در حال ویرایش حج اهل بیت

گزارش‌های متعددی درباره حج‌گزاری اهل‌بیت ([[حضرت محمد]]، [[حضرت فاطمه]] و [[دوازده امام]]) نقل شده است. این گزارش‌ها از یکسو منبع استنباط احکام فقهی درباب مناسک و اعمال حج است و از سوی دیگر الگوی مسلمانان و شیعیان در شرایط و آداب معنوی حج است. 
==اهل بیت==
{{اصلی|اهل‌بیت}}
واژه اهل‌بیت(ع) در ادبیات شیعی، به [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]]، حضرت فاطمه(س) و دوازده امام(ع) اطلاق می‌گردد. به باور شیعه اهل‌بیت پیامبر(ع) دارای خصوصیاتی از جمله: عصمت، علم و امامت هستند. در قرآن و روایات اسلامی بر لزوم معرفت اهل‌بیت و ابراز محبت به ایشان تأکید فراوان شده است.

==تعداد حج‌های اهل‌بیت==
روایت‌ها و ‌گزارش‌های تاریخی گویای اهتمام فراوان اهل بیت به حج‌گزاری است. 

===== پیامبر(ص) =====
شمار حج پیامبر(ص) را ده<ref>الکافی، ج4، ص244؛ التهذیب، ج5، ص458؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> یا بیست<ref>الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450.</ref> جز [[حجة الوداع]] دانسته‌اند که همگی پیش از [[هجرت]] به مدینه انجام گرفته‌اند.<ref>الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> عمره‌های ایشان را نیز سه،<ref>الکافی، ج4، ص251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص250-251.</ref> چهار<ref>سنن الترمذی، ج2، ص156؛ سنن ابی داود، ج1، ص443.</ref> یا نه<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص238.</ref> مرتبه شمرده‌اند که دو شمارش اول به دوران مدینه اختصاص دارد و در یکی، عمره حجة الوداع را به حساب نیاورده‌اند. 

==== امام علی(ع) ====
بر پایه ‌گزارش‌های تاریخی، امام علی در عمره‌القضاء همراه پیامبر بود. او همچنین حج سال نهم هجرت از سوی پیامبر اسلام مامور ابلاغ آیات برائت به حج‌گزاران شد.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج4، ص970-973؛ علل الشرایع، ج1، ص190؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج4، ص68-69.</ref> امام علی در حجة الوداع نیز همراه پیامبر بود. پیامبر در این حج حدود 60 شتر از مجموع 100 شتر را برای خود نحر کرد و بقیه را به علی(ع) وا‌گذارد تا برای خویش نحر کند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص109؛ الکافی، ج4، ص247-248؛ التهذیب، ج5، ص227.</ref> در بازگشت از همین حج بود که پیامبر امام علی را در غدیر خم به جانشینی خود به حاجیان معرفی کرد. <ref>الکافی، ج1، ص287؛ سنن الترمذی، ج5، ص633؛ المعجم الکبیر، ج5، ص166. </ref>گزارش هایی در دست است که نشان می دهد امام علی در عصر خلفا نیز چند بار حج گزاری کرده است. 

==== امام حسن(ع) ====
به امام حسن مجتبی(ع) پانزده،<ref>تاریخ‌یعقوبی، ج2، ص226؛ سیراعلام النبلاء، ج3، ص267.</ref> بیست<ref>قرب الاسناد، ص170؛ الاستبصار، ج2، ص142؛ التهذیب، ج5، ص12.</ref> یا بیست و پنج حج<ref>المستدرک، ج3، ص169؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص260؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68.</ref> نسبت داده‌اند که بیشتر پیاده و حتی گاه با پای برهنه انجام می‌شد.<ref>الکافی، ج4، ص456؛ الامالی، ص244؛ عدة‌الداعی، ص139.</ref> در روایتی نیز به ایشان 20 حج پیاده و 20 حج سواره نسبت داده شده است.<ref>الکافی، ج1، ص461؛ الامالی، ص291؛ الزهدوالورع، ص79.</ref> 

===== امام حسین(ع) =====
بر پایه برخی روایات، امام حسین(ع) نیز 25 حج<ref>اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.</ref> به جا آورد. برخی روایت‌ها از حج پیاده امام حسن و امام حسین(ع) همراه یکدیگر یاد کرده‌اند.<ref>الارشاد، ج2، ص128-129؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص168.</ref> شمار حج امام علی بن الحسین(ع) را نیز 20 حج دانسته‌اند.<ref>المحاسن، ج2، ص635؛ الخصال، ص517-518.</ref>

==== امام سجاد(ع) ====
روایاتی از 22 یا 40 حج علی بن حسین خبر داده اند. در روایات متعدد اشاره شده که آن حضرت در تمام این حج ها هیچ گاه چارپایی را که بر آن سوار بود را با تازیانه نزد.

===== دیگر امامان(ع) =====
درباره تعداد حج‌‌گزاری‌های دیگر امامان روایت‌های معینی نقل نشده است. اما از همه امامان (بجز امام [[حسن عسکری]]) روایاتی نقل شده که واقعه‌ یا رفتار یا سخنی از ایشان را در هنگام حج‌گزاری یا در راه حج گزارش می‌کنند.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.</ref> 

بر پایه روایت‌های شیعی، امام زمان(ع) هر سال حج به جا آورده، برای فرج خویش دعا می‌کند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520.</ref> و برخی مردم با ایشان دیدار می‌نمایند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520؛ کمال الدین، ص440-471؛ الغیبه، طوسی، ص251-280.</ref>

== آداب حج اهل بیت ==
روایت‌ها آگاهی‌هایی درباره آداب حج اهل بیت به دست می‌دهند. جزئیاتی مانند

* [[دعا]] و [[نماز]] پیش از بیرون آمدن برای سفر حج،<ref>الکافی، ج4، ص283-287.</ref> 
* [[خشوع]] در مسیر حج و [[حرم]]<ref>دلائل الامامه، ص317؛ تاریخ دمشق، ج54، ص280.</ref> و [[احرام]]<ref>عیون اخبار الرضا، ج1، ص19؛ تاریخ دمشق، ج41، ص378؛ تهذیب الکمال، ج20، ص390.</ref> 
* انجام [[غسل]] هنگام ورود به حرم و پیاده پای نهادن به آن،<ref>الکافی، ج4، ص398-399؛ دعائم‌الاسلام، ج1، ص310-311.</ref> 
* غسل<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص319؛ بحار الانوار، ج96، ص247.</ref> و [[تلبیه]]<ref>المصنف، ابن ابی شیبه، ج4، ص466.</ref> در [[روز عرفه]]
* دعا هنگام حرکت به سوی [[عرفات]]،<ref>الکافی، ج4، ص467؛ التهذیب، ج5، ص179-183.</ref> 
* دعای ویژه هر یک از امامان مانند امام حسین(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص72-113.</ref> و امام سجاد(ع)<ref>مصباح المتهجد، ص689-698؛ المزار، ص153-164؛ اقبال الاعمال، ج2، ص87-117.</ref> و امام صادق(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص117-188.</ref> و امام رضا(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص73.</ref> در عرفات
* مناجات برخی از ایشان بالای [[کوه صفا]] و رو به [[کعبه]]<ref>الکافی، ج4، ص432-433؛ التهذیب، ج5، ص147.</ref> در [[مسجدالحرام]] و کعبه<ref>التهذیب، ج5، ص276-277.</ref> کنار [[حجر اسماعیل]]<ref>التهذیب، ج5، ص105.</ref> و هنگام طواف<ref>الکافی، ج4، ص407؛ التهذیب، ج5، ص105؛ المناقب، ابن شهر آشوب، ج3، ص291.</ref> و وداع با [[کعبه]]،<ref>الکافی، ج4، ص530-531؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص20-21؛ التهذیب، ج5، ص281.</ref> 
* تقسیم گوشت قربانی میان فقیران و همسایگان و خانواده خویش،<ref>الکافی، ج4، ص499-500؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص493؛ المقنع، ص275.</ref> 
* مدارا با مرکبی (چهارپا) که بر آن سوار بودند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص293.</ref> 

=== نیکوکاری در سفر حج ===
از ویژگی‌های حج اهل بیت که در منابع از آن یاد شده، رسیدگی به نیازمندان و برآوردن حاجت [[مؤمنان]] است. در روایاتی، امام حسن(ع) [[طواف]] خویش را برای برآوردن نیاز مؤمنی قطع کرد.<ref>تاریخ دمشق، ج13، ص248.</ref> امام سجاد(ع) به فقیران مسیر حج انفاق می‌نمود<ref>مطالب السؤول، ص415؛ صفوة الصفوه، ج2، ص96.</ref> و امام صادق(ع) به برخی یاران خویش دستور داد برای رسیدگی به نیازمندان، طواف را متوقف کنند.<ref>الکافی، ج4، ص415؛ الاستبصار، ج2، ص223-225؛ التهذیب، ج5، ص119-121.</ref>

== آموزش حج ==
اهل بیت در هنگام حج به پرسش‌های حضوری اصحاب<ref>نک: الکافی، ج4، ص233، 237؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص363 به بعد؛ التهذیب، ج5، ص353.</ref> و مردم و دانشمندان دیگر شهرها<ref>معانی الاخبار، ص105؛ علل الشرایع، ج2، ص407.</ref> و فرقه‌های گوناگون<ref>الکافی، ج4، ص187-188، 197-198، 488-489؛ ج6، ص429؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص30.</ref> و نامه‌های فراوان پیروان خویش درباره موضوعات گوناگون<ref>نک: الکافی، ج4، ص536؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص399، 430-431؛ التهذیب، ج5، ص10، 171.</ref> از احکام حج<ref>التهذیب، ج5، ص334؛ وسائل الشیعه، ج9، ص247.</ref> پاسخ می‌دادند. ایشان در ایام حج اختلاف‌های موجود میان شیعیان را برطرف می‌کردند<ref>التهذیب، ج5، ص426-430.</ref> و برخی از اشتباهات علمای دیگر فرقه‌ها<ref>الکافی، ج4، ص352، 523.</ref> و پیروانشان<ref>الکافی، ج4، ص519.</ref> درباره حج را گوشزد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص466-467؛ التهذیب، ج5، ص85-86.</ref> و گاه نیز برداشت برخی اصحاب خویش از احکام حج را تصحیح می‌فرمودند.<ref>التهذیب، ج5، ص53، 322.</ref>

شیوه حج‌گزاری امامان و گفتار ایشان درباره احکام مناسک حج و آداب و فلسفه و تاریخ آن، گزارش‌ها از دیدارها و گفتگوهای ایشان در ایام حج یا در راه حج در تعداد زیادی از روایات باقی مانده در منابع شیعی ثبت شده است.<ref>نگاه کنید به کتاب حج الانبیاء و الائمه، تمام صفحات</ref>
==جمع زیارت اهل بیت با حج==
امامان شیعه به پیروانشان دستور می‌دادند در پی مراسم حج، برای زیارت مرقد [[پیامبر(ص)]] به [[مدینه]] بروند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص565.</ref> و هواداری خویش از اهل بیت را اعلان کنند.<ref>الکافی، ج4، ص549؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص558.</ref> افزون بر این، روایت‌های شیعه زیارتِ هر یک از امامان در دوره زندگانی یا پس از وفات را مستحب و به منزله زیارت پیامبر(ص) دانسته‌اند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص577-578؛ المزار، ص183-189؛ مصباح المتهجد، ص713-714.</ref> روایاتی نیز گویای استحباب نماز در برخی مکان‌های منسوب به اهل بیت مانند [[مسجد غدیر خم]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص559.</ref> و [[خانه فاطمه]] هستند.<ref>الکافی، ج4، ص556</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}