در حال ویرایش حدیث شبلی

{{در دست ویرایش|ماه=[[آبان]]|روز=[[۱۳]]|سال=[[۱۴۰۴]]|کاربر=Kamran  }}

[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
'''حدیث شبلی'''، متن گفتاری است منسوب به [[امام سجاد(ع)]] که امام در آن برخی [[اسرار حج|اسرار عرفانی حج]] را شرح می‌دهد. شبلی صوفی برجسته قرن سوم و چهارم هجری بود که پس از کناره‌گیری از [[بنی‌عباس|دربار عباسی]] به زهد و عرفان روی آورد و شاگرد جنید بغدادی شد. این روایت نخستین‌بار در قرن دوازدهم در کتاب التحفة السنية نقل شده و شهرت زیادی دارد اما برخی در اصالت آن تردید کرده و منشأ آن را در متون صوفیانه پیش از آن می‌دانند.

== شبلی ==
'''شبلی''' (ابوبکر دلف بن جحدر)<ref>تاریخ تصوف سیر تطور عرفان اسلامی از آغاز تا قرن ششم هجری، ج 1، ص 116.</ref>، صوفی نامدار قرن سوم و چهارم هجری، در سال ۲۴۷ قمری در [[سامراء|سامرا]] زاده شد. <ref>طبقات الصوفیه، ج3، ص 337.</ref>پدرش از اهالی روستای شبلیه در اشروسنه واقع ماوراءالنهر بود و به همین دلیل او را شبلی نامیدند.<ref>تاریخ بغداد، ج 16؛ ص 564.

معجم الادباء، ج 1، ص245.</ref> شبلی در ابتدا در دربار [[بنی‌عباس|عباسیان]] خدمت می‌کرد و حاکم دماوند بود،<ref>وفیات الاعیان، ج 2، ص 273.

المنتظم، ج 14، ص 51.</ref> اما پس از توبه صوفی شد <ref>نفحات الانس، ص 135.

کشف المحجوب، ج 1، ص 221.</ref>و از شاگردان جنید بغدادی بود.<ref>جست و جو در تصوف ایران، ص 154.</ref> او حدود شش سال نزد جنید تعلیم دید و سپس در زهد و عرفان مشهور شد.<ref>تذکره الاولیاء، ج 1، ص 515-516.</ref> دربارهٔ مذهب او اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی وی را [[مالکی]]<ref>تاریخ بغداد، ج 16، ص 568.

طبقات الصوفیه، ج1، ص 448.</ref> و برخی دیگر شیعه دانسته‌اند.<ref>مجالس المومنین، ج 2ف ص 32.

روضات الجنات، ج 2، ص 231.

ریحانه الادب، ج 3، ص 181-182.</ref> شبلی در سال ۳۳۴ قمری در بغداد درگذشت.<ref>طبقات الصوفیه، ج 1، ص 338.

تاریخ بغداد، ج 16، ص 572.

وفیات الاعیان، ج 2، ص 276.</ref>
== حدیث شبلی ==
حدیث شبلی روایتی منسوب به [[امام زین‌العابدین(ع)]] است که در آن امام در گفت‌وگوی با شبلی، [[اسرار حج|اسرار]] و معانی باطنی اعمال حج را بیان می‌کند. این روایت نخستین‌بار در قرن دوازدهم قمری در کتاب التحفة السنية تألیف سید عبدالله جزائری نقل شده و محدث نوری آن را در مستدرک الوسائل نقل کرده است، و به‌ دلیل نبود در منابع کهن و نقل مرسل، انتساب آن به امام سجاد(ع) مورد تردید است و برخی پژوهشگران منشأ آن را در متون عرفانی صوفیه می‌دانند.<ref>مستدرک الوسائل، ج1، ص160-170.</ref>

=== اعتبار سنجی ===
برخی از محققان مانند سید محمدرضا حسینی جلالی انتساب آن به امام سجاد(ع) را پذیرفته‌اند؛ آیت‌الله جوادی آملی با وجود تردید در سند، متن روایت را «قوی و آموزنده» دانسته است، در مقابل محمدی ری‌شهری محتوای آن را عرفانی و غیرمنسوب به اهل‌بیت دانسته و احتمال داده که گفتاری صوفیانه باشد که بعدها به امام سجاد(ع) نسبت داده شده است.

برخی پژوهشگران برآنند که شخصیت «شبلی» در این روایت نمی‌تواند همان ابوبکر شبلی، صوفی بغدادی قرن چهارم، باشد؛ زیرا او دو قرن پس از امام سجاد(ع) می‌زیسته است.<ref>صهبای صفا، ص344.</ref> بر این اساس، احتمال داده‌اند که نام شبلی در این روایت تحریفی از نام دیگری (مانند شیبة بن نعامة)  از یاران امام سجاد (ع) باشد.<ref>جهاد الامام السجاد، ص175.</ref>

در متون کهن صوفیه و آثار برخی نویسندگان اهل سنت، روایت‌هایی با ساختار مشابه «حدیث شبلی» دیده می‌شود که در آن ابوبکر شبلی، درباره اسرار و معانی حج گفت‌وگو می‌کند. قدیمی‌ترین نمونه‌ها در تهذیب‌الاسرار ابوسعد خرگوشی (د. ۴۰۷ق) و حقائق‌التفسیر ابوعبدالرحمن سلمی (د. ۴۱۲ق) آمده است. و منابع دیگر،<ref>ابن جوزی، ابن عربی، خوارزمی.</ref> روایات مشابه آن را نقل کرده اند. <ref>حدیث شبلی در اسرار حج در روایت شیعیان یا حکایت صوفیان؟، ص9.</ref> از میان منابع فارسی هم همین مضمون را می‌توان در کشف‌المحجوب<ref>کشف المحجوب، ص474.</ref> و اشعار ناصر خسرو یافت.<ref>دیوان اشعار ناصر خسرو قبادیانی، ص265.</ref>

== مضمون حدیث ==
این حدیث به اعمال حج و مفاهیم اخلاقی و عرفانی آن می‌پردازد که به صورت کلی شامل موضوعات زیر است: 

==== اسرار میقات و مناسک آن ====
این بخش به مقدمات حج می‌پردازد و مفاهیم اخلاقی و عرفانی اعمالی چون کندن لباس دوخته (پاک‌سازی درون و بیرون)، پوشیدن [[لباس احرام]] (بیداری)، [[غسل احرام]]، نماز قبل از احرام، و [[تلبیه]] را شرح می‌دهد. در این گفتارها احرام به‌عنوان نماد ورود به مرحله‌ای تازه از سلوک معنوی تفسیر شده است.

==== اسرار ورود به حرم و اعمال مکه ====
در این بخش، ورود به حرم، [[طواف]]، [[استلام]] حجرالاسود، نماز در مقام ابراهیم، نوشیدن [[زمزم|آب زمزم]]، و [[سعی]] بین [[صفا و مروه]] از منظر عرفانی بررسی می‌شود؛ این اعمال نشانه‌هایی از شناخت صاحب خانه، پیمان بندگی، فناء فی‌الله و رسیدن به مقام خوف و رجا است.

==== اسرار وقوف در مشاعر مقدس ====
در این حدیث همچنین به وقوف در منا، [[وقوف به عرفات|عرفات]]، [[مشعر]] و اعمال مربوط به آن‌ها پرداخته شده است و هر عمل با ذکر مفهوم اخلاقی یا معرفتی همراه شده است، مانند خروج از خودخواهی، خودشناسی، مبارزه با شیطان، ایثار، و آغاز حرکتی تازه در مسیر بندگی.

برخی برآنند که امام سجاد(ع) در این حدیث چهار مرحله از تهذیب نفس در اخلاق اسلامی را که با عنوان مرابطه شناخته می‌شود شرح می‌دهد. این مراحل عبارتند از:: مشارطه (شرط بستن با نفس)، مراقبه (نظارت بر رفتار)، محاسبه (ارزیابی اعمال) و معاتبه (سرزنش و اصلاح نفس).

== متن حدیث شبلی ==
{{متن و ترجمه
| تیتر = حدیث شبلی و ترجمه
| متن عربی = لَما رَجَعَ مَولانا زَیْنُ العابِدینَ ( ع) مِن الحَجِّ اسْتَقْبَلَهُ الشِبْلیُّ.
فَقالَ ( ع) له: حَجَجْتَ یا شِبلیُّ؟
قالَ: نَعَمْ یا ابْنَ رَسُولِ اللّه‏ِ.
فَقال ( ع ) : اَنَزَلْتَ المیقاتَ وَ تَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِیطِ الثِّیابِ وَ اغْتسَلْتَ؟
قالَ: نَعَم.
قالَ ( ع) : فَحینَ نَزَلْتَ المیقاتَ نَوَیْتَ اَنَّکَ خَلَعْتَ ثَوْبَ الْمَعْصِیَةِ وَ لَبِسْتَ ثَوْبَ الطاعَة؟»
قالَ: لا
قالَ ( ع) : فَحینَ تَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِیطِ ثِیابِکَ نَوَیْتَ اَنَّکَ تَجَرَّدْتَمِنَ الِّریاء وَ النِّفاقِ وَ الدُّخُولِ فی الشُّبَهاتِ؟
قالَ: لا
قالَ ( ع) : فَحینَ اغْتَسَلْتَ نَویْتَ اَنَّکَ اغْتَسَلْتَ مِنَ الْخَطایا وَ الذُّنُوبِ؟
قالَ: لا.
قالَ: قالَ فما نَزَلْتَ المیقاتَ وَ لا تَجَرَّدْتَ عَن مَخیطِ الثِّیابِ وَ لا اغْتَسَلْتَ
«ثُمَّ قالَ ( ع ) : تَنَظَّفْتَ وَ اَحْرَمْتَ وَ عَقَدْتَ بِالْحَجِّ؟
قالَ: نَعَم.
قالَ ( ع) فَحینَ تَنَظَّفْتَ وَ اَحْرَمْتَ وَ عَقَدْتَ الْحَجَّ نَوَیْتَ اَنَّکَتَنَظَّفْتَ بِنُورِ التَّوْبَةِ الْخالِصَةِ للّه‏ِ تَعالی؟
قالَ: لا
قالَ ( ع ) : فحِینَ اَحْرَمْتَ نَوَیْتَ اَنَّکَ حَرَّمْتَ عَلی نَفْسِکَ کلَّ مُحَرَّمٍ حَرَّمَه اللّه‏ُ عَزَّوَجَلَّ؟
قالَ: لا
قالَ ( ع) : فَحینَ عَقَدْتَ الْحَجَّ نَوَیْتَ اَنَّکَ قَدْ حَلَلْتَ کُلَّ عَقْدٍ لِغَیْرِ اللّه‏ِ؟
قالَ: لا
قالَ لَهُ ( ع) : ما تَنَظَّفْتَ وَ لا اَحْرَمْتَ وَ لا عَقَدْتَ الْحَجَّ.»
قالَ لَهُ ( ع ) : اَدَخَلْتَ المِیقاتَ وَصَلَّیْتَ رَکْعَتَیِ الاِحْرامِ وَ لَبَّیْتَ؟
قالَ: نَعَمْ.
قالَ ( ع ) : فَحینَ دَخَلْتَ المِیقاتَ نَوَیْتَ اَنَّکَ بِنِیَّةِ الزِّیارَةِ؟
قالَ: لا
قالَ (ع) : فحینَ صَلَّیْتَ الرَّکْعَتَینِ نَوَیْتَ اَنَّکَ تَقَرَّبْتَ اِلَیاللّه‏ بِخَیْرِ الاَْعْمالِ مِنَ الصَّلاةِ وَ اَکْبَرِ حَسَناتِالْعِبادِ؟
قالَ: لا.
قالَ ( ع) : فَحینَ لَبَّیْتَ نَوَیْتَ اَنَّکَ نَطَقْتَ للّه‏ِ سُبْحانَهُ بِکُلِّ طاعَةٍ وَ صَمَتَّ عَنْ کُلِّ مَعْصِیَةٍ؟
قالَ: لا.
قالَ لَهُ ( ع ) : ما دَخَلْتَ المِیقاتَ وَ لا صَلَّیْتَ وَ لا لَبَّیْتَ.»
«ثُمَّ قالَ لَهُ ( علیه السلام ) : اَدَخَلْتَ الْحَرَمَ وَ رَأَیْتَ الْکَعْبَةَ وَ صَلَّیْتَ؟
قالَ: نَعَمْ.
قالَ ( علیه السلام ) : فَحینَ دَخَلْتَ الْحَرَمَ نَوَیْتَ اَنَّکَ حَرَّمْتَ عَلی نَفْسِکَکُلَّ غِیْبَةٍ تَسْتَغِیبُهَا المُسْلِمِینَ مِنْ اَهْلِ مِلَّةِالاِْسْلامِ؟
قالَ: لا.
قالَ ( علیه السلام ) : فَحینَ وَصَلْتَ مَکَّةَ نَوَیْتَ بِقَلْبِکَ اَنَّکَ قَصَدْتَ اللّه‏َ؟
قالَ: لا.
قالَ ( علیه السلام ) : فَما دَخَلْتَ الْحَرَمَ وَ لا رَأَیْتَ الْکَعْبَةَ وَ لا صَلَّیْتَ.»
«ثُمَّ قالَ ( علیه السلام ) : طُفْتَ بِالْبَیْتِ وَ مَسَسْتَ الاْرَکانَ وَسَعَیْتَ؟
قالَ: نَعَمْ.
قالَ ( علیه السلام ) : فَحینَ سَعَیْتَ نَوَیْتَ اَنَّکَ هَرَبتَ اِلَی اللّه‏ِ وَ عَرَفَ مِنْکَ ذلِکَ عَلاّمُ الْغُیُوبِ؟
قالَ: لا.
قالَ ( علیه السلام ) : فَما طُفْتَ بِالْبَیْتِ وَ لا مَسَسْتَ الاَْرْکانَ وَ لا سَعَیْتَ.»
«ثُمَّ قالَ ( علیه السلام ) لَهُ: صافَحْتَ الْحَجَرَ وَ وَقَفْتَ بِمَقامِ اِبْراهِیمَ ( علیه السلام ) وَصَلَّیْتَ بِهِ رَکْعَتَینِ؟
قالَ: نَعَمْ.
فَصاحَ ( علیه السلام ) صَیْحَةً کادَ یُفارِقُ الدُّنیا.
ثُمَّ قالَ ( علیه السلام ) : آهٍ آهٍ، مَنْ صافَحَ الْحَجَرَ الاَْسْوَدَ فَقَدْ صافَحَ اللّه‏َتَعالی. فَانْظُرْ یا مِسْکین لا تُضَیِّعْ اَجْرَ ما عَظُمَ حُرْمَتُهُ وَتَنْقُضِ الْمُصافَحَةَ بِالْمُخالَفَةِ وَ قَبْضِ الْحَرامِ نَظیرَاَهْلِ الآثامِ.
ثُمَّ قالَ ( علیه السلام ) : نَوَیْتَ حینَ وَقَفْتَ عِنْدَ مَقامِ اِبْراهیمَ ( علیه السلام ) اَنَّکَ وَقَفْتَ عَلی کُلِّ طاعَةٍ وَ تَخَلَّفْتَ عَنْ کُلِّ مَعْصِیَةٍ؟
قالَ: لا.
قالَ ( علیه السلام ) : فَحینَ صَلَّیْتَ فِیهِ رَکْعَتَیْنِ نَوَیْتَ اَنَّکَ صَلَّیْتَ بِصَلاةِ اِبْراهِیمَ ( علیه السلام ) وَ اَرْغَمْتَ بِصَلاتِکَ اَنْفَ الشَّیطانِ؟
قالَ: لا.
قالَ ( علیه السلام ) لَهُ: فِما صافَحتَ الحَجَر الاَسوَد وَ لا وَقَفتَ عِندَ المَقام وَ لا صَلّیتَ فیهِ رَکعَتینِ».
«ثُمَّ قَالَ ( علیه السلام ) لَهُ: أَشْرَفْتَ عَلَی بِئْرِ زَمْزَمَوَ شَرِبْتَ مِنْ مَائِهَا؟
قَالَ: نَعَمْ
قَالَ ( علیه السلام ) : نَوَیْتَ أَنَّکَ أَشْرَفْتَ عَلَی الطَّاعَةِ وَ غَضَضْتَ طَرْفَکَ عَنِ الْمَعْصِیَةِ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( علیه السلام ) : فَمَا أَشْرَفْتَ عَلَیْهَا وَ لَا شَرِبْتَ مِنْ مَائِهَا!»
«ثُمَّ قَالَ لَهُ: أَ سَعَیْتَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ مَشَیْتَ وَ تَرَدَّدْتَ بَیْنَهُمَا؟
قَالَ: نَعَمْ
قَالَ لَهُ: نَوَیْتَ أَنَّکَ بَیْنَ الرَّجَاءِ وَ الْخَوْفِ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( علیه السلام ) : فَمَا سَعَیْتَ وَ لَا مَشَیْتَ وَ لَا تَرَدَّدْتَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَة»
«ثُمَّ قَالَ ( علیه السلام ) : أَ خَرَجْتَ إِلَی مِنًی؟
قَالَ: نَعَمْ.
قَالَ ( علیه السلام ) : نَوَیْتَ أَنَّکَ آمَنْتَ النَّاسَ مِنْ لِسَانِکَ وَ قَلْبِکَ وَ یَدِکَ
قَالَ: لَا
قَالَ ( علیه السلام ) : فَمَا خَرَجْتَ إِلَی مِنی»
«ثُمَّ قَالَ ( علیه السلام ) لَهُ أَ وَقَفْتَ الْوَقْفَةَ بِعَرَفَةَ وَ طَلَعْتَ جَبَلَ الرَّحْمَةِوَ عَرَفْتَ وَادِیَ نَمِرَةَ وَ دَعَوْتَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ عِنْدَالْمِیلِ وَ الْجَمَرَاتِ؟
قالَ: نَعَم.
قَالَ نَعَمْ قَالَ هَلْ عَرَفْتَ بِمَوْقِفِکَبِعَرَفَةَ مَعْرِفَةَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَمْرَ الْمَعَارِف وَالْعُلُومِ وَ عَرَفْتَ قَبْضَ اللَّهِ عَلَی صَحِیفَتِکَ وَ اطِّلَاعَهُعَلَی سَرِیرَتِکَ وَ قَلْبِکَ؟
قَالَ: لَا.
قَالَ ( علیه السلام ) نَوَیْتَ بِطُلُوعِکَ جَبَلَ الرَّحْمَةِ أَنَّ اللَّهَ یَرْحَمُ کُلَّ مُوءْمِن
وَ مُوءْمِنَةٍ وَ یَتَوَلَّی کُلَّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ
قالَ ( علیه السلام ) : قَالَ فَنَوَیْتَ عِنْدَ نَمِرَةَ أَنَّکَ لَا تَأْمُرُ حَتَّی تَأْتَمِرَ وَ لَا تَزْجُرُ حَتَّی تَنْزَجِرَ؟
قَالَ: لَا
قَالَ فَنَوَیْتَ عِنْدَ نَمِرَةَ أَنَّکَ لَا تَأْمُرُحَتَّی تَأْتَمِرَ وَ لَا تَزْجُرُ حَتَّی تَنْزَجِرَ قَالَ لَا قَالَفَعِنْدَ مَا وَقَفْتَ عِنْدَ الْعَلَمِ وَ النَّمِرَاتِ نَوَیْتَ أَنَّهَاشَاهِدَةٌ لَکَ عَلَی الطَّاعَاتِ حَافِظَةٌ لَکَ مَعَ الْحَفَظَةِبِأَمْرِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ؟
قالَ:لا.
قالَ ( علیه السلام ) :فَمَا وَقَفْتَ بِعَرَفَةَ وَ لَا طَلَعْتَ جَبَلَ الرَّحْمَةِ وَ لَاعَرَفْتَ نَمِرَةَ وَ لَا دَعَوْتَ وَ لَا وَقَفْتَ عِنْدَ النَّمِرَاتِ.»
«ثُمَّ قَالَ ( علیه السلام ) : مَرَرْتَ بَیْنَ الْعَلَمَیْنِ وَ صَلَّیْتَ قَبْلَ مُرُورِکَرَکْعَتَیْنِ وَ مَشَیْتَ بِمُزْدَلِفَةَ وَ لَقَطْتَ فِیهَا الْحَصَی وَمَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ؟
قَالَ: نَعَمْ.
قَالَ ( علیه السلام ) :فَحِینَ صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ نَوَیْتَ أَنَّهَا صَلَاةُ شُکْرٍ فِیلَیْلَةِ عَشْرٍ تَنْفِی کُلَّ عُسْرٍ وَ تُیَسِّرُ کُلَّ یُسْرٍ؟
قَالَ: لَا.
قَالَ ( علیه السلام ) : فَعِنْدَ مَا مَشَیْتَ بَیْنَ الْعَلَمَیْنِ وَ لَمْ تَعْدِلْ عَنْهُمَایَمِیناً وَ شِمَالًا نَوَیْتَ أَنْ لَا تَعْدِلَ عَنْ دِینِ الْحَقِّیَمِیناً وَ شِمَالًا لَا بِقَلْبِکَ وَ لَا بِلِسَانِکَ وَ لَابِجَوَارِحِکَ؟
قَالَ: لَا.
قَالَ ( علیه السلام ) : فَعِنْدَ مَا مَشَیْتَ بِمُزْدَلِفَةَ وَ لَقَطْتَ مِنْهَا الْحَصَینَوَیْتَ أَنَّکَ رَفَعْتَ عَنْکَ کُلَّ مَعْصِیَةٍ وَ جَهْلٍ وَ ثَبَّتَّکُلَّ عِلْمٍ وَ عَمَلٍ؟
قَالَ: لَا.
قَالَ ( علیه السلام ) : فَعِنْدَ مَا مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ نَوَیْتَ أَنَّکَأَشْعَرْتَ قَلْبَکَ إِشْعَارَ أَهْلِ التَّقْوَی وَ الْخَوْفَ لِلَّهِعَزَّ وَ جَلَّ؟
قَالَ: لَا.
قَالَ ( علیه السلام ) : فَمَا مَرَرْتَ بِالْعَلَمَیْنِ وَ لَا صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ وَ لَامَشَیْتَ بِالْمُزْدَلِفَةِ وَ لَا رَفَعْتَ مِنْهَا الْحَصَی وَ لَامَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ»
«ثُمَّ قَالَ ( علیه السلام ) لَهُ: وَصَلْتَ مِنًی وَ رَمَیْتَ الْجَمْرَةَ وَ حَلَقْتَ رَأْسَکَ وَذَبَحْتَ هَدْیَکَ وَ صَلَّیْتَ فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ وَ رَجَعْتَ إِلَیمَکَّةَ وَ طُفْتَ طَوَافَ الْإِفَاضَةِ؟
قَالَ: نَعَمْ
قَالَ ( علیه السلام ) : فَنَوَیْتَ عِنْدَ مَا وَصَلْتَ مِنًی وَ رَمَیْتَ الْجِمَارَ أَنَّکَبَلَغْتَ إِلَی مَطْلَبِکِ وَ قَدْ قَضَی رَبُّکَ لَکَ کُلَّ حَاجَتِکَ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( علیه السلام ) : فَعِنْدَ مَا رَمَیْتَ الْجِمَارَ نَوَیْتَ أَنَّکَ رَمَیْتَ عَدُوَّکَ إِبْلِیسَ وَ غَضِبْتَهُ بِتَمَامِ حَجِّکَ النَّفِیسِ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( علیه السلام ) : فَعِنْدَ مَا حَلَقْتَ رَأْسَکَ نَوَیْتَ أَنَّکَ تَطَهَّرْتَ مِنَالْأَدْنَاسِ وَ مِنْ تَبِعَةِ بَنِی آدَمَ وَ خَرَجْتَ مِنَ الذُّنُوبِکَمَا وَلَدَتْکَ أُمُّکَ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( علیه السلام ) : فَعِنْدَ مَا صَلَّیْتَ فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ نَوَیْتَ أَنَّکَ لَاتَخَافُ إِلَّا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذَنْبَکَ وَ لَا تَرْجُو إِلَّارَحْمَةَ اللَّهِ تَعَالَی ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( علیه السلام ) : فَعِنْدَ مَا ذَبَحْتَ هَدْیَکَ نَوَیْتَ أَنَّکَ ذَبَحْتَ حَنْجَرَةَالطَّمَعِ بِمَا تَمَسَّکْتَ بِهِ مِنْ حَقِیقَةِ الْوَرَعِ وَ أَنَّکَاتَّبَعْتَ سُنَّةَ إِبْرَاهِیمَ ( علیه السلام ) بِذَبْحِ وَلَدِهِ وَ ثَمَرَةِ فُوءَادِهِ وَ رَیْحَانِ قَلْبِهِ وَحَاجَّهُ سُنَّتُهُ لِمَنْ بَعْدَهُ وَ قَرَّبَهُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَیلِمَنْ خَلْفَهُ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( علیه السلام ) : فَعِنْدَ مَا رَجَعْتَ إِلَی مَکَّةَ وَ طُفْتَ طَوَافَ الْإِفَاضَةِنَوَیْتَ أَنَّکَ أَفَضْتَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ تَعَالَی وَ رَجَعْتَإِلَی طَاعَتِهِ وَ تَمَسَّکْتَ بِوُدِّهِ وَ أَدَّیْتَ فَرَائِضَهُ وَتَقَرَّبْتَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی؟
قَالَ: لَا
قَالَ لَهُ زَیْنُ الْعَابِدِینَ ( علیه السلام ) : فَمَا وَصَلْتَ مِنًی وَ لَا رَمَیْتَ الْجِمَارَ وَ لَا حَلَقْتَرَأْسَکَ وَ لَا أَدَّیْتَ نُسُکَکَ وَ لَا صَلَّیْتَ فِی مَسْجِدِالْخَیْفِ وَ لَا طُفْتَ طَوَافَ الْإِفَاضَةِ وَلَا تَقَرَّبْتَ ارْجِعْفَإِنَّکَ لَمْ تَحُجَّ.
فَطَفِقَ الشِّبْلِیُّ یَبْکِی عَلَی مَا فَرَّطَهُ فِیحَجِّهِ وَ مَا زَالَ یَتَعَلَّمُ حَتَّی حَجَّ مِنْ قَابِلٍ بِمَعْرِفَةٍوَ یَقِین».
| ترجمه = شبلى به حج رفته بود و پس از انجام اعمال حج به حضور امام سجاد علیه السّلام مشرّف شد، امام علیه السّلام از وى پرسید: اى شبلى حج گذاردى؟

شبلى: آرى یا ابن رسول اللّه.

امام علیه السّلام: زمانى ‏که به میقات فرود آمدى آیا نیّت کردى که جامه معصیت را از خود بدر آوردى و جامه طاعت پوشیدى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: زمانی ‏که از جامه خود برهنه شدى آیا نیّت کردى که از ریاء و نفاق برهنه شدى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: زمانى که غسل کردى آیا نیّت کردى خویشتن را از بدیها و گناهها شست‏شو دادى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آیا خویشتن را پاکیزه کردى و احرام بستى و عقد وقت حج بستى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: زمانی که خود را پاکیزه کردى و عقد بستى آیا نیّت کردى که آنچه را خداوند متعالى حرام کرده است بر خویشتن حرام کنی؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: زمانى ‏که عقد حج بستى آیا نیّت کردى که هر عقدى براى غیر خداوند عزّ و جلّ است گشودى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: خویشتن را پاکیزه نکردى و احرام نبستى و عقد حج نبستى.

امام علیه السّلام فرمود: آیا داخل میقات شدى و تلبیه گفتى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: آنگاه که داخل میقات شدى آیا نیّت کردى که به نیّت زیارت داخل شدى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آنگاه که دو رکعت نماز گزاردى نیّت کردى که به خداوند متعال به بهترین اعمال و بزرگترین حسنات عباد که نماز است تقرب جستى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آنگاه که تلبیه گفتى آیا نیّت کردى که براى خداوند به هر طاعتى گویا شدى و از معصیت او خود را باز داشتى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: در میقات داخل نشدى و نماز نخواندى و تلبیه نگفتى.

سپس امام علیه السّلام فرمود: آیا در حرم داخل شدى و کعبه را دیدى و نماز خواندى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: آنگاه که داخل حرم شدى آیا نیت کردى که بر خود هرگونه عیب اهل ملّت اسلام را حرام کرده ‏اى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آنگاه که به مکه رسیدى و کعبه را دیدى و دانستى که آن خانه خدا است آیا قصد خداوند سبحان کردى و از غیر او بریدى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: پس نه داخل مکّه شدى و نه داخل حرم.

سپس امام علیه السّلام فرمود: آیا طواف بیت را بجاى آوردى و ارکان را مسّ کردى و عمل سعى را انجام دادى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: آنگاه که سعى کردى آیا نیّت کردى که از همه گریختى و به سوى خداوند فرار کردى، و صدق این نیّتت را علام الغیوب شناخت؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: نه طواف بیت کردى و نه سعى بجا آوردى.

سپس امام علیه السّلام فرمود: آیا در مقام ابراهیم علیه السّلام وقوف کردى و در آن مقام دو رکعت نماز گزاردى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام در این هنگام صیحه ‏اى برآورد که نزدیک بود از دنیا مفارقت کند سپس فرمود: آه‏ آه کسى که به مقام قرب رسیده و با خدا مصافحه کرده کجا است.

حق تعالى با آن عظمت و جلال مسکینى را به این مقام برساند آیا جایز است بر او که حرمت چنین پروردگار مهربان را ضایع کند؟ هرگز چنین نیست که کسى با خدا مصافحه کند بعد از آن مخالفت او را جایز داند.

پس از آن فرمود: آنگاه که در مقام ابراهیم ایستادى آیا نیّت کردى که بر انجام هر طاعت ایستادى، و پشت به هر معصیت کردى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آنگاه که در مقام ابراهیم دو رکعت نماز گزاردى آیا نیّت کردى که چون نماز ابراهیم علیه السّلام نماز گزارى؟ و به نمازت بینى شیطان را به خاک مالیدى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: در مقام نایستادى و در آن نماز نخواندى.

پس از آن فرمود: آیا بالاى چاه زمزم برآمدى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: آنگاه که بر بالاى چاه زمزم برآمدى آیا نیّت کردى که بر طاعت برآمدى و چشمت را از معصیت پوشاندى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: پس بر چاه زمزم برنیامدى و از آن ننوشیدى.

پس از آن فرمود: آیا سعى میان صفا و مروه را بجاى آوردى و در میان آن دو مشى و تردّد داشتى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: از سعى میان صفا و مروه آیا نیّت کردى که در میان خوف و رجایى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: پس نه سعى کردى و نه مشى و تردد بین صفا و مروه.
پس از آن فرمود: آیا از مکّه خارج شدى و به منى رفتى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: به منى رفتى آیا نیت کردى که مردم را از زبان و دل و دست خود ایمن گردانیدى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: پس به منى نرفتى.

بعد از آن امام علیه السّلام فرمود: آیا در موقف عرفه وقوف کردى؟ و بر جبل الرحمة برآمدى؟ و شناختى و خداوند متعالى را در جبل الرحمة و جمرات خواندى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: در موقف عرفه آیا معرفت حق سبحانه و تعالى و اطلاع او را بر سرائر و قلب خود شناختى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: بر جبل الرحمة که بالا رفته‏اى آیا نیت کرده ‏اى که خداوند هر مؤمن و مؤمنه را رحمت می کند؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آیا به مزدلفه (مشعر) رفتى؟ و از آنجا سنگ‏ریزه ‏ها از زمین برکندى؟ و به مشعر الحرام مرور کردى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: آنگاه که در مزدلفه مشى می کردى و از آن سنگ‏ریزه‏ها برمی کندى آیا نیت کردى که هر معصیت و جهل را از خود برکندى و هر علم و عمل را در خود نشاندى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: به مشعر الحرام مرور کردى آیا نیت کردى که شعائر اهل تقوى و اهل خوف را شعار قلب خود قرار دادى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: در مزدلفه مشى نکردى، و آن سنگ‏ریزه ‏ها برنداشتى، و به مشعر الحرام مرور نکردى.

پس از آن امام علیه السّلام فرمود: در منى نماز گذاردى؟ و رمى جمره کردى؟ و حلق رأس (سر تراشیدن) را انجام دادى؟ و فدیه قربانى خود را ذبح کردى؟ و در مسجد خیف نماز خواندى؟ و به مکّه بازگشتى؟ و طواف افاضه بجاى آوردى؟

شبلى: آرى.

امام علیه السّلام: آنگاه به منى رسیدى و رمى جمره‏ها کردى آیا نیّت کردى که به مطلب خود رسیدى و هرگونه حاجت تو برآورده شده است؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آنگاه سر تراشیدى آیا نیت کردى که از پلیدیها پاک شدى و از هر گناه و بدعاقبتى که بنى آدم را است بدر آمدى مثل آن روزى شدى که از مادر متولّد شدى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آنگاه که در مسجد خیف نماز خواندى آیا نیّت کردى که نترسى مگر از خدا و امیدوار نباشى مگر به رحمت او؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آنگاه که قربانى خود را ذبح کردى آیا نیت کردى که طمع را سر بریدى و به ابراهیم علیه السّلام به ذبح فرزندش اقتدا کردى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام: آنگاه که به مکّه بازگشت کردى و طواف افاضه بجاى آوردى آیا نیّت کردى که افاضه (کوچ کردن) به رحمت خدا کردى و به طاعت او بازگشت کردى و بسوى او تقرّب جستى؟

شبلى: نه.

امام علیه السّلام فرمود: به منى نرسیدى، و رمى جمره ‏ها نکردى، و حلق رأس انجام ندادى، و قربانی ات را ذبح نکردى، و در مسجد خیف نماز نگذاردى، و طواف افاضه بجاى نیاوردى، و بسوى خداوند تقرب نجستى، چه اینکه تو حج نکردى.

پس شبلى از تفریط حجّش به ندبه و زارى افتاد و پیوسته آداب حج می ‏آموخت تا سال دیگر از روى معرفت و یقین حج بگذارد.
}}

==پانویس==
{{پانویس}}

گیومه نقل‌قول = |