در حال ویرایش سرداب غیبت

{{جعبه اطلاعات بنا
 | عنوان = سرداب غیبت
 | تصویر = سرداب غیبت.jpg
 | اندازه تصویر = 
 | پیوند تصویر = 
 | توضیح تصویر = 
 | نام‌های دیگر = 
 | مکان = [[سامراء]]
 | کاربری = تبرک و زیارت
 | بزرگداشت نزد = 
 | وابسته به دین/مذهب = تشیع
 | باورها = غیبت امام مهدی(ع) در این مکان
 | آیین‌ها = 
 | احکام = 
 | زیارت کنندگان = 
 | بازدیدکنندگان = 
 | زمان پایه‌گذاری = 
 | بنیانگذار = 
 | رویدادها = 
 | بازسازی‌ها =
 | بازسازی کنندگان =  ناصر لدین ‌الله عباسی؛ ناصر‌الدین شاه قاجار
 | بخش‌های از میان رفته = 
 | ویژگی‌های تاریخی = 
 | متولیان = 
 | مساحت = 
 | طول = 2 متر
 | عرض = 1.5 متر
 | ارتفاع = 
 | وضعیت بنا = 
 | گنجایش = 
 | امکانات = 
 | بخش‌های بنا = 
 | معمار = 
 | سبک = 
 | ویژگی‌ها = تزیین شده با کاشی‌های قدیمی
 | گنبدها = 
 | مناره‌ها = 
 | درها = 
 | رواق‌ها = 
 | صحن‌ها = 
 | ایوان‌ها = 
 | گرداننده = 
 | نهاد وابسته = 
 | نهاد نگهدارنده = 
 | مدیر = 
 | روحانی = 
 | نهادهای زیر مجموعه = 
 | ثبت در = 
 | شماره ثبت = 
 | تاریخ ثبت = 
 | وبگاه = 
 | عرض جغرافیایی = 
 | طول جغرافیایی = 
 |‌ توضیح نقشه = 
 | فیلم = 
 | توضیح فیلم = 
}}
'''سرداب غیبت''' در [[کشور عراق]] در [[شهر سامراء]]، در ضلع غربی [[صحن مطهر آستان سامرا]]، واقع در حجره‌ای در زیرزمین حرم که امروزه نزد شیعیان، به سرداب غیبت [[امام زمان(عج)]] شهرت دارد، واقع است. 

در این مکان سه تن از [[ائمه اهل‌بیت(ع)]] زندگی کرده‌اند و اینجا، سرداب خانه آنها در سامرا بوده است.

== مکان و واژه ==
واژه سرداب (ترکیب یافته از سرد و آب) به معنای جایی است که آب در آن سرد می‌شود و منظور از آن مکانی که در زیر زمین ساخته شده و در تابستان‌ها در آنجا سکونت می‌کردند.<ref>«سرداب مقدس سامراء و آداب زیارت آن»، ص 39</ref>

گفته شده که این مکان بخشی از خانه امام عسکری(ع) بوده است.<ref>«سرداب مقدس سامراء و آداب زیارت آن»، ص 40</ref>

==ارتباط سرداب با غیبت امام==
تعدادی از مورخان اهل‌سنت در کتاب‌های خود باوری را به شیعیان نسبت داده‌اند که بر اساس آن، شیعیان معتقدند غیبت امام مهدی(عج) از سردابی در سامرا آغاز شده یا اینکه ایشان از آن سرداب ظهور خواهند کرد.<ref>معجم البلدان، ج3، ص173.</ref><ref>ر. ک: سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان، ص89 و 102.</ref>

در مقابل، پژوهشگران شیعه این ادعاها را به شدت رد کرده‌اند. آنان تأکید دارند که اعتقاد شیعه بر ظهور امام زمان(عج) در مکه و مسجدالحرام است و ارتباطی با سرداب سامرا ندارد. توضیح داده‌اند که شهرت این سرداب به دلیل سکونت و عبادت سه امام معصوم در آنجا است و شیعیان صرفاً برای تبرک به آثار صالحان به آنجا احترام می‌گذارند و به عبادت می‌پردازند. آنان این نسبت‌ها را افترا و ناشی از توهم می‌دانند و اشاره کرده‌اند که در منابع معتبر شیعی چنین باوری وجود ندارد.<ref>هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص83.</ref><ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص350.</ref><ref>اعیان الشیعة، ج1، ص107.</ref>

==== چاه غیبت ====
باور عموم بر آن است که چاهی که در سرداب غیب قرار دارد محل ورود حضرت مهدی در هنگام غیبت است اما به گفته محدث نوری این مکان در ابتدا حوض وضو گرفتن امامان بوده و بعدها مکانی شد که شیعیان عرایض خود خطاب به امام زمان(عج) در آنجا می‌گذاشتند.<ref>هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، ص 84 و 85.</ref>[[پرونده:نمایی از سرداب سامراء.jpg|بندانگشتی|نمایی از سرداب سامراء]]
==معماری سرداب==
[[پرونده:پنجره چوبی سرداب غیبت.jpg|بندانگشتی|پنجره چوبی از قرن هفتم]]
سرداب غیبت، حجره کوچکی است به طول و عرض 2 در 5/ 1 متر که در زیرزمین واقع است و از طریق پلکانی با بیست پله، به هم‌کف بنا، متصل می‌شود. سقف و دیوارهای حجره با کاشی‌های هفت‌رنگ از دوره ناصرالدین‌شاه قاجار، تزیین شده است و نوشته‌ای روی این کاشی‌ها، از تشرف ناصرالدین‌شاه به این مکان، در سال 1287 ه. ق، حکایت دارد.<ref name=":0">[https://farhangziarat.hzrc.ac.ir/article_106747.html «مقام‌های حضرت مهدی در عراق»، ص103]
</ref>

در این حجره درِ چوبی بسیار نفیسی قرار داشت که دارای کتیبه‌هایی به خط نسخ است. در به‌صورت مشبک و دارای دو لنگه است و براساس کتیبه‌های آن، در سال 606  قمری به فرمان خلیفه عباسی، [[الناصرلدین الله]] که [[مذهب تشیع]] داشته و به سرپرستی ابوتمیم معدّ بن حسین بن سعد موسوی (متوفای 617 ه. ق)، ساخته شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/279863/تحقیق-و-پژوهش-باب-غیبت-در-سامرا-در-چوبی-نفیس-در-سرداب-مقدس-سامراء-باقی-مانده-از-دوران-خلافت-عباسیان?q=باب%20غیبت%20در%20سامرا&score=274877907000.0&rownumber=1 ر. ک: وقف میراث جاویدان، باب غیبت در سامرا، ترجمه: مسلم صاحبی، ش 5، بهار 1373 ه. ش، ص86.]</ref> این در امروزه در سرداب نیست و بنابرگزاشی در انبا حرم امامین عسکرین قرار دارد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1376901/%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%AC-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D8%BA%DB%8C%D8%A8%D8%AA «سرداب امام زمان یا سرداب غیبت»]خبرآنلاین، بازیابی در 26 مهر 1404 </ref> 

گرداگرد حجره نیز یک کتیبه نواری، به خط کوفی، حاوی صلوات بر چهارده معصوم، وجود دارد. این اثر تاریخی، در جریان یکی از انفجارهای تروریستی که در آستان مقدس سامرا اتفاق افتاد، آسیب جدی دید و بخش اصلی آن، از بین رفت و امروزه تنها حاشیه آن، باقی مانده است.<ref name=":0" />

==بازسازی‌ها==
در گذشته، راه رسیدن به سرداب، از طریق راهروی طولانی و تاریکی بود که ورودی آن، پشت قبر نرجس خاتون، داخل حرم مطهر قرار داشت. اما احمدخان دنبلی برای سرداب غیبت صحنی مستقل و دهلیز و راه‌پله‌ای جداگانه ایجاد کرد و راه‌پله و دالان قبلی را مسدود نمود.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص354 و 355؛ هدیة الزائرین و بهجة الناظرین، شیخ عباس قمی، ص74.</ref> 

روی سرداب غیبت، مسجدی وجود دارد که به مسجد صاحب، مشهور است و به دست حسینقلی‌خان دنبلی ساخته شده است. بر فراز آن نیز گنبد مرتفعی با کاشی‌های هفت‌رنگ وجود دارد که به دست محمدعلی میرزا، حاکم کرمانشاهان، کاشی‌کاری شده است.<ref>عتبات عالیات عراق، ص212.</ref> 

پس از سقوط رژیم بعثی، فضای مجاور سرداب غیبت در زیرزمین را گسترش داده و شبستان وسیعی در مجاورت آن ساخته‌اند که نمازهای جماعت، در آن برگزار می‌گردد.<ref name=":0" />

== آداب زیارت ==
سرداب امام زمان(عج) از زیارتگاه‌های شیعی به حساب می‌آمده و در منابع کهن دعا و مزارشناسی از آن یاد شده است. از جمله در کتاب المزار الکبیر ابن مشهدی (درگذشت 610ق.) از اعمال زیارت امام زمان در این مکان یاد شده است. این آداب شامل اذن دخول، خواندن زیارتنامه ای شامل سلام و صلوات بر امام مهدی و خواندن دوازده رکعت نماز زیارت است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1592/المزار-الکبير?pageNumber=589&viewType=pdf المزار الکبیر، ص589]</ref> در منابع دیگری دعایی، خواندن دعاهای دیگری مانند دعای عهد و نیز زیارت آل یاسین در سرداب غیبت نیز توصیه شده است.<ref>«سرداب مقدس سامراء و آداب زیارت آن»، ص 51، 53</ref>

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==
{{منابع}}
*'''معجم البلدان'''، ياقوت بن عبدالله الحموي، بيروت، دار صادر، ١٣٩٧ه. ق - ١٩٧٧م.
*'''سفینه'''، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان.
*'''اعيان الشيعه'''، السيد محسن الامين، بيروت، دار التعارف، ١۴٠۶ه. ق - ١٩٨۶م.
*'''وقف ميراث جاويدان'''، «باب غيبت در سامرا»، ترجمه: مسلم صاحبى، ش ۵، بهار ١٣٧٣ه. ش.
*'''عتبات عاليات عراق'''، اصغر قائدان، تهران, مشعر، ١٣٨۶ه. ش.
*'''هدیة الزائرین و بهجة الناظرین'''، شیخ عباس قمی، قم، ایران، موسسه سبطین، 1383ش.
*'''مآثر الكبراء في تاريخ سامرا'''، ذبيح الله المحلاتي، ط ١، المكتبة الحيدرية، ١۴٢۶ه. ق - ١٣٨۴ه. ش.
* '''«مقام‌های حضرت مهدی(عجل الله فرجه الشریف) در عراق»'''، احمد خامه‌یار، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳۰، 1396ش.

{{پایان}}
{{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های عراق}}

[[رده:مکان‌های منتسب به امام زمان(ع)]]
[[رده:مکان‌های منتسب به امام حسن عسکری(ع)]]
[[رده:مکان‌های منتسب به امام هادی(ع)]]
[[رده:غیبت‌گاه‌ها]]
[[رده:مقاله‌های آماده ترجمه]]