در حال ویرایش حضرت ابراهیم(ع)

'''حضرت ابراهیم(ع)''' در میان پیروان [[ادیان توحیدی]]، پیشوای‌ [[توحید|موحدان]] و پدر امت‌های یکتاپرست به شمار می‌رود. در ادبیات اسلامی و در [[قرآن]] ابراهیم به عنوان سازنده یا بازسازی کننده [[کعبه]] شناخته شده است. در قرآن و روایات اسلامی از هجرت او به [[مکه]] و جریان ساخت کعبه با مشارکت [[اسماعیل(ع)]] و حج‌گزاری ابراهیم سخن گفته شده است. 

==ابراهیم(ع) نزد اقوام و ملل==
واژه ابراهیم واژه‌ای بابلی و بنابر نظر برخی لغت‌شناسان مرکب از «إب» به معنای پدر و «راهیم» به معنای رحیم است.<ref>الصحاح، ج‌۵، ص‌۱۸۷۱؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۴۸؛ البحر المحیط، ج۱، ص۵۴۲.</ref>  

[[عهدین]] و [[قرآن]] او را الگوی تسلیم در برابر خداوند و صاحب والاترین فضیلت‌های اخلاقی شمرده‌اند.<ref>کتاب مقدس، پیدایش، ۱۲: ۱-۳؛ قصص الانبیاء، جزائری، ص۱۱۰.</ref> قرآن، وی‌ را مردی بردبار و رئوف‌ دانسته که برای خود و دیگران آمرزش می‌طلبید<ref>[[سوره هود]]، آیه ۷۵؛ [[سوره توبه]]، آیه ۱۱۴</ref> و همواره‌ فرمانبر [[خدا]] بود و فرزندانش‌ را نیز به‌ تسلیم‌ در برابر حکم‌ و مشیت‌ پروردگار سفارش می‌کرد.<ref>[[سوره بقره‌]]، آیه ۱۳۱، ۱۳۲</ref> خداوند او را «حنیف” یعنی رویگردان از باطل به سوی حق<ref>[[سوره نحل‌]]، آیه ۱۲۰؛ نک: [[سوره آل‌عمران‌]]، آیه ۱۷، ۶۸؛ [[سوره نساء]]، آیه ۱۲۵</ref>و نخستین مسلمان شمرده است.<ref>[[سوره انعام‌]]، آیه ۱۶۳</ref> 

=== شناخت عرب‌ها از ابراهیم ===
عرب پیش‌ از [[اسلام‌]] نیز ابراهیم را کاملاً می‌شناخت. تصویر یا تندیس‌ او و [[اسماعیل(ع)]] را در خانه [[کعبه‌]] نهاده بودند و بر پایه روایتی، [[پیامبر(ص)]] هنگام [[فتح‌ مکه]]، این دو تندیس را از درون کعبه بیرون کشید و شکست.<ref>صحیح البخاری، ج۵، ص۹۳؛ فتح الباری، ج۸، ص۱۴.</ref> افزون بر این، آثاری پرشمار از‌ ابراهیم‌ شامل مقامات، زیارتگاه‌ها، اندیشه‌ها و اعمال توحیدی منسوب به وی، در سراسر منطقه سامی‌نشین از [[بین‌ النهرین]] تا [[شبه جزیره سینا]] یافت می‌شود که نشان تأثیر گسترده و عمیق وی در میان اقوام و امت‌ها و ملت‌های این منطقه است.<ref>العرب و الیهود، ص۲۵۱، ۲۵۶.</ref>

== تولد و هجرت از بابل ==
در روایت‌های اسلامی به اطلاعات گسترده درباره زندگی شخصی ابراهیم برمی‌خوریم. همه روایت‌ها در تولد ابراهیم در سرزمین بابل، در جنوب [[عراق]] کنونی، اتفاق‌نظر دارند.<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۳۸۳.</ref>  

موضوع هجرت ابراهیم(ع) از سرزمین اصلی خود چند بار در قرآن گزارش شده است.<ref>سوره مریم آیه ۴۸؛ سوره صافات، آیه ۹۹؛ سوره عنکبوت، آیه ۲۶؛ سوره انبیاء، آیه ۷۱؛</ref> بنا بر روایت‌های تفسیری، مقصد این هجرت [[سرزمین مقدس]]<ref>جامع البیان، ج۲۰، ص۱۷۴؛ الکافی، ج‌۸، ص‌۳۷۱؛ بحار الانوار، ج۱۲، ص۴۵.</ref> و در گزارشی غیر مشهور، [[مصر]] بوده<ref>الکامل، ج۱، ص۱۰۰.</ref> و در روایتی از [[عبدالله بن عباس|ابن عباس]]، مقصد هجرت ابراهیم مکه دانسته شده است.<ref>جامع ‌البیان، ج‌۱۷، ص‌۶۲‌؛ مجمع‌ البیان، ج‌۷، ص‌۱۰۰.</ref> این هجرت پس از رهایی ابراهیم از آتش<ref>جامع ‌البیان، ج‌۱۷، ص۶۰؛ الکافی، ج۸، ص۳۷۰-۳۷۱.</ref> و بر اساس روایت‌هایی چند، در پی تبعید وی به دست نمرود بوده است.<ref>الکافی، ج‌۸، ص‌۳۷۱؛ بحار الانوار، ج‌۱۲، ص‌۳۹-۱۵۴.</ref> 

====روایت تورات====
طبق روایت [[تورات]]، ابراهیم همراه پدرش [[تارح]] و همسرش [[ساره]] و برادرزاده‌اش لوط از اور کلدان بیرون آمد و به حران هجرت کرد.<ref>کتاب مقدس، پیدایش، ۱۱: ۳۱.</ref> سپس به فرمان خدا حران را به مقصد [[سرزمین کنعان]] ترک کرد.<ref>کتاب مقدس، پیدایش، ۱۲: ۴-۵.</ref> سرزمین مقدس به عنوان مقصد نهایی هجرت او یاد شده است.<ref>کتاب مقدس، پیدایش، ۱۲: ۱.</ref> برخی روایت‌های اسلامی، نقل تورات را تأیید می‌کند که بر اساس آن، ابراهیم ابتدا به حران رفت و مدتی در آن‌جا اقامت گزید و سپس‌ دوباره از حران، رهسپار [[فلسطین]] شد.<ref>جامع ‌البیان، ج‌۱۷، ص‌۶۱‌؛ تفسیر قرطبی، ج۱۵، ص۹۸؛ ج‌۲۳، ص‌۶۵‌؛ اعلام القرآن، ص‌۲۳.</ref>

== سفر به مکه ==
در [[قرآن]]، بر خلاف [[تورات]]، از سفر ابراهیم به [[مکه]] یاد شده که احتمالاً دست‌کم دو بار رخ داده است. در سفر نخست، [[هاجر]] و [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل]] نیز همراه وی بودند و او آنان را در مکه سکنا داد. در آن زمان، مکه سرزمینی خشک و بی‌آب و علف بود <ref>جامع البیان، ج۱، ص۷۵۵؛ مجمع البیان، ج۶، ص۸۴.</ref>: {{آیه|رَبَّنا إِنِّی أَسکنتُ مِن ذُرِّیتِی بِواد غَیرِ ذِی زَرع عِندَ بَیتِک المُحَرَّم...}} <ref>سوره ابراهیم، آیه ۳۷</ref> 

بر پایه روایت‌های فراوان، حضرت اسماعیل در این سفر نوزاد بوده است و ابراهیم به فرمان [[خداوند]] و همراهی [[جبرئیل]]، اسماعیل را در جایگاه کنونی [[حجر اسماعیل]] نهاد.<ref>صحیح البخاری، ج۴، ص۱۱۶؛ الکافی، ج۴، ص۲۰۱.</ref> بر اساس روایتی دیگر، پس از رسیدن به مکه و بازگشت ابراهیم، حضرت اسماعیل از شدت تشنگی به حالت مرگ افتاد تا آن که به لطف خدا، در آن سرزمین آب یافت شد و مقصد کاروان‌هایی از [[یمن]] گردید.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۰.</ref> بنابر روایات مفسران سکنا یافتن اسماعیل و هاجر در این مکان و دعای خیر ابراهیم برای این شهر زمینه ساز تاسیس شهر مکه یا رونق آن شد.<ref>المیزان، ج۱۲، ص۶۸.</ref><ref>حواشی الشروانی، ج۴، ص۶۶.</ref>

===سفر دوباره ابراهیم به مکه===
بر پایه آیات قرآن، ابراهیم بیش از یک بار به مکه سفر کرد. در سفر نخست، فرزند نوزادش اسماعیل و هاجر را در آن‌جا سکونت داد<ref>[[سوره ابراهیم]]، آیه ۳۷</ref> و در سفر دوم، [[کعبه]] را با کمک فرزند جوانش اسماعیل بنا کرد و [[مراسم حج]] را به جا آورد.<ref>[[سوره بقره]]، آیه ۱۲۷</ref>  

== بنای کعبه ==
از ظاهر برخی آیات، مانند <nowiki>{{آیه|إِنَّ أَوَّلَ بَیت وُضِعَ لِلنّاس...}}</nowiki><ref>[[سوره آل‌عمران]]، آیه ۹۶</ref> و روایت‌های صریح برمی‌آید که [[کعبه]] قبل از ابراهیم وجود داشته و به دست [[حضرت آدم(ع)|حضرت آدم]] بنا شده است.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۳۸۶؛ فتح الباری، ج۶، ص۲۹۰-۲۹۱؛ کنز الدقائق، ج۱، ص۳۳۸-۳۳۹.</ref> در مقابل، برخی از مفسران ابراهیم را بنیان‌گذار کعبه دانسته و اخبار ساخت کعبه به دست آدم(ع) را ضعیف شمرده‌اند.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۳۹۱.</ref>

از روایت‌های فراوان برمی‌آید که مکان کعبه در آغاز برای ابراهیم مشخص نبوده و [[جبرئیل]] مکان ساختن آن را به وی آموخت.<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۶۲؛ مجمع البیان، ج۱، ص۳۸۹؛ بحار الانوار، ج۹۶، ص۳۸.</ref> در آیات قرآن، دستور بنای کعبه به ابراهیم، صریحاً یاد نشده است؛ اما در برخی روایت‌ها که مفسران به آن‌ها تمسک کرده‌اند، آمده که خدا او را مأمور ساختن کعبه فرمود.<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۶۱؛ الصافی، ج۱، ص۱۸۹؛ بحار الانوار، ج۱۲، ص۹۹.</ref>

ابراهیم در بنای کعبه تنها نبوده و [[اسماعیل(ع)|اسماعیل]] یاری‌اش می‌کرده و برایش آجر یا سنگ می‌آورده و ابراهیم آن را می‌ساخته است.<ref>تفسیر ثعلبی، ج۱، ص۲۷۴؛ المیزان، ج۱، ص۲۹۲؛ مجمع‌ البیان، ج‌۱، ص‌۳۸۹.</ref> در برخی روایت‌ها نیز از یاری [[فرشتگان]] به آنان یاد شده است.<ref>عمدة القاری، ج۹، ص۲۱۳.</ref> مصالح ساختمان نوعی آجر یا سنگ قرمز بوده که از پنج کوه مختلف پیرامون کعبه و بر اساس روایتی، از [[کوه طوی‌|کوه طُوی‌ٰ]] آورده بودند.<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۶۲؛ عمدة القاری، ج۹، ص۲۱۳؛ الصافی، ج۱، ص۱۸۹.</ref>

=== مقام ابراهیم ===
{{اصلی|مقام ابراهیم}}
[[مقام ابراهیم(ع)|مقام‌ ابراهیم‌]] در کنار کعبه‌ نیز اثری دیگر از ابراهیم(ع) است: {{آیه|وَإِذ جَعَلنَا البَیتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِن مَّقَامِ إِبرَاهِیمَ مُصَلًّی}}.<ref>[[سوره بقره]]، آیه ۱۲۵؛ نیز نک: [[سوره آل‌عمران]]، آیه ۹۷</ref> گفته‌اند این همان سنگی است که وی به‌ هنگام‌ بنای‌ کعبه‌ زیر پای‌ خود نهاد. برخی نیز خود خانه کعبه‌ را همان مقام‌ ابراهیم‌ دانسته‌اند.<ref>جامع البیان، ج۱، ص۷۴۶-۷۴۷؛ قس‌: التفسیر الکبیر، ج۴، ص۵۴.</ref>

== فراخوانی مردم به حج ==
بنابر روایات، پس از ساختن کعبه، به ابراهیم فرمان داده شد که مردم را از سوی خدا به [[حج]] فراخواند: {{آیه|و‌أَذِّن فی النّاسِ بِالحَجّ...}}.<ref>[[سوره حج|سوره حجّ]]، آیه ۲۷</ref> او بر [[کوه ابوقبیس]] ایستاد و دست بر گوش خود نهاد و فریاد برآورد:‌ ای مردم! [[خدا|خدای]] خود را اجابت کنید. گروهی از [[قبیله جرهم|قبیله یمنی جُرْهُم]] نخستین کسانی بودند که دعوتش را اجابت کردند.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۰۵؛ عمدة القاری، ج۹، ص۱۲۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۵.</ref> 

== حج‌گزاری ابراهیم(ع) ==
از ظاهر آیات [[قرآن]] برمی‌آید که ابراهیم با [[مناسک حج]] آشنا نبوده است. از این رو، از [[خداوند]] خواست تا آن را به وی بیاموزد: {{آیه|... وأَرِنا مَناسِکنا...}}.<ref>[[سوره بقره]]، آیه ۱۲۸</ref>  مفسران روایاتی را آورده‌اند که نشان می‌دهد جبرئیل مناسک حج را به ابراهیم آموخته است.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۱۸۹؛ الدر المنثور، ج۱، ص۱۳۷.</ref><ref>بحار الانوار، ج۱۲، ص۱۰۰.</ref>

درباره تعداد [[حج|حج‌گزاری‌های]] ابراهیم، گزارشی در دست نیست؛ گفته شده که نخستین حج ابراهیم پس از ساختن [[کعبه|خانه خدا]] بوده است.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۱۸۹؛ بحار الانوار، ج۱۲، ص۱۰۰.</ref> نیز این دیدگاه مورد تأیید کسانی است که او را بنیان ‌گذار کعبه می‌دانند.<ref>التبیان، ج‌۱، ص‌۴۶۲.</ref> با این حال در روایت‌هایی آمده که نخستین حج ابراهیم پیش از بنای کعبه بوده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref> 

==پانویس==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9515/%d8%a7%d8%a8%d8%b1%d8%a7%d9%87%d9%8a%d9%85-%d8%b9
 | عنوان = ابراهیم(ع)
 | نویسنده = علی شیخ
}}
* '''اخبار مکه''': الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق
* '''اعلام القرآن''': شبستری، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۹ش
* '''بحار الانوار''': المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
* '''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م.۷۵۴ق.)، به کوشش عادل احمد و دیگران، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق
* '''بصائر ذوی التمییز''': الفیروز آبادی (م.۸۱۷ق.)، به کوشش محمد علی، بیروت، المکتبة العلمیه
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت،‌دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق
* '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م.۵۷۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۵ق
* '''التبیان''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی
* '''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت،‌دار المعرفه، ۱۴۰۹ق
* '''تفسیر العیاشی''': العیاشی (م.۳۲۰ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه
* '''تفسیر القمی''': القمی (م.۳۰۷ق.)، به کوشش الجزائری، قم،‌دار الکتاب، ۱۴۰۴ق
* '''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق
* '''تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان)''': الثعلبی (م.۴۲۷ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق
* '''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی (م.۶۷۱ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق
* '''تفسیر مقاتل بن سلیمان''': مقاتل بن سلیمان (م.۱۵۰ق.)، به کوشش احمد فرید،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق
* '''جامع البیان''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۵ق
* '''حقائق التأویل''': الشریف الرضی (م.۴۰۶ق.)، با شرح کاشف الغطاء، بیروت،‌دار المهاجر
* '''حواشی الشروانی و العبادی''': الشروانی (م.۱۳۰۱ق.) و العبادی (م.۹۹۴ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی
* '''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت،‌دار المعرفه، ۱۳۶۵ق
* '''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
* '''السنن الکبری''': البیهقی (م.۴۵۸ق.)، بیروت،‌دار الفکر
* '''الصافی''': الفیض الکاشانی (م.۱۰۹۱ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ق
* '''الصحاح''': الجوهری (م.۳۹۳ق.)، به کوشش احمد العطار، بیروت،‌دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق
* '''صحیح البخاری''': البخاری (م.۲۵۶ق.)، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۰۱ق
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، بیروت،‌دار صادر
* '''العرب‌ و الیهود فی‌ التاریخ''': احمد سوسه، دمشق‌، ۱۹۷۲م‌
* '''علل الشرایع''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق
* '''عمدة القاری''': العینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی
* '''غریب القرآن الکریم''': الطریحی (م.۱۰۸۵ق.)، به کوشش محمد کاظم، قم، زاهدی
* '''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، بیروت،‌دار المعرفه
* '''قاموس الکتاب المقدس''': بطرس عبدالملک و دیگران، قاهره،‌دار الثقافه، ۱۹۹۴م
* '''قصص الانبیاء''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد،‌دار الکتب الحدیثه، ۱۳۸۸ق
* '''قصص الانبیاء''': الجزائری (م.۱۱۱۲ق.)، قم، الشریف الرضی
* '''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران،‌دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت،‌دار صادر، ۱۳۸۵ق
* '''کتاب مقدس''': ترجمه''': فاضل خان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرتن، تهران، اساطیر، ۱۳۸۰ش
* '''کنز الدقایق''': المشهدی (م.۱۱۲۵ق.)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق
* '''لسان العرب''': ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
* '''مجمع البیان''': الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق
* '''مروج الذهب''': المسعودی (م.۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم،‌دار الهجره، ۱۴۰۹ق
* '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م.۴۰۵ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت،‌دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
* '''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت،‌دار صادر
* '''المعارف''': ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت،‌دار صادر، ۱۹۹۵م
* '''المعرب من الکلام الاعجمی''': الجوالیقی (م.۵۴۰ق.)، به کوشش خلیل عمران، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق
* '''من لایحضره الفقیه''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق
* '''المیزان''': الطباطبایی (م.۱۴۰۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق
* '''نور الثقلین''': العروسی الحویزی (م.۱۱۱۲ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش
* '''واژه‌های دخیل در قرآن مجید''': آرتور جفری، ترجمه''': بدره‌ای، توس، ۱۳۷۲ش
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل‌ البیت:، ۱۴۱۲ق
* '''الهدی الی دین المصطفی۹''': البلاغی (م.۱۳۵۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۵ق.
* Judaica, Letterpress Enterprises, Jerusalem, 1996.
{{پایان}}
{{پیامبران}}
<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
 | شناسه = 
 | جعبه اطلاعات = <!--شد، - -->
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = شد
 | لینک‌دهی = شد
 | عکس = شد<!--شد، - -->
 | جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
 | پیوند به بیرون = شد<!--شد، - -->
 | مطالعه بیشتر = <!--شد، - -->
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = شد
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>

[[رده:پیامبران]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:اشخاص حج‌گزار]]