در حال ویرایش ذکوات البیض

[[پرونده:الذکوات البیض.PNG|بندانگشتی|تصویر ماهواره‌ای از نجف و محل قرار گرفتن سه بلندیِ معروف، که درگذشته وجود داشته و به آن الذکوات البیض می‌گفتند.<ref name=":1">النجف مرسی سفینة‌ نوح، مجلة تراث کربلاء، العدد 1، ص۲۹.</ref>|جایگزین=|247x247px]]
'''ذَکَوَات البِیض'''، به منطقه [[نجف]] و ارتفاعاتِ آن سرزمین که رنگش به سفیدی می‌زده، گفته می‌شده است. 

برخی، ذکوات البیض را سه تپه دانسته‌اند که پیرامون [[آستان مقدس امام علی(ع)|قبر امام علی(ع)]] بوده که آثاری از بلند بودن آن سه نقطه، در شهر امروزی نجف نیز وجود دارد. این نام در روایات وارد شده و  قبر [[امام علی(ع)]] در این مکان معرفی شده است.

==واژه‌شناسی==

برخی ذکوات را جمع ذکوة، به معنای قطعه‌ای از شن و سنگریزه که آتش‌گرفته و گداخته باشد معنا کرده‌اند.{{یادداشت|الذَّکَوَاتُ‏" جمع" ذَکْوَةٍ" الجمرة الملتهبة من الحصی.}}‏<ref>مجمع البحرین، ج‏1، ص159.</ref> برخی شن را در معنای ذکوة داخل نکرده و آن را قطعه آتشی افروخته معنا کرده‌اند.<ref>جمهرة اللغة ؛ ج‏2 ؛ ص701</ref> بیض، جمع ابیض<ref>الصحاح، ج‏3، ص1067.</ref> به معنای رنگ سفید و روشن است.<ref>کتاب الماء، ج‏1، ص159.</ref> برخی نیز ذکوات البیض را به معنای تپه‌های شنی و گداخته و ملتهب گرفته‌اند.<ref name=":0" />

==علت نامگذاری==
برخی بر این باورند که تپه‌های موجود در این منطقه، آهکی بوده و دارای سنگریزه‌های بلوری‌شکل که قیمتی محسوب شده و به آن [[در نجف|درَ نجف]] گفته می‌شود بود. این اجزاء باعث می‌شد بر اثر تابش نور خورشید، همانند آتشی شده که در آن دمیده باشند؛ به ویژه هنگام بارش باران. به همین علت به آن ذکوات البیض گفته می‌شد.<ref name=":3">تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۴۹؛ ارض النجف، ص ٩۵. </ref>

==موقعیت==
[[پرونده:الذکوات البیض۲.PNG|بندانگشتی|سه محله‌ای که بلندتر از حرم امام علی(ع) است و نشان از ذکوات البیض دارد.<ref>النجف مرسی سفینة‌ نوح، مجلة تراث کربلاء، العدد 1، ص۳۴.</ref>|جایگزین=|350x350px]]
به منطقهٔ [[نجف]] و ارتفاعاتِ آن سرزمین که رنگش به سفیدی می‌زده، ذکوات البیض گفته می‌شد و [[آستان مقدس امام علی(ع)|قبر امام علی(ع)]] در این منطقه قرار دارد.<ref name=":2" /> برخی بر این باورند که ذکوات بیض، سه تپه بود که امام علی(ع) در بین آن سه تپه دفن شد. آثار این سه تپه، پیش از گسترش شهر نجف، در نقشه‌ای که سال ۱۷۶۰م. کشیده شده موجود است.<ref name=":1" /> این سه بلندی را با نام‌های جبل الدیک، جبل النور و جبل العمارة می‌شناختند. جبل الدیک، در شمال شرقی قبر امام(ع)، جبل النور در  جنوب شرقی آن و جبل العمارة یا شریشفان یا شرف‌شاه، در جنوب غربی قبر امام(ع) قرار داشت.<ref name=":4">النجف مرسی سفینة‌ نوح، مجلة تراث کربلاء، العدد 1، ص۳۳ و ۳۴.</ref> 

==موقعیت کنونی==
از زمانی که [[آستان مقدس امام علی(ع)|قبر امام علی(ع)]] دارای ضریح گردید، مردم در جوار او ساکن شدند؛ هنگامی که جمعیت مجاوران زیاد شد، روی تپه‌های پیرامون مزار سکونت گزدیدند. تپه‌ها، به ياد شخصيت‌هايى كه در آنجا اقامت داشتند، يا قبيله‌هايى كه به آنجا مهاجرت نموده بودند، نامگذارى گرديد. يكى از آن تپه‌ها، شرفشاه ناميده شد، كه مردم به آن شريشفان گفته<ref name=":5" /> و برخی نام آن را العماره نیز گفته‌اند.<ref name=":4" /> اين منطقه، در جنوب غربى قبر امام على(ع) و در محله العمارة قرار دارد.<ref name=":5" /> برخی این تپه را در محل الحویش دانسته‌اند.<ref name=":4" /> این منطقه، به سيد عزالدين ابومحمد شرفشاه، یکی از سرشناسان علم حدیث، كه در سال ۵۷۳ق. در جوار مرقد امام على(ع) سکونت داشته، نسبت داده شده است. سكونت او به‌صورت اتفاقى در خانه‌اى بود كه روى اين تپه بنا شده بود. ازاين‌رو تپه به نام او نام‌گذاری شد.<ref name=":5">تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۴۹؛ ر.ك: تاريخ النجف الاشرف،  ج١، ص٢۵٣ و ج٢، صص ١۴٨ و ١۴٩.</ref> جبل النور، یکی دیگر از ذکوات البیض، در جنوب شرقی قبر امام(ع)، در محله البراق،<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۴۹ و ۵۰.</ref> کنار مسجد شیخ طریحی قرار دارد.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۵۰؛ ر.ك: تاريخ النجف الاشرف، ج١، ص٢۵٣ و ج٢، صص ١۴٨ و ١۴٩.</ref> جبل الدیک، در شمال شرقی قبر امام(ع)<ref name=":4" /> و در محله مشارق قرار داشته، به یک مرد نجفی با همین نام، نسبت داده شده است.<ref>تاريخ النجف الاشرف، ج١، ص۲۵۲.</ref>

امتداد جنوبیِ جبل الدیک، به سوی [[حیره]] و امتداد شرق‌اش به سمت [[کوفه]] و امتداد شمالی‌اش به سمت [[کربلا]] بود؛ از این روی، پادشاهان این منطقه،كاخ‌ها و قلعه‌هايى را در آنجا ساختند كه برخى از آثارشان پس از گذشت چندين سده، همچنان باقى مانده است.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۵۰.</ref>

==در روایات==
در روایات متعددی از آن نام برده شده است.<ref name=":2">فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۵، ص 12.</ref> [[حضرت محمد(ع)]] از محل دفن [[امام علی(ع)]] بین [[غری|غرییّن]] و ذکوات البیض خبر داده است.<ref>فرحة الغري، ص ۲۸ و 161.</ref> [[ابوحمزۀ ثمالی]] از همراهی‌اش با [[زید بن علی]] تا ذکوات البیض خبر داده و زید بن علی آن‌جا را قبر علی بن ابی‌طالب(ع) معرفی کرده است.<ref name=":0">بحار الأنوار؛ ج‏46 ؛ ص184.</ref> در روایتی که [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]] قبر مخفی امام علی(ع) را به [[صفوان بن مهران|صفوان جمال]] نشان می‌دهد نیز، ذکوات البیض ذکر شده است. صفوان نقل کرده هنگامی که با امام صادق(ع) به ذکوات البیض رسیده‌اند، امام(ع) ایستاده، به سمت راست و چپ نگاه کرده، سپس با عصایش خطی را کشید، سپس از صفوان خواست دعا کرده، چیزی بخواهد، پس از آن که اشک‌ بر گونه‌اش جاری شد، آیه استرجاع خوانده و زیارت‌نامه‌ای برای امام علی(ع) خواند.<ref>فرحة الغرّی، ص۹۴ و ۹۵.</ref>

==پانوشت==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1384/1/48 کتاب تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)]، صلاح مهدی فرطوسی، ترجمه حسین طه نیا، مشعر، تهران، ١٣٩٣ش، ص۴۸ و مقاله
| منبع = فرهنگ‌نامه زیارت،
| پس از لینک = جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره پنجم، زمستان ۱۳۸۹، ص ۱۲
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1279/1/12
}}

*'''ارض النجف'''، موسي جعفر العطية، مؤسسة النبراس، النجف الاشرف، ٢٠٠۶م.
*'''بحار الأنوار'''، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
*'''تاريخ النجف الاشرف'''، محمد حسين حرز الدين، مطبعة نكارش، قم، ١۴٢٧ق.
*'''جمهرة اللغة'''، محمد بن حسن ابن درید، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۹۸۸م.
*'''کتاب الماء'''، عبدالله بن محمد ازدی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، تهران، ۱۳۸۷ش.
*'''فرحة‌ الغری'''، ابن طاووس، منشورات الرضي‏، قم‏، بى‌تا.
*'''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة'''، اسماعیل بن حمادجوهری، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
*'''مجمع البحرین'''، فخر الدین بن محمد طریحی، مرتضوی، تهران، ۱۳۷۵ش.
*'''النجف مرسی سفینة‌ نوح'''، مجلة تراث کربلاء، العدد 1 ، السنة الاولی ، ربيع الاول 1430ق. ص۲۹.

{{پایان}}

[[رده:نام‌های نجف]]