در حال ویرایش زیارتگاه رأس الحسین(حلب)

{{جعبه اطلاعات بنا
 | عنوان = 
 | تصویر = مشهد الراس حلب.png
 | اندازه تصویر = 
 | پیوند تصویر = 
 | توضیح تصویر = 
 | نام‌های دیگر = مشهدالحسین/ مشهدالنقطه
 | مکان = حلب
 | کاربری = 
 | بزرگداشت نزد = 
 | وابسته به دین/مذهب = تشیع
 | باورها = 
 | آیین‌ها = 
 | احکام = 
 | زیارت کنندگان = 
 | بازدیدکنندگان = 
 | زمان پایه‌گذاری = 
 | بنیانگذار = 
 | رویدادها = تخریب براثر انفجار در جنگ جهانی اول، تخریب در اثر حملات داعش
 | بازسازی‌ها = دوره ایوبی، مملوکی،عثمانی،معاصر
 | بازسازی کنندگان = جمعية الاعمار و الاحسان(1961- 1967)
 | بخش‌های از میان رفته = 
 | ویژگی‌های تاریخی =
 | متولیان = 
 | مساحت = 
 | طول = 
 | عرض = 
 | ارتفاع = 
 | وضعیت بنا = 
 | گنجایش = 
 | امکانات = 
 | بخش‌های بنا = 
 | معمار = 
 | سبک = 
 | ویژگی‌ها = 
 | گنبدها = 
 | مناره‌ها = 
 | درها = 
 | رواق‌ها = 
 | صحن‌ها = 
 | ایوان‌ها = 
 | گرداننده = 
 | نهاد وابسته = 
 | نهاد نگهدارنده = 
 | مدیر = 
 | روحانی = 
 | نهادهای زیر مجموعه = 
 | ثبت در = 
 | شماره ثبت = 
 | تاریخ ثبت = 
 | وبگاه = 
 | عرض جغرافیایی = 
 | طول جغرافیایی = 
}}

'''زیارتگاه رأس الحسین(حلب)'''،زیارتگاهی در شهر [[حلب]] که در مسیر حرکت [[اسرای کربلا]] تا شام قرار داشت و بنا بر روایات مختلف، براثر چکیدن خون از سر [[امام حسین (ع)|امام حسین]] در این منطقه و یا دیدن خواب کسانی، در حلب بنا شد. این زیارتگاه با نام مشهدالحسین و مشهدالنقطه نیز شناخته می‌شود و حاوی سنگی است که آثاری از خون سر امام حسین بر آن برجای مانده‌است.

ساخت و توسعه این زیارتگاه که در کوه جوشن واقع شده را به دوران عمربن عبدالعزیز اموی، ملک الصالح اسماعیل زنگی، سیف الدوله حمدانی منتسب‌دانسته‌اند.

این زیارتگاه در دوران ایوبی، مملوکی و عثمانی مورد توجه حاکمان قرار گرفت، چنانچه به توسعه آن پرداختند و امام جماعت برای آن تعیین نمودند.

سنگ یاد شده در جریان جنگ جهانی اول و پس از انفجار زیارتگاه، مدتی در مشهد محسن نگهداری و پس از بازسازی به جایگاه اصلی بازگردانده شد.

در عصر حاضر نیز این مکان مورد حملات داعش قرارگرفت و سنگ برای مدتی پنهان ماند تا سال 2020 که مجدد در جایگاه اصلی قرارگرفت.

==موقعیت مکانی زیارتگاه==

اين زيارتگاه نزد اهالي حلب به «[[مشهد الحسین(حلب)|مشهد الحسين]]» شناخته مي‌شود و در محله «جب الجلبي» حلب، ميان بافت مسکوني جديد اين شهر قرار دارد. محلي که زيارتگاه در آن واقع است، در گذشته کوه کم‌ارتفاعي در غرب حلب، به نام کوه جوشن بوده است که امروزه به علت توسعه عمراني اين شهر، ميان محلات جديد آن قرار گرفته است. در [[کوه جوشن]]، افزون‌بر مشهد الحسين، زيارتگاه ديگري مرتبط با اهل‌بيت به نام «[[مشهد محسن]]» فرزند [[امام حسین (ع)|امام حسين(ع)]] وجود دارد.

==وجه تسمیه کوه جوشن==

براساس منابع تاريخي، کوه جوشن يکي از نقاط عبور و توقفگاه‌هاي کاروان اسراي [[اهل بیت|اهل‌بيت]]: از [[کوفه]] به شام بوده است. در وجه تسميه آن گفته‌اند از زماني‌که «[[شمربن ذی الجوشن|شمر بن ذي‌الجوشن]]» به همراه اسراي [[اهل‌بيت]] و سرهاي شهداي [[کربلا]]، در آن توقف کرد، به کوه جوشن معروف شد.<ref>نهر الذهب في تاريخ حلب، ج 2، ص 210.</ref>

==رکود معدن مس و ارتباط آن با کاروان اسرا==

در قرون نخستين اسلامي، در اين کوه، معدن مس سرخ وجود داشت که به گفته ابن‌عديم حلبي، چون اهل حلب از استخراج مس آن سودي نمي‌بردند، از کار کردن در آن دست کشيدند.<ref>بغية الطلب في تاريخ حلب، ج 1، ص 411.</ref> 

در منابع تاريخي، موضوع سود نکردن از استخراج مس کوه جوشن، به حادثه عبور کاروان [[اهل بیت|اهل‌بيت]] ربط داده شده است و مورخان علت آن را چنين بيان کرده‌اند که اين معدن از زماني که کاروان اسراي اهل‌بيت و زنان و فرزندان امام حسين(ع) از اينجا عبور کردند، متروک گشت؛ زيرا يکي از زنان [[امام حسین (ع)|امام حسين]] باردار بود و فرزندش در اين مکان سقط شد و هر چه از کارگرانِ معدن، نان و آب خواست، آنها به او کمک نکردند و ناسزا گفتند. او نيز آنها را نفرين کرد و از آن پس هرکس در اين معدن کار مي‌کند، سودي نمي‌برد.<ref>بغية الطلب في تاريخ حلب، ج 1، ص 411؛ معجم البلدان، ج 2، ص 216.</ref>

==عامل پیدایش زیارتگاه در کوه جوشن چه بود؟==

در اين زيارتگاه، سنگ مقدّسي وجود دارد که محل گذاشتن سر امام حسين دانسته شده است و گفته مي‌شود آثاري از خون امام حسين(ع) روي اين سنگ به‌جا مانده است. به همین واسطه آن را مشهد النقطه نیز نام نهادند.<ref>نهر الذهب في تاريخ حلب، ج 2، ص 212.</ref>

اما در منابع تاريخي، درباره عامل پيدايش اين زيارتگاه و تاريخ بناي آن، اقوال ديگري نقل شده است؛ براي مثال ابن‌عديم، علت بناي زيارتگاه را ديده شدن [[امام حسین (ع)|امام حسين(ع)]] در خواب در اين محل دانسته است.<ref>بغية الطلب في تاريخ حلب، ج 1، ص 412.</ref> 

برخی نیز، سبب بناي زيارتگاه را خواب ديده شدن [[امام علی (ع)|امام علي(ع)]] در اين محل دانسته است.<ref>معجم البلدان، ج 2، ص 284</ref>

روایت دیگر که برخی منابع از آن یاد کرده‌اند، جای دادن سر امام در دیر توسط یک راهب مسیحی است. راهب سر را به بهای پول از سربازان گرفته و یک شب <ref>مناقب آل ابي‌طالب، ج 4، ص 67</ref>در دیری موسوم به مارت مروثا در دامنه کوه جوشن نگه داشته است.<ref>بغية الطلب في تاريخ حلب، ج 1، ص 412؛ معجم البلدان، ج 2، ص 531.</ref> این دیر پس از آن به زیارتگاه تبدیل شد.<ref>آثار آل محمد(ص) في حلب، ص 40 - 50.</ref>

==تردید درباره اصالت سنگ موجود==
در برخی از منابع آمده، عبدالملک بن مروان اموی دستور انتقال سنگ را از آن نقطه داد و از آن پس اثری از سنگ دیده نشد.<ref>معالم حلب الاثریه، ص١٣6،  نهر الذهب فی تاریخ الحلب، ج٢، ص٢٠٩، احیاء حلب و اسواقها، ص١٧6.</ref>

==سازندگان زیارتگاه==

«سماقيه» معتقد است که تاريخ بناي نخستين زيارتگاه، مي‌تواند از دوره [[عمر بن عبدالعزیر|عمر بن عبدالعزيز خليفه اُموي]] (99 ـ 101 ه‍ .ق) باشد. اين بنا در آن زمان تنها شامل يک گنبد بوده که محل آن، امروزه واقع در جنوب صحن داخلي ساختمان زيارتگاه است<ref>«مشهد الامام الحسين بحلب»، محمد علي سماقيه، ص 176.</ref>  

برخی نیز ساخت زیارتگاه را مربوط به دوره زنگیان دانسته و حاج ابو نصر بن طباخ به همراهی ملک الصالح اسماعیل(فرزند نورالدین محمودبن زنگی) را نخستین سازندگان بنا معرفی نموده‌اند. 

در منابع آمده مردم نیز در ساخت مشارکت داشته و هریک هزینه ساخت یک قسمت از بنا را متقبل شدند. ساخت زیارتگاه در سال 585 ه.ق به پایان رسید. <ref>الاعلاق الخطيرة في ذکر امراء الشام والجزيرة، ج 1، صص 50 و 51.</ref> 

پژهشگر ديگري نيز کارهاي ساختماني زيارتگاه را در دوره [[ملک الصالح اسماعيل]] (569 ـ 577 ه‍ .ق)، ناظر بر توسعه و بازسازي آن، و نه بناي نخستين آن دانسته است.<ref>«مشهد الامام الحسين بحلب»، محمد حريثاني، ص 184.</ref>

بنا بر روایات  منابع، بناي زيارتگاه در دوره [[سيف‌الدوله حمداني]] توسعه يافته است و در اين دوره، شبستان و صحن داخلي بنا، و در دوره ملک الصالح اسماعيل، فرزند نورالدين محمود بن زنگي، ايوان بنا و اتاق‌هاي پيرامون صحن و رواق شمالي آن ساخته شده است.<ref>«مشهد الامام الحسين بحلب،» محمد علي سماقيه، ص 176.</ref> در دوره معاصر نیز بر در ورودی زیارتگاه کتیبه‌ای به خط کوفی قراردارد که بر آن نوشته شده است: «هذا مقام و مشهد الحسین(ع) » و پایین آن نام سیف الدّوله حمدانی به عنوان سازندۀ این بنا نگاشته شده است.<ref>اماکن زیارتی سیاحتی سوریه، اصغر قائدان، ص 175</ref> 

==زیارتگاه در ادوار بعد==

===دوره ایوبی===

براساس منابع تاريخي، [[صلاح‌الدين ايوبی|صلاح‌الدين ايوبي]] (565 ـ 589 ه‍ .ق) از اين زيارتگاه بازديد کرد و ده هزار درهم به آن اختصاص داد. سپس فرزند وي ملک الظاهر غازي (582 ـ 613 ه‍ .ق) آسيابي را وقف آنجا کرد که مبلغ درآمد آن ساليانه شش هزار درهم بود و آن را براي خريد انواع شيريني‌ براي کساني که شب‌هاي جمعه به آنجا مي‌آمدند، اختصاص داد. او «شمس‌الدين ابوعلي حسين بن زهره حسيني»، نقيب سادات حلب در آن زمان، و «قاضي بهاءالدين ابومحمد حسن بن ابراهيم بن خشّاب حلبي» را متولي و مسئول نظارت بر آن گردانيد.<ref>الاعلاق الخطيرة في ذکر امراء الشام والجزيرة، ج 1، ص 51.</ref> چهار اتاق موجود در شمال زيارتگاه، از آثار ساخته شده در اين دوره است.<ref>«مشهد الامام الحسين بحلب»، محمد علي سماقيه، ص 176.</ref>

در دوره حاکميت ملک العزيز محمد (متوفاي 634 ه‍ .ق) فرزند ملک الظاهر غازي ايوبي، قاضي بهاءالدين ابن خشاب از وي اجازه گرفت تا براي زيارتگاه، صحن ديگر، و اطراف آن نيز اتاق‌هايي بسازد تا کساني که به اين زيارتگاه مي‌روند، بتوانند در اين اتاق‌ها اقامت کنند. اما به علت حمله مغولان به حلب (سال 658 ه‍ .ق)، کار اين توسعه ناتمام ماند. مغولان زيارتگاه را خراب کردند و اشياي وقف شده، را مانند حصير، فرش، ظروف مسي، چراغ‌هاي طلا و نقره و شمعدان‌هايي که به شماره نمي‌آمد، غارت کردند.

===دوره مملوکی===

پس از غارت مغولان، «[[سلطان ملک الظاهر بيبرس مملوکي]]» (658 - 676ه‍ .ق)، زيارتگاه را بازسازي کرد و براي آن امام جماعت و مؤذن و متولي قرار داد.<ref>الاعلاق الخطيرة في ذکر امراء الشام والجزيرة، ج 1، ق 1، ص 52.</ref>

===دوره عثمانی===

در دوره عثماني، مدتي به زيارتگاه، بي‌توجهي شد. اما از نيمه دوم قرن سيزدهم ه‍.ق، در ايام [[عاشورا]] اهالي مراسمي را برگزار مي‌کردند و در آن، داستان ولادت [[پيامبر(ص)]] را مي‌خواندند. در ايام 27 رجب نيز داستان [[معراج پیامبر|معراج پيامبر(ص)]] قرائت مي‌شد.

در سال 1302 ه‍ .ق، بخش شمالي شبستان بازسازي گرديد. پس از چند سال [[سلطان عبدالحميد عثمانی|سلطان عبدالحميد عثماني]] پرده‌اي را از حرير که مزيّن به آيات زربافت قرآن بود، به زيارتگاه اهدا کرد و در محراب گذاشته شد. زمين شبستان نيز با فرش‌هاي زيبايي پوشانده شد و سنگفرش صحن بازسازي گرديد. براي زيارتگاه، امام جماعت، مؤذن و خادم تعيين شد و کارمنداني نيز موظف بودند هر روز يک جزء از قرآن را تلاوت کنند. تمامي هزينه‌هاي آن از صندوق املاک سلطان عبدالحميد در حلب تأمين مي‌شد. اما پس از انقلاب مشروطه عثماني، همه اين مراسم‌ها لغو شد.<ref>نهر الذهب في تاريخ حلب، ج 2، صص 212 و 213.</ref>

===در زمان جنگ جهانی اول===

در زمان جنگ جهاني اول (1914 ـ 1918م.)، [[مشهد الحسین(حلب)|مشهد الحسين]] به انبار سلاح و مهمات جنگي ارتش ترک‌هاي متحد تبديل شد.<ref>«مشهد الامام الحسين بحلب»، محمد حريثاني، ص 185.</ref>  در تاريخ 20 محرم 1337ه‍ .ق ـ 12 اکتبر 1918م، تعدادي از اراذل و اوباش براي غارت مهمات موجود در زيارتگاه، به آنجا هجوم بردندکه در نتيجه، انفجار بزرگي رخ داد و ساختمان زيارتگاه ويران شد.<ref>آثار آل محمد(ص) في حلب، صص 75 و 76.</ref>

==بازسازی زیارتگاه بعد از حادثه انفجار==

بعد از انفجار، سنگي که حاوي آثار خون [[امام حسین (ع)|امام حسين(ع)]] بود، آسيبي نديد و پس از آن، به [[زيارتگاه محسن]] انتقال يافت و کنار قبر وي قرار داده شد.<ref>اضواء وآراء، ج 2، ص 86، مزارات اهل‌البيت و تاريخها، ص 236 و 237.</ref> 

پس از اين حادثه، زيارتگاه به‌صورت ويرانه رها گرديد؛ تا اينکه پس از گذشت چند دهه، در سال 1960م، «شيخ ابراهيم الحاج حسين» که از روحانيان شيعه حلب بود، جمعيتي را به نام «[[جمعية الاعمار و الاحسان]]» (جمعيت سازندگي و نيکوکاري)، به منظور بازسازي بناي زيارتگاه تأسيس کرد. اين جمعيت با پشتيباني مراجع و علماي شيعه از جمله [[آيت‌الله سيد محسن حکيم]] و [[سيد حسين مکي عاملي]]، شروع به جمع‌آوري تبرعات و کمک‌هاي مالي نمود.<ref>حلب والتشيع، ص 28.</ref> کار بازسازی از سال 1961 آغاز شد<ref>آثار آل محمد(ص) في حلب، ص 93 و 94.</ref>

و در سال 1967م. پايان يافت. سپس تا سال 1979 م، ده اتاق در صحن خارجي ساخته شد.<ref>آثار آل محمد(ص) في حلب، ص 93 و 94.</ref>

در تاريخ 3 ذي‌القعده 1410 ه‍ .ق، مصادف 1990/5/26 سنگ مقدس از زيارتگاه محسن به محل اصلي خود يعني مشهد الحسين بازگردانده شد و بدين ترتيب، اين محل دوباره به زيارتگاهي براي زائران کشورهاي مختلف تبديل شد.<ref>آثار آل محمد(ص) في حلب، ص 104</ref>

==زیارتگاه در عصر حاضر==
[[پرونده:حملات داعش.png|File.png|270px|thumb|left|حملات داعش به راس الحسین حلب]]
با حضور داعش در سوریه، این مکان هدف خمپاره‌های گروه‌های تکفیری  قرار گرفت و بخش‌هایی از این مسجد خراب و آسیب‌هایی نیز به کتابخانه‌اش وارد شد.<ref>https://fa.abna24.com/service/archive/2014/11/07/649755/story.html</ref>

با شروع حملات تکفیری‌ها سنگ موجود در زیارتگاه برای در امان ماندن از حمله تکفیری‌ها و داعش، توسط تولیت این مکان مقدس مخفی شد و پس از 8 سال در سال 11 نوامبر 2020 در جایگاه اصلی خود قرار گرفت.<ref>https://www.alkawthartv.ir/news/255154</ref>
[[پرونده:سنگ مشهدالحسین پس از برگردانده شدن.png|File.png|270px|thumb|left|سنگ مشهدالحسین پس از بازگردانده شدن]]

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
{{برگرفتگی
 | پیش از لینک = 
 | منبع = کتاب '''آثار پیامبر و زیارتگاه های اهل بیت در سوریه'''
 | لینک = https://noorlib.ir/book/info/37458
 | توضیحات منبع = نوشته احمد خامه یار، نشر مشعر، ۱۳۹۳، ص 139 تا 155
}}

{{منابع}}


* ''' «مشهد الامام الحسین بحلب»'''، محمد حریثانی، العدد 14، 1408

* ''' «مشهد الامام الحسین بحلب»'''، محمدعلی سماقیه، الثقافه الاسلامیه، العدد 14، 1408ه.ق، 1987م

* '''آثار آل محمد(ص) فی حلب'''، ابراهیم نصرالله، حلب، مطبعه الوطن العربی، 1415ه.ق-1995م

* '''آثار پیامبر و زیارتگاه‌های اهل بیت در سوریه'''، احمد خامه یار، تهران،مشعر، 1393

* '''احیاءحلب و اسواقها'''، خیرالدین اسدی، تحقیق:عبدالفتاح رواس قلعه‌جی، بیروت، دارقتیبه، 1990م

* '''اضواء و آرا'''، عبدالرحمن الکیالی، حلب، مطبعه الضاد، 1961م

* '''الاعلاق الخطیره فی ذکر امراء الشام و الجزیره'''، عزالدین محمد بن علی الحلبی(ابن شداد)، ج1، تحقیق: دومینیک سوردیل، دمشق، المعهد الفرنسی للدراسات العربیه، 1953م

* '''اماکن زیارتی سیاحتی سوریه'''، اصغر قائدان، تهران، مشعر، 1387

* '''بغیه الطلب فی تاریخ حلب'''، کمال الدین عمربن احمد الحلبی(ابن العدیم)، تحقیق:سهیل زکار، دمشق، دارالقلم العربی، 1988م

* '''حلب و التشیع'''، ابراهیم نصرالله، بیروت، دارالوفا، 1403ق

* '''مزارات اهل بیت(ع) و تاریخها'''، محمدحسین الحسینی الجلالی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، 1995م

* '''معالم حلب الاثریه'''، عبدالله حجار، منشورات جامعه حلب و جمعیه العادیات،(لا.ت).

* '''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی، بیروت، دارصادر، 1397ه.ق-1977م

* '''مناقب آل ابی طالب'''، محمد بن علی السروی المازندرانی(ابن شهرآشوب)، تحقیق: یوسف البقاعی، بیروت، ذوی القربی، 1421ه.ق

* '''نهرالذهب فی تاریخ حلب'''، کامل الغزی، تحقیق شوقی شعث و محمود فاخوری، حلب، دارالقلم العربی، 1991م

https://fa.abna24.com/service/archive/2014/11/07/649755/story.html

https://www.alkawthartv.ir/news/255154