‏ها وي در سال 50 هجري و در 65 سالگي از دنيا رفته است.  با توجه به گزارشي که قبور همسران پيامبر در بقيع را در کنار هم مي‌داند ، قبر جويريه نيز در آن جاست. جويريه راوي حديث بود.عبيد بن سباق، ابن عباس، مجاهد، بخاري و مسلم از وي روايت کرده‌اند  بر پايه روايتي درباره فضايل جويريه، وي يک‏بار از صبح تا ظهر به ذکر مشغول بود که پيامبر پس از آگاهي از اين امر، ذکري خاص به وي آموخت.  روايت ديگري از روزه‏داري او در ايام غير ماه رمضان خبر مي‏دهد  که مي‏توانند بيانگر روحيه عبادي وي باشند.

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22085/ج-ویریه
 | عنوان = جویریه
 | نویسنده = مهران اسماعیلی 
}}
*'''الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد'''، شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (۳۳۶-۴۱۳ق)، تحقیق موسسه آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.
*'''الاستیعاب فی معرفه الاصحاب'''، یوسف بن عبدالله ابن عبدالبر (۳۶۸-۴۶۳ق)، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
*'''اسد الغابه فی معرفه الصحابه'''، علی بن محمد ابن الاثیر (۵۵۵-۶۳۰ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
*'''انساب الاشراف'''، احمد بن یحیی البلاذری (م.۲۷۹ق)، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
*'''الانساب'''، عبدالکریم السمعانی (م.۵۶۲ق)، به کوشش عبدالله عمر البارودی، بیروت، دارالجنان، ۱۴۰۸ق.
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
*'''البدایه و النهایه فی التاریخ'''، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، بیروت، مکتبه المعارف، ۱۴۱۱ق.
*'''تاریخ بغداد'''، احمد بن علی الخطیب البغدادی (م.۴۶۳ق)، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
*'''تاریخ خلیفه بن خیاط'''، خلیفه بن خیاط(م.۲۴۰ق)، تحقیق مصطفی نجیب فواز و حکمت کشلی فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
*'''تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*'''التحفة اللطیفه'''، شمس‌الدین محمد بن عبدالرحمن السخاوی (م.۹۰۲ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
*'''ترجمه قرآن (انصاریان)'''، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش.
*'''تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم)'''، عبدالرحمن بن محمد ابن ابی حاتم (م.۳۲۷ق)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبه العصریه، ۱۴۱۹ق.
*'''تفسیر القمی'''، علی بن ابراهیم قمی (م.۳۰۷ق)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، انتشارات دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
*'''تفسیر سمعانی (تفسیر القرآن)'''، منصور بن محمد السمعانی (م.۴۸۹ق)، به کوشش یاسر ابراهیم و غنیم بن عباس، ریاض، دارالوطن، ۱۴۱۸ق.
*'''تهذیب الکمال فی اسماء الرجال'''، یوسف بن عبدالرحمن المزی (م.۷۴۲ق)، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، موسسه الرساله، ۱۹۸۵م.
*'''جمهره انساب العرب'''، علی بن احمد بن حزم (۳۸۴-۴۵۶ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
*'''دلائل النبوه و معرفه احوال صاحب الشریعه'''، احمد بن الحسین البیهقی (م.۴۵۸ق)، به کوشش عبدالمعطی امین قلعه‌جی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق.
*'''رحلة المکناسی'''، محمد بن عبدالوهاب المکناسی (م.۱۲۱۳ ق)، به کوشش بوکبوط، بیروت، ابوظبی، المؤسسة العربیة، دارالسویدی، ۲۰۰۳ م.
*'''روض الجنان'''، ابوالفتوح رازی (م.۵۵۴ق)، به کوشش محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
*'''سنن ابی داود'''، ابو داود سلیمان بن الاشعث (م.۲۷۵ق)، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
*'''سیر اعلام النبلاء'''، شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی (م.۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
*'''السیره النبویه م‍ق‍ت‍ض‍ب‍ا م‍ن ال‍ب‍دای‍ه و ال‍ن‍ه‍ای‍ه'''، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دارالمعرفه/ دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۶ق.
*'''صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان'''، علی بن بلبان الفارسی (م.۷۳۹ق)، به کوشش شعیب الارنووط، بیروت، موسسه الرساله، ۱۴۱۴ق.
*'''الطبقات الکبری ( الطبقه الخامسه من الصحابه)'''، محمد بن سعد (م.۲۳۰ق)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
*'''فتوح البلدان'''، احمد بن یحیی البلاذری (م.۲۷۹ق)، تصحیح صلاح الدین منجد، قاهره، مکتبه النهضه المصریه، ۱۹۵۷م.
*'''المصنّف فی الاحادیث و الآثار'''، عبدالله بن محمد بن ابی‌شیبه (م.۲۳۵ق)، به کوشش سعید محمد اللحام، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
*'''المصنّف'''، عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق)، به کوشش حبیب الرحمن الاعظمی، بیروت، المجلس العلمی، ۱۳۹۰ق.
*'''المعرفة والتاریخ'''، یعقوب بن سفیان الفسوی (م.۲۷۷ق)، به کوشش العمری، بیروت، الرساله، ۱۴۰۱ق.
*'''المغازی'''، محمد بن عمر الواقدی (م.۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۴۰۹ق.
*'''النسب و القرابة فی المجتمع العربی قبل الاسلام'''، محمد سعید، بیروت، دارالساقی، ۲۰۰۶ م.
{{پایان}}
{{همسران پیامبر}}

[[رده:همسران پیامبر]]
[[رده:اشخاص حج‌گزار]]
[[رده:قبیله بنی‌مصطلق]]
[[رده:مدفونان در بقیع]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]