| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات بنا
| | '''مشهدالحسین قاهره.''' معروف به جامع سیدناالحسین و مسجدالامام الحسین از مشهورترین زیارتگاههای قاهره و مصر است. |
| | عنوان =
| |
| | تصویر = راس الحسین قاهره.png
| |
| | اندازه تصویر =
| |
| | پیوند تصویر =
| |
| | توضیح تصویر =
| |
| | نام‌های دیگر = جامع سیدنا الحسین/ مسجد الامام الحسین
| |
| | مکان = قاهره
| |
| | کاربری =
| |
| | بزرگداشت نزد =
| |
| | وابسته به دین/مذهب = تشیع
| |
| | باورها =
| |
| | آیین‌ها =
| |
| | احکام =
| |
| | زیارت کنندگان =
| |
| | بازدیدکنندگان =
| |
| | زمان پایه‌گذاری = فاطمیان مصر
| |
| | بنیانگذار = طلائع بن رُزیک/ فائز بنصراللّه فاطمی
| |
| | رویدادها =
| |
| | بازسازی‌ها =
| |
| | بازسازی کنندگان = دوره عثمانی/امیرحسن کتخدا عَزَبان جُلفی/امیرحسن کتخدا عَزَبان جُلفی/خدیو عباس حِلمی دوم/ عبدالواحد تازی
| |
| | بخشهای از میان رفته =
| |
| | ویژگی‌های تاریخی =
| |
| | متولیان =
| |
| | مساحت =
| |
| | طول =
| |
| | عرض =
| |
| | ارتفاع =
| |
| | وضعیت بنا =
| |
| | گنجایش =
| |
| | امکانات =
| |
| | بخشهای بنا =
| |
| | معمار =
| |
| | سبک =
| |
| | ویژگی‌ها =
| |
| | گنبدها =
| |
| | مناره‌ها =
| |
| | درها =
| |
| | رواق‌ها =
| |
| | صحن‌ها =
| |
| | ایوان‌ها =
| |
| | گرداننده =
| |
| | نهاد وابسته =
| |
| | نهاد نگهدارنده =
| |
| | مدیر =
| |
| | روحانی =
| |
| | نهادهای زیر مجموعه =
| |
| | ثبت در =
| |
| | شماره ثبت =
| |
| | تاریخ ثبت =
| |
| | وبگاه =
| |
| | عرض جغرافیایی =
| |
| | طول جغرافیایی =
| |
| }}
| |
| | |
| '''رأس الحسین قاهره،''' بنابر اقوال برخی منابع سر [[امام حسین (ع)|امام حسین]] در این مکان دفن شده است. | |
| | |
| این زیارتگاه معروف به جامع سیدنا الحسین و مسجد الامام الحسین از مشهورترین زیارتگاههای قاهره و [[مصر]] است.
| |
| | |
| به نقل از منابع [[فاطمیان]] سر امام حسین را از دمشق که محل دفن سر دانسته شده‌بود انتقال داده به عسقلان برده و در پی حملات [[صلیبیان]] سر را به [[قاهره]] منتقل و آنجا دفن کرده‌اند.
| |
| | |
| این زیارتگاه در ادوار مختلف مورد توجه بوده و بارها بازسازی شده و توسعه یافته است. از جمله در دوره‌های [[ایوبیان|ایوبی]]، [[مملوکی]] و [[عثمانی]].
| |
| | |
| در این زیارتگاه آثاری از پیامبر و نیز دو قرآن منتسب به [[امام علی(ع)|علی(ع)]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] نگهداری می‌شود.
| |
|
| |
|
| ==زیارتگاه قاهره== | | ==زیارتگاه قاهره== |
| {{بیشتر|رأس الحسین(زیارتگاه)}}
| |
| در برخی منابع آمده سر امام حسین(ع) در [[عسقلان]] قرار داشته و سپس به قاهره برده شده است. بدین ترتیب که خلفای فاطمی سر را از [[باب فرادیس]] دمشق به عسقلان انتقال داده تا به قاهره ببرند.<ref>تذکره الخواص، ص 265</ref>
| |
|
| |
|
| به نقل از منابع، [[طلائع بن رُزیک]]، وزیر [[فائز بنصراللّه فاطمی]] (حک : ۵۴۹-۵۵۵)، از بیم آنکه [[صلیبیان]] [[عسقلان]] را اشغال کنند سر امام حسین را به قاهره منتقل کرد. وی در باب زُوَیله قاهره مسجدی ساخت تا سر را آنجا دفن کند. اما پس از رسیدن سر به قاهره، به دستور فائز، طلائع بن رزیک سر را به حجره ای در کاخ خلفای فاطمی منتقل کرد و پس از ساختن زیارتگاه کنونی رأس الحسین در ۵۴۹، سر را در آن دفن کردند.<ref>ااروضه البهیه الزاهره فی خطط المعزیه القاهره، ص ۳۰</ref> به گفته ابن میسّر، سر را در ۵۴۸ به قاهره منتقل کردند و آن را در سرداب قصر زمرد قرار دادند و سپس نزدیک قبه دیلم دفن کردند <ref>الخطط المقریزیه، ج2، ص 204</ref>.
| | طلائع بن رُزیک*، وزیر فائز بنصراللّه فاطمی (حک : ۵۴۹ـ۵۵۵)، از بیم آنکه صلیبیان عسقلان را اشغال کنند تصمیم گرفت سر امام حسین را از آنجا به قاهره منتقل کند. برای همین در باب زُوَیله قاهره مسجدی ساخت تا سر را آنجا دفن کند. اما پس از رسیدن سر به قاهره، به دستور فائز، طلائع بن رزیک سر را به حجره ای در کاخ خلفای فاطمی منتقل کرد و پس از ساختن زیارتگاه کنونی رأس الحسین در ۵۴۹، سر را در آن دفن کردند.<ref>ابن عبدالظاهر، ص ۳۰</ref> به گفته ابن میسّر، سر را در ۵۴۸ به قاهره منتقل کردند و آن را در سرداب قصر زمرد قرار دادند و سپس نزدیک قبه دیلم دفن کردند <ref>مقریزی، همانجا</ref>. |
|
| |
|
| ==ساخت مدرسه در محل زیارتگاه== | | ==ساخت مدرسه در محل زیارتگاه== |
|
| |
|
| در قرن هفتم، [[سلطان ملک ناصربن قلاوون]] در کنار این مشهد، مدرسه ای برای تدریس فقه [[اهل سنّت]] بنا کرد؛ به طوری که ضریح رأس الحسین پشت محراب آن قرار داشت <ref>الخطط المقریزیه، ج ۲، ص ۲۰۵</ref>. مسجد کنونی زیارتگاه در محل این مدرسه قرار دارد.<ref>تاریخ المساجد الاثریه فی القاهره، ج ۱، ص ۸۴</ref> | | در قرن هفتم، سلطان ملک ناصربن قلاوون در کنار این مشهد، مدرسه ای برای تدریس فقه اهل سنّت بنا کرد؛ به طوری که ضریح رأس الحسین پشت محراب آن قرار داشت <ref>همان، ج ۲، ص ۲۰۵</ref>. مسجد کنونی زیارتگاه در محل این مدرسه قرار دارد.<ref>حسن عبدالوهاب، ج ۱، ص ۸۴</ref> |
|
| |
|
| ==توسعه و بازسازی زیارتگاه== | | ==توسعه و بازسازی زیارتگاه== |
| این زیارتگاه در ادوار مختلف مورد توجه بوده و بارها توسعه یافته و بازسازی شده‌است:
| |
| * دوره ایوبیان و ممالیک این مشهد بسیار شهرت داشت و مسلمانان بسیاری از آن بازدید کرده و از عظمت بنای آن سخن گفته‌اند. ابن جبیر<ref>رحله ابن جبیر، ص ۳۷</ref> از قرارگرفتن سر امام درون تابوتی از نقره و پوشیده بودن سطح آن با پارچه های نفیس سخن گفته است<ref>رحله ابن بطوطه ج ۱، ص ۵۵</ref> و به رباط بزرگی با درهای نفیس، که متعلق به این مزار بوده، اشاره کرده است.
| |
| * دوره عثمانیان، به مسجدِ کنار مشهد بسیار توجه می‌شد و بارها اصلاح شد و ملحقاتی بر آن افزوده گردید که بیشتر آنها در کتیبه های بنا ثبت شده است<ref>تاریخ المساجد الاثریه فی القاهره، ج ۱، ص ۸۵ـ۸۶</ref>.
| |
| * [[امیرحسن کتخدا عَزَبان جُلفی]] (متوفی ۱۱۲۴) بنای زیارتگاه را توسعه داد و صندوقی چوبی مزّین به صدف و نقره بر آن افزود<ref>عجائب الاثار فی التراجم و الاخبار، ج ۱، ص ۱۹۳</ref>. بار دیگر امیر عبدالرحمان کتخدا در ۱۱۷۵ بنا را توسعه داد.
| |
| * در دوره [[اسماعیل پاشا]] (حک : ۱۲۸۰ـ۱۲۹۶)، خدیو مصر، بنا با طرح جدیدی توسعه یافت و بازسازی شد<ref>الخطط التوفیقیه الجدیده لمصر و القاهره و مدنها و بلادها، ج ۴، ص ۱۸۴</ref>.
| |
| * عبدالواحد تازی در ۱۳۰۳، محراب مسجد را با کاشیهای مغربی آراست؛ کاشیهایی که روی آن آیاتی از [[قرآن]] و تاریخ کاشی کاری ثبت شده است.
| |
| * [[خدیو عباس حِلمی دوم]] (حک : ۱۳۰۹ـ۱۳۳۳) در ۱۳۱۶ گنبد را مزیّن کرد<ref>تاریخ المساجد الاثریه فی القاهره، ج ۱، ص ۸۷</ref> .
| |
| * از ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۲ش/ ۱۹۵۲ـ۱۹۶۳ مسجد دوباره توسعه یافت و مساحت آن از ۱۵۰۰ مترمربع به ۳۳۴۰ مترمربع افزایش یافت و منبر چوبی جدیدی با تزیینات صدف و عاج برای آن ساخته شد.
| |
| * [[اسماعیلیان بُهره]] در ۱۳۴۴ش/ ۱۹۶۵ ضریحی نقره ای روی مدفن سر نصب کردند <ref>مساجد مصر و اولیاؤها الصالحون، ج ۱، ص ۳۸۴ـ۳۸۵</ref>
| |
|
| |
|
| |
|
| | * دوره ایوبیان و ممالیک این مشهد بسیار شهرت داشت و مسلمانان بسیاری از آن بازدید کرده و از عظمت بنای آن سخن گفته اند. ابن جبیر<ref>ابن جبیر (ص ۳۷)</ref> از قرارگرفتن سر امام درون تابوتی از نقره و پوشیده بودن سطح آن با پارچه های نفیس سخن گفته است. <ref>ابن بطوطه (ج ۱، ص ۵۵)</ref>به رباط بزرگی با درهای نفیس، که متعلق به این مزار بوده، اشاره کرده است. |
| | * عثمانیان، به مسجدِ کنار مشهد بسیار توجه می شد و بارها اصلاح شد و ملحقاتی بر آن افزوده گردید که بیشتر آنها در کتیبه های بنا ثبت شده است<ref>← حسن عبدالوهاب، ج ۱، ص ۸۵ـ۸۶</ref>. |
| | * امیرحسن کتخدا عَزَبان جُلفی (متوفی ۱۱۲۴) بنای زیارتگاه را توسعه داد و صندوقی چوبی مزّین به صدف و نقره بر آن افزود<ref>(جبرتی، ج ۱، ص ۱۹۳)</ref>. بار دیگر امیر عبدالرحمان کتخدا در ۱۱۷۵ بنا را توسعه داد. |
| | * بنا در دوره اسماعیل پاشا (حک : ۱۲۸۰ـ۱۲۹۶)، خدیو مصر، با طرح جدیدی توسعه یافت و بازسازی شد<ref>(علی پاشا مبارک، ج ۴، ص ۱۸۴)</ref>. در ۱۳۰۳، عبدالواحد تازی محراب مسجد را با کاشیهای مغربی آراست؛ کاشیهایی که روی آن آیاتی از قرآن و تاریخ کاشی کاری ثبت شده است. |
| | * در ۱۳۱۶، خدیو عباس حِلمی دوم (حک : ۱۳۰۹ـ۱۳۳۳) گنبد را مزیّن کرد<ref>(حسن عبدالوهاب، ج ۱، ص ۸۷).</ref> . از ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۲ش/ ۱۹۵۲ـ۱۹۶۳ مسجد دوباره توسعه یافت و مساحت آن از ۱۵۰۰ مترمربع به ۳۳۴۰ مترمربع افزایش یافت و منبر چوبی جدیدی با تزیینات صدف و عاج برای آن ساخته شد. در ۱۳۴۴ش/ ۱۹۶۵ اسماعیلیان بُهره ضریحی نقره ای روی مدفن سر نصب کردند <ref>سعاد ماهر محمد، ج ۱، ص ۳۸۴ـ۳۸۵</ref> |
|
| |
|
| ==گنبد و ضریح==
| |
|
| |
|
| ===گنبدخانه=== | | ==گنبد و ضریح == |
|
| |
|
| اصل بنای مشهدالحسین گنبدخانه ای دارد که بنای کنونی آن از دوره عثمانی است. در ناحیه انتقال گنبد، طاقهای نیم دایره‌ای و مقرنسهایی در زوایای بناست که نقوش تزیینی دارد.<ref>تاریخ المساجد الاثریه فی القاهره، ج1، ص88-91</ref> گنبدخانه چهار ورودی در اضلاع مختلف دارد که روی آنها اذکار و اشعاری نوشته شده استدیوارهای اتاق گنبد تزیینات مرمری و صدفی از سده هشتم دارد. بخشهای فوقانی آن از الواح چوبی مزیّن به نقوش رنگارنگ و مذهّب تشکیل شده که متعلق به قرن دوازدهم است. بخش فوقانی در ۱۳۱۶ بازسازی شد. بالای این نقوش و گرداگرد گنبد از داخل، کتیبه‌هایی مذهّب به خط ثلث، حاوی قصیده ای از [[ابن جابر اندلسی]]، شاعر قرن هشتم، و اشعاری منسوب به امام حسین و سوره فتح است. این اتاق محرابی قدیمی با دو ستون سنگی مزین در دو طرف دارد و بالای آن، قصیده ای به تاریخ ۱۱۸۷ با آب طلا نوشته شده است. <ref>تاریخ المساجد الاثریه فی القاهره، ج ۱، ص ۸۸ـ۹۱</ref> | | اصل بنای مشهدالحسین گنبدخانه ای دارد که بنای کنونی آن از دوره عثمانی است. در ناحیه انتقال گنبد، طاقهای نیم دایره ای و مقرنسهایی در زوایای بناست که نقوش تزیینی دارد. |
|
| |
|
| ===ضریح === | | ===کتیبه ها=== |
|
| |
|
| در میان اتاق واقع در گنبدخانه، ضریح نقره ای قرار دارد که مدفن سر امام حسین را در خود جای داده است.<ref>مساجد مصر و اولیاؤها الصالحون، ج1، ص 386-389</ref>
| | کتیبه بالای محراب به تاریخ ۱۱۸۷ است. دیوارهای اتاق گنبد تزیینات مرمری و صدفی زیبایی از سده هشتم دارد. بخشهای فوقانی آن نیز پوشیده از الواح چوبی مزیّن به نقوش رنگارنگ و مذهّب از قرن دوازدهم است که در ۱۳۱۶ بازسازی شده است. بالای این نقوش و گرداگرد گنبد از داخل، کتیبه هایی مذهّب به خط ثلث، حاوی قصیده ای از ابن جابر اندلسی، شاعر قرن هشتم، و اشعاری منسوب به امام حسین و سوره فتح است. این اتاق محرابی قدیمی با دو ستون سنگی مزین در دو طرف دارد و بالای آن، قصیده ای به تاریخ ۱۱۸۷ با آب طلا نوشته شده است. <ref>حسن عبدالوهاب، ج ۱، ص ۸۸ـ۹۱)</ref> |
|
| |
|
| ===باب الحسین=== | | ===صندوق چوبی=== |
|
| |
|
| از دوره [[فاطمیان]] (حکـ : ۲۹۷ـ۵۶۷)، فقط سردر باب الاخضر باقی مانده است که به [[رأس الحسین(قاهره)|باب الحسین]] نیز شهرت داشته و در جنوب غربی گنبدخانه قرار دارد. روی سردر، مناره ای آجری به ارتفاع 17/5 متر قرار دارد که پایین آن مربع و بخش فوقانی آن هشت ضلعی است. ارتفاع بخش مربعی12/76متر و طول هر ضلع آن 2/5متر است. این مناره از دوره ایوبیان است و تزیینات گچی دارد؛ براساس دو سنگ نوشته باقیمانده بر آن، بین ۶۳۳ تا ۶۳۴ ساخته شده است. ارتفاع بدنه هشت ضلعی مناره 2/5متر است و هر ضلع آن یک پنجره بلند دارد.<ref>مساجد مصر و اولیاؤها الصالحون، ج1، ص387، تاریخ المساجد الاثریه فی القاهره، ج1، ص84</ref><ref name=":0" />
| | گنبدخانه چهار ورودی در اضلاع مختلف دارد که روی آنها اذکار و اشعاری نوشته شده است. در میان اتاق، ضریح نقره ای قرار دارد (همان، ج ۱، ص ۳۸۶ـ۳۸۹). در سرداب گنبدخانه، صندوق چوبی نفیسی به طول ۸۵ر ۱ متر و عرض ۳۲ر۱ متر و ارتفاع ۳۵ر۱ متر قرار دارد. سطح این صندوق پوشیده از کتیبه هایی به خط نسخ و کوفی ساده و مورّق (برگ دار) با نقوش و تزیینات هندسی و گیاهی است. این صندوق، با توجه به وجود نمونه ای مشابه (در قبر شافعی به تاریخ ۵۷۴)، از آثار دوره صلاح الدین ایوبی (حک : ۵۶۴ـ۵۸۹) دانسته شده است. صندوق در دهه ۱۳۲۰ش/ ۱۹۴۰ مرمت گردید و به موزه آثار عربی منتقل شد<ref>حسن عبدالوهاب، ج ۱، ص ۸۸ـ۹۱)</ref> |
|
| |
|
| ===آثار پیامبر(ص) و قرآن های منسوب به علی(ع) و عثمان=== | | ===آثار پیامبر(ص) و قرآن های منسوب به علی(ع) و عثمان=== |
|
| |
|
| در جنوب گنبدخانه، حجره‌ای به تاریخ ۱۳۱۱ قرار دارد که در آن یک سرمه دان، دو میل سرمه، دو تار ریش، قطعه ای از پیراهن و عصای منسوب به [[پیامبر (ص)]] و دو قرآن منسوب به [[امام علی]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] نگهداری می شود<ref>تاریخ المساجد الاثریه فی القاهره، ج ۱، ص ۹۱</ref> . | | در جنوب گنبدخانه، حجره ای به تاریخ ۱۳۱۱ قرار دارد که در آن یک سرمه دان، دو میل سرمه، دو تار ریش، قطعه ای از پیراهن و عصای منسوب به پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم و دو قرآن منسوب به امام علی و عثمان نگهداری می شود<ref>(همان، ج ۱، ص ۹۱</ref> . از دوره فاطمیان (حکـ : ۲۹۷ـ۵۶۷)، فقط سردر باب الاخضر باقی مانده است که به باب الحسین نیز شهرت داشته و در جنوب غربی گنبدخانه قرار دارد. روی سردر، مناره ای آجری به ارتفاع ۵ر۱۷ متر قرار دارد که پایین آن مربع و بخش فوقانی آن هشت ضلعی است. ارتفاع بخش مربعی ۷۶ر۱۲ متر و طول هر ضلع آن ۵ر۲ متر است. این مناره از دوره ایوبیان است و تزیینات گچی دارد؛ براساس دو سنگ نوشته باقیمانده بر آن، بین ۶۳۳ تا ۶۳۴ ساخته شده است. ارتفاع بدنه هشت ضلعی مناره ۵ر۲ متر است و هر ضلع آن یک پنجره بلند دارد<ref>همان، ج ۱، ص ۸۴؛ سعاد ماهر محمد، ج ۱، ص ۳۸۷</ref> |
| | |
| | |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
|
| |
| ==منابع==
| |
|
| |
| {{برگرفتگی
| |
| | پیش از لینک =
| |
| | منبع = مقاله رأس الحسین
| |
| | لینک = https://rch.ac.ir/article/Details/13630
| |
| | توضیحات منبع = در جلد ۱۹ دانشنامه جهان اسلام، نوشته احمد خامه یار
| |
| }}
| |
|
| |
| {{منابع}}
| |
|
| |
| * '''تاریخ المساجد الاثریة فی القاهرة'''، حسن عبدالوهاب، بیروت ۱۹۹۳
| |
|
| |
| * '''تذکره الخواص'''، ابن جوزی، طهران، مکتبه نینوی، بی تا
| |
|
| |
| * '''مساجد مصر و اولیاؤها الصالحون'''، سعاد ماهر محمد، ج ۱، قاهره ۱۹۷۱
| |
|
| |
| * '''الخطط التوفیقیة الجدیدة لمصر و القاهرة و مدنها و بلادها القدیمة والشهیرة'''، علی پاشا مبارک، بولاق، چاپ افست، قاهره ۱۴۲۵ـ۱۴۲۶/ ۲۰۰۴ـ۲۰۰۵
| |
|
| |
| * '''الروضة البهیة الزاهرة فی خطط المُعزیة القاهرة'''،ابن عبدالظاهر، قاهره، چاپ ایمن فؤاد سید ۱۴۱۷/۱۹۹۶
| |
|
| |
| * '''المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار، المعروف بالخطط المقریزیة'''،احمدبن علی مَقریزی، ، چاپ محمد زینهم و مدیحة شرقاوی، قاهره
| |
|
| |
| * '''رحلة ابن بطوطة'''،ابن بطوطه، بیروت، چاپ علی منتصر کتانی، ۱۳۹۵/۱۹۷۵
| |
|
| |
| * '''رحلة ابن جبیر'''،ابن جبیر، بیروت، چاپ ابراهیم شمس الدین، ۱۴۲۴/۲۰۰۳
| |
|
| |
| * '''عجائب الآثار فی التراجم والاخبار'''، عبدالرحمان جبرتی، قاهره، چاپ عبدالرحیم عبدالرحمان عبدالرحیم، ۱۹۹۷ـ۱۹۹۸
| |
