در حال ویرایش دمع السجوم (کتاب)

'''دَمْعُ السُّجوم'''، با نام کامل «دمع السجوم فی ترجمة نفس المهموم»، ترجمه فارسی کتاب نفس المهموم تألیف [[شیخ عباس قمی]] (م.۱۳۵۹ق) است که توسط [[ابوالحسن شعرانی]] (م.۱۳۹۳ق) برگردان شده است. این کتاب، به زندگی و شهادت امام حسین(ع)، اسارات خاندان او، خیزش توابین و قیام [[مختار ثقفی]] پرداخته است.

مترجم، که خود در دانش‌های گوناگونی مانند فقه،اصول، کلام، رجال، تاریخ و نجوم مهارت داشته، مطالب گوناگونی بر آن افزوده است. نثر روان و ادبی، از دیگر ویژگی‌های است که برای این ترجمه برشمرده‌اند.

[[ابوالحسن شعرانی]](۱۳۲۰-۱۳۹۳ق)،<ref>زندگی‌نامه علامه شعرانی، فصلنامه حکمت سینوی، ش۹، ص۳۳ و ۳۷.</ref> فرزند محمد، زاده [[تهران]] و از نوادگان فتح‌الله کاشانی نویسنده تفسیر منهج الصادقین(ع) است.<ref>زندگی‌نامه علامه شعرانی، فصلنامه حکمت سینوی، ش۹، ص۳۳.</ref> وی به زبان‌های ترکی،<ref name=":1">اندیشه  و حیات علامه شعرانی، مجله کیهان اندیشه، ش۴۵، ص۸۱.</ref> عربی و فرانسه مسلط بوده و کتاب هیئت فلاماریون را از فرانسه به فارسی برگردانده است.<ref name=":0">زندگی‌نامه علامه شعرانی، فصلنامه حکمت سینوی، ش۹، ص۳۶.</ref> او در رشته‌های گوناگون علمی و دینی مانند فقه، اصول، تفسیر، رجال، تاریخ، طب، هیئت و ریاضی مهارت داشته<ref>زندگی‌نامه علامه شعرانی، فصلنامه حکمت سینوی، ش۹، ص۳۴ و ۳۶؛ اندیشه  و حیات علامه شعرانی، مجله کیهان اندیشه، ش۴۵، ص۸۲.</ref> و شاگرد برجسته او، [[حسن حسن‌زاده آملی]] است.<ref>اندیشه  و حیات علامه شعرانی، مجله کیهان اندیشه، ش۴۵، ص۸۴.</ref> برخی از آثار او به این شرح است: نشر طوبی،{{یادداشت|دانشنامه اصطلاحات قرآن تا حرف «ص».}} تحقیق و تصحیح تفسیر ابوالفتوح رازی، ترجمه و شرح [[دعای عرفه]]، المدخل الی عذب المنهل،{{یادداشت|در علم اصول.}} شرح عمل به زیج هندی و تصحیح و تحقیق کشف الغمة.<ref name=":0" />

کتاب دمع السجوم، با نام کامل «دَمْعُ السُّجوم فی تَرجِمةِ نَفَسِ المَهموم» از دو مقدمه؛ مقدمه مترجم و مقدمه مؤلف، پنج باب و یک خاتمه تشکیل شده و در پایان، زندگی‌نامه مؤلف کتاب، [[شیخ عباس قمی]] آمده است. باب‌ها و خاتمه، بر پایه سیر زمانی تنظیم شده‌اند؛ باب‌های آغازین از مناقب [[امام حسین(ع)]] و رویدادهای پس از بیعت مردم با [[یزید به معاویه|یزید]] شروع شده و در خاتمه با سرگذشت توابین و قیام [[مختار بن ابی عبید ثقفی|مختار]] پایان می‌یابد.<ref name=":3">دمع السجوم، تمام کتاب.</ref> توضیحات مترجم، افرون بر متن عربی، در پاورقی یا درون متن، بین دو کمانک<ref>دمع السجوم، مقدمه مترجم، ص۱۲.</ref> و در بیشتر موارد پس از عبارت «مترجم گوید» درج شده است.<ref>دمع السجوم، ص۴۵۴ و ۴۶۶ و....</ref>

مترجم، پژوهش‌ها و اندیشه‌های خود را در بخش‌ها و موضوعات گوناگون مانند لغت، تاریخ، رجال، کلام و نجوم به کتاب افزوده است. درون‌مایه این کتاب به ترتیب فهرست به این شرح است:

*'''مقدمه مترجم''': مترجم در این مقدمه، کتاب نفس المهموم را اثری جامع، کوتاه و دارای روایات صحیح و مطالب تاریخی معتبر از [[شیعه]] و [[اهل سنت]] دانسته و انگیزه خود از ترجمه آن را، بهره بردن فارس‌زبانان از این کتاب و تهیه توشه‌ای برای آخرت معرفی کرده است.

*'''مقدمه مؤلف''': نویسنده، در این مقدمه، منابع استفاده شده در کتاب را معتبر و مورد اعتماد دانسته و برخی از آن‌ها را با نام مؤلف و سال وفات آن‌ها ذکر کرده است. وی در ادامه، تاریخ ولادت امام حسین(ع) را مورد پژوهش قرار داده و روایاتی درباره ولادت و رویدادهای پس از آن گردآورده است.

*'''باب اول''': این باب، به دو فصل بخش‌بندی شده و در فصل نخست، به ویژگی‌های امام حسین(ع) مانند شجاعت، دانش و سخاوت پرداخته شده و درباره محبت [[حضرت محمد(ص)]] به امام حسین(ع) روایاتی گردآمده است. در فصل دوم، ۴۰ حدیث درباره ثواب گریستن بر مصیبت امام حسین(ع)، ثواب لعن بر قاتلان او و شهادت وی گردآوری شده است.{{یادداشت|برای نمونه، در حدیث چهاردهم، روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که از جعفر بن عفان خواست برایش شعری در رثای امام حسین(ع) بخواند؛ به این شرح: (امام صادق) فرمود:به من خبر رسیده است که تو در رثای حسین(ع) شعر می‌گویی و نیکو می‌گویی؟ گفت: آری خدا مرا فدای تو کند. فرمود: بگوی. پس من شعر برای او خواندم و او بگریست و کسانی که گرد او بودند بگریستند و اشک‌ها بر روی محاسن آن حضرت جاری شد. آنگاه گفت:ای جعفر سوگند به خدا که فرشتگان حاضر بودند و سخن تو را درباره حسین(ع) می‌شنیدند و بگریستند چنان‌که ما گریستیم و بیشتر هم...}}<ref>دمع السجوم، ص۳۸.</ref>

*'''باب دوم''': این باب از مرگ [[معاویه بن ابی سفیان|معاویة بن ابی سفیان]] و بیعت نکردن امام حسین(ع) با [[یزید بن معاویه|یزید]] آغاز شده و به شهادت وی پایان می‌یابد. این باب، به ۲۲ فصل بخش‌بندی شده و در فصل نخست به مرگ معاویة بن ابی‌سفیان و سفارش‌های او پیش از مرگ به فرزندش یزید پرداخته شده است. از فصل دوم تا فصل چهارم، درباره بیعت نکردن امام حسین(ع) با یزید، زیارت شبانه امام حسین(ع) از مزار [[حضرت محمد(ص)]]، [[حضرت فاطمه(س)]] و [[امام حسن(ع)]]، رویدادهای آغاز سفر به [[مکه]]، سفر به مکه و ارسال نامه‌های [[کوفه|کوفیان]] برای او پرداخته است. در فصل پنجم به فرستادن [[مسلم به عقیل]] به کوفه و بخشی از رویدادهای زمان حضور او در کوفه پرداخته شده است. فصل ششم درباره نامه نوشتن امام حسین(ع) به اشراف [[بصره]] و یاری خواستن از آنها و رویدادهای بصره در آن زمان است. در فصل هفتم و هشتم به رفتن [[عبیدالله بن زیاد]] از بصره به کوفه برای فرونشاندن خیزش [[مسلم بن عقیل]] و رویدادهای خیزش مسلم و شهادت وی پرداخته است. در فصل نهم، به مناسبت، به [[مقتل]] [[حُجر بن عُدی]] و [[عمرو بن حمق]] پرداخته و در فصل دهم درباره شهادت دو فرزند مسلم بن عقیل سخن گفته است. از فصل یازدهم تا فصل پانزدهم به آهنگ امام حسین(ع) برای سفر از مکه به [[عراق]]،، آغاز سفر وی از مکه به [[عراق]]، رویدادهای طول سفر، رسیدن لشکر [[حر بن زیاد ریاحی]] به کاروان وی و دیدار او با [[عبیدالله بن حُرّ جُعفی]] پرداخته است. از فصل شانزدهم تا بیست و دوم، به توقف امام حسین(ع) در [[کربلا]]، ورود [[عمر بن سعد]] به کربلا، ورود [[شمر بن ذی‌الجوشن]] به آن مکان، رویدادهای [[تاسوعا]]، شب و روز [[عاشورا]]، چگونگی جنگ و شهادت اهل بیت و یاران امام حسین(ع) پرداخته است. فصل بیست و دوم به چگونگی شهادت امام حسین(ع)، [[عبدالله رضیع|حضرت علی اصغر(ع)]] و [[عبدالله بن حسن|عبدالله بن حسن(ع)]] اختصاص یافته است.

*برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از: بررسی ماجرای طفلان [[مسلم به عقیل|مسلم]]، جمع بین علم امام حسین(ع) به شهادت و تلاش وی برای پیروزی، بررسی نقلِ وصل کردن سر امام حسین(ع) به پیکر وی پس از شهادت او توسط [[حضرت محمد(ص)]]، جابه‌جا نشدن آیه‌های قرآن،{{یادداشت|مترجم، بر این باور است که قرآن کنونی، همان قرآنی است که حضرت محمد(ص) دستور به نگاشتن آن داده و آیه‌ها جابه‌جا نشده‌اند. وی معتقد است، حضرت محمد(ص) پس از نزول هر آیه، محل قرار گرفتن آن آیه در قرآن را، برای کاتبان وحی مشخص می‌کرد.}} حکم خواندن [[زیارت‌نامه|زیارت‌نامه‌هایی]] که از [[معصومان(ع)]] روایت نشده است، بررسی ازدواج فاطمه صغری دختر امام حسین(ع) با [[حسن مثنی]] یا با [[قاسم بن حسن(ع)]]، بررسی ماجرای آب ننوشیدن [[حضرت عباس(ع)]]، معنای اسم اعظم،{{یادداشت|به باور مترجم، اسم عظم، واژه نیست؛ بلکه وقتی دعاکننده در اسم اعظم فانی شود، ویژگی اسم در او آشکار شده و دعای وی مستجاب می‌شود.}}<ref>دمع السجوم، ص۲۹۸.</ref> نام قاتل امام حسین(ع)، مراد از سرخ شدن آسمان پس از شهادت امام حسین(ع)، بررسی نجومی کسوف پس از شهادت امام(ع)، معرفی برخی رجال مانند جندب بن زهیر و واژه‌شناسی برخی واژه‌ها. وی به مناسبت، سرگذشت [[کمیل بن زیاد نخعی|کمیل بن زیاد]] را نیز به این باب افزده است.

*'''باب سوم''': این باب، درباره رویدادهای پس از شهادت امام حسین(ع) بوده و دارای ۱۴ فصل است. در این ۱۴ فصل، به ربودن لباس‌های امام(ع)، خبردار شدن اهل بیت از شهادت وی، چپاول خیمه‌ها، لگدکوب کردن بدن امام(ع) با اسبان، رویدادهایی درباره سر امام حسین(ع)، اسارت اهل بیت، روانه کردن آن‌ها از کربلا به کوفه، دفن پیکر امام حسین(ع)، ورود اهل بیت به کوفه، خطبه [[امام سجاد(ع)]] در کوفه، مخالفت [[عبدالله بن عفیف]] با سخنان عبیدالله بن زیاد و ماجرای شهادت وی، روانه کردن اسیران به شام، رساندن خبر شهادت امام حسین(ع) به مدینه توسط قاصد ابن زیاد، خطبه [[عبدالله به زبیر]] در مدینه در ستودن امام حسین(ع) و سرزنش کوفیان، فرستادن سر امام(ع) و دیگر شهیدان کربلا به شام، برخی رویدادهای مسیر شام، ورود اسیران به شام، رویدادهای شام، فرستادن اهل بیت از شام به [[مدینه]]، ورود آنها به مدینه و ماتم گرفتن آن‌ها در این شهر و پیشینه مراسم سوگواری برای امام حسین(ع) پرداخته شده است.

*'''باب چهارم''': در این باب که در سه فصل تنظیم شده، به رویدادهایی پس از شهادت امام حسین(ع)، مانند گریستن آسمان‌ها و زمین، بیرون آمدن خون از زیر سنگ‌های [[بیت‌المقدس]] و ناله فرشتگان و مراثی جنّ برای مصیبت امام(ع) پرداخته شده است. مترجم، فصلی که در کتاب نفس‌المهموم به مراثی عربی اختصاص یافته، جز بخش کوتاهی که درباره [[دعبل خزاعی]] است، ترجمه نکرده؛ زیرا به گفته وی در نقل ترجمه آنها فایده زیادی نیافته است.

:برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از:  معنای گریه کردن آسمان‌ها و زمین بر مصیبت امام حسین(ع)، بررسی روایت ویرانه‌نشینی جغد پس از شهادت امام حسین(ع)،{{یادداشت|به باور مترجم، این حدیث ناشناخته و ضعیف بوده و شواهد نشان می‌دهد جغد پیش از عاشورا نیز ویرانه‌نشین بوده است. وی احتمال داده امام(ع) اینگونه فرموده باشند: «حق دارد جغد که از این مردم می‌پرهیزد؛ برای آنکه پسر پیغمبرشان را کشتند.»}} بررسی سرخ شدن آسمان و کسوف پس از شهادت وی، بررسی رویدادهای همزمان با نوروز،{{یادداشت|مترجم روایتی که جشن در نوروز را نهی کرده، ضعیف شمرده و رویدادهایی که از نظر تاریخ شمسی در نوروز رخ داده را با محاسبه نجومی معرفی کرده است.}}<ref>دمع السجوم، ص۴۶۶.</ref> وجود جنّ و امکان دیدن او.

 

:برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از:  بررسی تاریخ وفات سکینه بنت حسین(ع)،{{یادداشت|مترجم، با بهره از علم نجوم، تاریخ ذکر شده در کتاب نفس المهموم برای وفات سکینه بنت حسین(ع) را رد کرده است.}} معنای وجوب [[زیارت امام حسین(ع)]]،{{یادداشت|مترجم، معنای وجوب زیارت امام حسین() در روایات را، استحباب مؤکد دانسته و دلیل آن را اجماع عالمان دانسته است.}} معرفی برخی رجال مانند سلیمان بن مهران اعمش، معنای خوردنی‌ها و آشامیدنی‌هایِ زائران حسینی(ع) که از بهشت می‌آید و بررسی تاریخ تخریب قبر امام حسین(ع) توسط [[متوکل عباسی]].

 

 

:برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از:  نقد جرجی زیدان در اشتباه بین زکات و خراج، بررسی تاریخ حبس و رهایی مختار از زندان، نقد [[محمدباقر مجلسی]] در نقل از کتابی به نام تفسیر [[امام حسن عسکری(ع)]]، اعتقاد به غیبت و ظهور در مذاهب و ادیان، بررسی الحاد و بی‌دینی در دوره [[بنی‌عباس|خلفای عباسی]]، محاسن و معایب دموکراسی، بررسی جواز قیام در دوره [[امام سجاد(ع)]] بدون اجازه وی، بررسی فرقه کیسانیه و مذهب [[شیعه]]، معرفی موالی{{یادداشت|مسلمانان غیر عرب.}} و افزودن پایان قیام مختار به کتاب.

 

*'''ترجمه مؤلف''': مترجم، در این بخش، سرگذشت [[شیخ عباس قمی]]، مؤلف کتاب نفس المهموم را آورده است. این سرگذشت را پسر شیخ عباس قمی، به درخواست مترجم نگاشته است.<ref name=":3" />

 

*'''باب اول''' در مناقب حسین(ع) و ثواب گریستن بر آن حضرت و لعن بر کشندگان او و اخباری که در شهادت او وارد است و در آن دو فصل است.

*'''باب دوم''' در ذکر وقایع پس از بیعت مردم با [[یزید بن معاویه]] تا هنگام شهادت بر حضرت سید الشهداء(ع) و در آن چند فصل است.

**فصل دهم، شهادت دو فرزند [[مسلم بن عقیل]]

**فصل یازدهم، در توجه حضرت امام حسین(ع) از [[مکه]] به [[عراق]]

**فصل سیزدهم، در ذکر دیدار [[حر بن یزید ریاحی]] حضرت سید الشهداء(ع) را و بازداشتن آن حضرت از رفتن به [[کوفه]]

**فصل هفدهم، در ورود [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]] به کربلا و وقایع [[تاسوعا]]

**فصل نوزدهم، ذکر وقایع عاشورا و صف‌آرایی لشکر از دو جانب و احتجاج امام(ع) بر اهل کوفه

**فصل بیست و یکم، به میدان رفتن اهل بیت امام حسین(ع) و کشته شدن آنها در ذکر ابو الحسن [[علی بن حسین(ع)|علی بن الحسین(ع)]]

**فصل بیست و دوم

**فصل نهم، در کشته شدن [[عبد الله بن عفیف]]

*'''باب چهارم''' در آنچه ظاهر شد پس از شهادت حضرت ابی عبد الله الحسین(ع) از گریستن آسمانها و زمین و اهل آنها و ناله ملائکه به خدای تعالی در امر آن حضرت و نوحه جن و مراثی که برای آن حضرت گفتند

*'''ترجمه مؤلف'''

 

 

 

 

 

این کتاب، برای بار نخست، با عنوان کامل «دمع السجوم ترجمه نفس المهموم سالم التحریر المحدث الخبیر المرحوم الحاج شیخ عباس القمی»، توسط کتابفروشی علمیه اسلامیه، در [[تهران]]، در سال ۱۳۶۹ق. (۱۳۲۷ش) چاپ شده<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1823010 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۲۷ش])، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و در سال ۱۳۷۳ق. (۱۳۳۱ش)<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1230647 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۳۱ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و ۱۳۷۴ق. (۱۳۳۳ش) تجدید چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/570489 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۳۳ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> این کتاب، بارها توسط انتشاراتی‌های گوناگون مانند هجرت، (۱۳۸۴ش)؛<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1094941 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۸۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (۱۳۸۷ش)؛<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1141629 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۸۷ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> نور محبت، (۱۳۹۲ش)<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3269284 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۹۲ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و آرام دل، (۱۳۹۴ش)<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3354237 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۹۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> در تهران چاپ شده است.

کتاب دمع السجوم، با نام «حماسه کربلا»، توسط قائم آل محمد، در [[قم]]، در سال ۱۳۸۴ش.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1758997 کتاب‌شنای حماسه کربلا (دمع السجوم) (۱۳۸۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و با نام «حماسه عاشورا»، توسط هفت اختر اندیشه، در تهران، در سال ۱۳۹۳ش. چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3464101 کتاب‌شناسی حماسه عاشورا (دمع السجوم) (۱۳۹۳ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> این کتاب، با عنوان «آنچه در کربلا گذشت»، توسط اسماء‌ الزهرا، در قم، در سال ۱۳۹۲ش. چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3067948 کتاب‌شناسی آنچه در کربلا گذشت (۱۳۹۲ش)]،  سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> کتاب آه، که بازخوانی کتاب دمع السجوم است، با ویرایش یاسین حجازی، توسط حکمت (جام ظهور)، در تهران، در سال ۱۳۸۷ش. چاپ<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1532734 کتاب‌شناسی کتاب آه (۱۳۸۷ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و در سال ۱۳۹۴ش. تجدید چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/4191019 کتاب‌شناسی کتاب آه (۱۳۹۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> گزیده‌ای از کتاب دمع السجوم، با نام «مانند باران گریستن»، توسط شمس الضحی، در تهران، در سال ۱۳۸۴ش. چاپ<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/735939 کتاب‌شناسی مانند باران گریستن (۱۳۸۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و در سال ۱۳۸۸ش. تجدید چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1948569 کتاب‌شناسی مانند باران گریستن (۱۳۸۸ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref>