در حال ویرایش حره وبره

{{جعبه اطلاعات پدیده‌های طبیعی
| تصویر = مدینه در اواخر دوره نبوی(ص).jpg
| توضیح تصویر = موقعیت حره وبره و قبیله‌های ساکن در آن در اواخر دوره [[حضرت محمد(ص)]].
| نام‌های دیگر = الوَبْرة
| مکان = در غرب [[مدینه]] بوده و از غرب متصل به [[کوه‌های جماوات]] بوده و از شمال، از [[مسجد قبلتین]] آغاز شده و به جنوب، به [[وادی رانوناء]] می‌رسد.
| طول = ۷ کیلومتر
| بناها = [[مسجد قبلتین]]، [[ثنیة الوداع]]
| ویژگی یاد شده در متون مذهبی = حدّ غربی حرمِ [[مدینه]].
}}
'''حَرّه وَبَره''' یا '''حرّه غربیّه'''، زمینی سنگلاخی، پوشیده از سنگ‌های سیاه در غرب [[مدینه]] بوده، که در روایات، حدّ شرقی حرمِ مدینه شمرده شده است. این حره، امروزه بخشی از شهر مدینه بوده و تبدیل به ساختمان و خیابان شده است.

[[وادی عقیق]]، از میان این حره گذر کرده و [[ثنیة الوداع|ثنیةالوداع]]، [[مسجد قبلتین]] و [[چاه عروه]] در این حره قرار دارند. در گذشته، قبیله‌های بسیاری مانند [[بنی‌قینقاع]]، [[بنی‌مصطلق]] و [[بنی‌سلمه]] در این حره سکونت داشته‌اند.

==حره==
«حَرَّة»، واژه‌ای عربی و به معنای زمین سختی است، که از سنگ‌های سیاه شکل گرفته،<ref>جمهرة اللغة، ج‏1، ص96؛ معجم مقاییس اللغه، ج‏2، ص7.</ref> گویی با آتش سوخته باشد.<ref>کتاب العین، ج‏3، ص24.</ref> ریشه این واژه «ح، ر، ر» به معنای گرما بوده<ref>معجم مقاییس اللغه، ج‏2، ص7؛ الصحاح، ج‏2، ص626.</ref> و جمع آن «حِرار» است.<ref>کتاب العین، ج‏3، ص24؛ جمهرة اللغة، ج‏1، ص96؛ معجم مقاییس اللغه، ج‏2، ص7.</ref> به گفته برخی، «حرّه» به نام «لابة» نیز خوانده شده است.<ref>معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۴۳۹.</ref> واژه‌نامه‌های پارسی، حرّه را «سنگلاخ سوخته»<ref>فرهنگ لغت دهخدا، ذیل واژه حره.</ref> و «سنگستان» معنا کرده‌اند.<ref>فرهنگ معین، ذیل واژه حره.</ref>

زمین‌های حرّه، انبوهی از سنگ‌های سخت سیاه‌رنگ و متخلخل{{یادداشت|تخلخل، برابرِ پارسی «porosity»، اصطلاح زمین‌شناسی بوده و به معنای وجود حفره‌ها و فضاهای خالی در خاک، رسوب یا سنگ است.}}<ref>[https://wiki.apll.ir/word/index.php/Porosity واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی]، دفتر پنجم.</ref> است، که زمینه زیست بشری و کشاورزی در آن فراهم نیست. علت به وجود آمدن این مناطق، گسل‌های فراوانی است، که گاه گدازه‌های آتش‌فشانی از آن فوران کرده و سطح زمین را به صورت گسترده، بدون آنکه کوه‌زایی کند، می‌پوشاند. این گدازه‌ها پس از سرد شدن به رنگ تیره درمی‌آیند.

==نام==
حَرّه وَبَره، در عربی حَرَّةُ الوَبَرَة{{یادداشت|با الف و لام.}}<ref>مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع، ج‏1، ص396؛ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص100.</ref> خوانده شده و برخی، تلفظ «الوَبْره» را نیز جایز دانسته‌اند.<ref name=":1">المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص100.</ref> بر پایه گزارشی در سده ششم قمری، تنها به بخشی از حره غربی، «حره وبره» گفته می‌شد.<ref>الأمکنة و المیاه و الجبال و الآثار، ج‏2َ، ص573.</ref> بر پایه گزارشی در سال ۱۴۱۸ق، امروزه این حره، به «حره غربیه» شهرت یافته<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص440 و ۴۷۴؛ رک: المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص100.</ref> و اگر چه «وبره» نام حقیقیِ بخش میانی این حره است، ولی به همه حره، «وبره» نیز گفته می‌شود. به گفته برخی، به این حره، «وبره وسطی» نیز گفته‌اند.<ref name=":5">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص478.</ref>

«الوَبَر»، به معنای پشم شتر<ref>کتاب العین، ج‏8، ص286؛ جمهرة اللغة، ج‏1، ص330.</ref> و خرگوش و مانند آن آمده است.<ref>کتاب العین، ج‏8، ص286.</ref> به گمان برخی، علت نامگذاری آن، چرای شتران در این حره بوده؛ به ویژه این که از گذشته دارای درخت و گیاهان بسیاری بوده است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص479.</ref>

بخش‌های گوناگون این حره، به فراخورِ قبیله‌ای که در آن ساکن بوده، به نامی خوانده شده است؛ برای نمونه، به بخش شمال شرقی آن، «حره بنی سلمه» گفته شده است.<ref name=":5" />

==مکان==
حره وبره، در غرب [[مدینه]]<ref name=":8" /> و در شرق [[چاه عروه]] قرار دارد.<ref>تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص337.</ref> طول این حره، از دیار [[بنی‌سلمه]] در قبلتین آغاز شده و تا [[وادی رانوناء]] در جنوب آن کشیده شده است. پهنای آن، از نزدیک [[مسجدالنبی(ص)]] شروع شده و به [[کوه‌های جماوات|کوه‌های جمّاوات]] وصل می‌شود.<ref name=":6">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص484.</ref> این حره، در سده هشتم قمری، از مدینه سه میل{{یادداشت|«میل» واحد اندازه‌گیری و به معنای «مقدار منتهای دیدِ انسان از زمین» است. هر سه میل را یک فرسنگ دانسته‌اند و به دلیل اختلاف در اندازه فرسنگ، در اندازه میل نیز اختلاف کرده‌اند. برخی نیز اختلاف در مقدار میل را، به اختلاف در مقدار ذراع برگردانده‌اند؛ زیرا همه بر این باورند که هر میل، ۹۶هزار انگشت است؛ اختلاف بر سر این است که هر ذراع ۳۲ انگشت است یا ۲۴ انگشت؟ از این رو، برخی هر میل را سه هزار ذراع و برخی هر میل را چهار هزار ذراع دانسته‌اند.
برخی نیز، هر میل را برابر با چهار هزار قدم دانسته‌اند.}}<ref>الصحاح، ج‏5، ص1823؛ لسان العرب، ج‏11، ص639؛ المصباح المنیر، ج‏2، ص588؛ تاج العروس، ج‏15، ص707 و ۷۰۸.</ref> فاصله داشته<ref name=":8">المغانم المطابه فی معالم طابه، ص۱۱۴.</ref> و امروزه، بر پایه گزارشی در سال ۱۴۱۸ق. بخشی از شهر مدینه بوده و تبدیل به ساختمان و خیابان شده است.<ref name=":9">المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص235.</ref>

این حره، نزدیک‌ترین حره به مسجدالنبی(ص) است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص486.</ref>

==ویژگی‌ها و آثار==
در سوی جنوب غربی این حره، مزرعه‌ها و باغ‌ها قرار دارد.<ref name=":3">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص476.</ref> تفاوت حره وبره را با [[حره واقم]]، در زیادی بلندی‌ها و پستی‌های آن دانسته‌اند.<ref name=":7">موسوعة العتبات المقدسة، ج‏3، ص100.</ref> درازای حره وبره، نزدیک به هفت کیلومتر و پهنای آن نزدیک به سه کیلومتر است.<ref name=":6" /> 

برخی از پدیده‌های طبیعی و آثار تاریخی و مذهبی که در این حره قرار دارد، عبارتند از:

*[[وادی عقیق]]، که از میان این حره و از جنوب به سوی شمال جاری است. این وادی، حره وبره را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده است.<ref name=":4" />
*[[ثنیة الوداع]]، که به ثنیة الوداع الجنوبیة شناخته می‌شود.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص476؛ موسوعة العتبات المقدسة، ج‏3، ص100.</ref>
*[[مسجد قبلتین]]، که در شمال غربی حره وبره و روی مکان بلندی از آن، نزدیک وادی عقیق صغری و کبری قرار دارد.<ref>تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص408.</ref>
*قصر عروه، [[چاه عروه]] و برخی از قصرهای عقیق، که در سوی غربی این حره قرار دارند.<ref name=":2">تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص338.</ref>
*قلعه‌های ضحیان و قلعه قبا، که در سوی جنوب غربی آن قرار دارد.<ref name=":3" />

==در حدیث==
بر پایه روایات در منابع [[شیعه]]{{یادداشت|عن ابی‌عبدالله(ع)... قُلْتُ: حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنَ الْمَدِینَةِ مَا بَیْنَ لَابَتَیْهَا. قَالَ: وَ مَا بَیْنَ لَابَتَیْهَا؟ قُلْتُ: مَا أَحَاطَتْ بِهِ الْحِرَارُ.}} و [[اهل سنت]]{{یادداشت|عن أبی هریرة، قال: حرم رسول الله(ص) ما بین لابتی المدینة- قال أبو هریرة: فلو وجدت الظباء ما بین لابتیها ما ذعرتها- و جعل اثنی عشر میلا حول المدینة حمی.}}، حدّ حرمِ مدینه از سمت غرب، حره وبره است.<ref>کافی، ج‏9، ص282 و ۲۸۳؛ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص476.</ref>

ماجرای اهبان بن اوس اسلمی و سخن گفت گرگ با او و شهادت دادن گرگ به رسالت [[حضرت محمد(ص)]]، که در برخی منابع اهل سنت آمده،{{یادداشت|اهبان بن اوس اسلمی در حره وبره گوسفندانش را می‌چراند. گرگی به یکی از گوسفندانش حمله کرد. وی گوسفند را از چنگال گرگ نجات داد. گرگ دور شده، نشست و گفت: «وای بر تو! چرا رزقی را که خدا روزی‌ام کرد از من گرفتی؟» اهبان از تعجب دست روی دست زده و گفت: «به خدا قسم چیزی عجیب‌تر از این ندیدم.» گرگ گفت: «عجیب‌تر از این، فرستاده خداست که میان این نخل‌هاست» و اشاره کرد به مدینه…}} در این حره روی داده است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص481، به نقل از الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۰۹.</ref>

==در تاریخ==
[[بنی‌قینقاع]] و [[بنی‌مصطلق]] در این حره ساکن بودند<ref>معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۴۷۵.</ref> و منازل [[بنی‌سلمه]] در شمال شرقی این حره،<ref name=":2" /> در بخشی که [[مسجد قبلتین]] قرار دارد واقع می‌شد. قبرستان آنها نیز در همان مکان بود. این بخش، به نام «حره بنی‌سلمه» شهرت یافت. در بخش جنوبی حره، بنی بیاضه که قبیله‌ای از [[انصار]] بودند، ساکن شدند. این بخش، به نام «حره بیاضه» شهرت یافت.<ref name=":5" />

در دوره [[بنی‌امیه|امویان]]، بسیاری از قصرها، مزرارع و باغ‌ها در جانب این حره ساخته شده و آبادی آن رونق گرفت؛ به گونه‌ای که، توسعه و مدنیّت [[وادی عقیق]] که از میان حره وبره می‌گذرد، معروف شد.<ref name=":4">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص475.</ref>

قبیله‌هایی که این حره را برای سکونت برمی‌گزیدند، از ثروت طبیعی و سنگ‌های آن برای ساختن بنا استفاده می‌کردند و در بین حره، مزارع و باغ‌های خود را بر پا می‌کردند.<ref name=":0">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۴۷۴.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی

| پیش از لینک = مقاله

| منبع = بررسی جغرافیای طبیعی مدینه

| پس از لینک = یحیی جهانگیری و علی اصغر کریم خانی، فصلنامه میقات حج، دوره ۲۶، ش۱۰۳، بهار ۱۳۹۷، ص۷۹–۱۰

| لینک = http://miqat.hajj.ir/article_70564.html

}}
*'''الامکنه و المیاه و الجبال و الآثار'''، نصر بن عبدالله اسکندری، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه، ریاض، ۱۴۲۵ق. ‏
*'''تاج العروس من جواهر القاموس'''، مرتضی زبیدی، دار الفکر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
*'''تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا'''، احمد یاسین احمد خیاری، عامه، عربستان، ۱۴۱۹ق‏.
*'''جمهرة اللغة'''، محمد بن حسن بن درید (ابن درید)، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۹۸۸م.
*'''الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة'''، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبد الغفور عطار، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
*[https://apll.ir/ '''فرهنگستان زبان و ادب فارسی'''.]
*'''کتاب العین'''، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
*'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم بن منظور (ابن منظور)، دار صادر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
*'''مدینه‌شناسی'''، محمد باقر نجفی، شرکت قلم، تهران، ۱۳۶۴ش.
*'''مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع'''، ابن عبد الحق بغدادی، دار الجیل، بیروت، ۱۴۱۲ق.
*'''المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی'''، احمد بن محمد فیومی، مؤسسه دار الهجرة، قم، ۱۴۱۴ق.
*'''المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة'''، محمد محمد حسن شراب، دار الشامیه-دار القلم، بیروت-دمشق، ۱۴۱۱ق.
*'''معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.
*'''معجم مقاییس اللغة'''، احمد بن فارس (ابن فارس)، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.
*'''المغانم المطابه فی معالم طابه'''، مجدالدین فیروزآبادی، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنوره، مدینه، ۲۰۰۲م.
*'''موسوعة العتبات المقدسة'''، جعفر خلیلی، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۷ق.
{{پایان}}

[[رده:حره‌های مدینه]]