در حال ویرایش سرمه کشیدن

{{در دست ویرایش|ماه=[[اردیبهشت]]|روز=[[۱۶]]|سال=[[۱۴۰۰]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}

سرمه کشیدن: کشیدن ماده‌ای خاص بر چشم برای زینت و درمان و از محرمات احرام

== مفهوم‌شناسی و جایگاه ==
سرمه به سنگی خاص و براق که ساییده شده و به چشم کشیده می‌شود گفته می‌شود.<ref>لغت نامه، ج۸، ص۱۲۰۱۰؛ تاج العروس، ج۱۵، ص۶۴۹ «کحل».</ref> همچنین سرمه به هر ماده‌ای که برای درمان بر چشم کشیده می‌شود نیز اطلاق شده است.<ref>لغت نامه، ج۱۱، ص۱۶۰۴۷؛ فرهنگ معین، ص۵۵۴ «سرمه».</ref> در عربی به سرمه «کُحل»<ref>العین، ج۳، ص۶۲؛ النهایه فی غریب الحدیث، ج۴، ص۱۵۴؛ لسان العرب، ج۱۱، ص۵۸۴ «کحل».</ref> و به سنگ سرمه «اِثمد»<ref>العین، ج۸، ص۲۰؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۲۸ «اثمد».</ref> می‌گویند. برخی سرمه را به دو نوع تقسیم کرده‌اند: «اثمد» یعنی سرمه سیاه و «توتیا»، سرمه سفید.<ref>المبسوط، طوسی، ج۵، ص۲۶۳؛ المهذب، ج۲، ص۳۳۰.</ref>

در روایات [[اسلام|اسلامی]] به سرمه کشیدن توصیه شده و برای آن فواید مادی و معنوی ذکر شده است. بنابر روایات، [[پیامبر(ص)]] سرمه را برای درمان آب آوردن چشم، نورانی شدن چشم<ref>طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵ و ۹۷؛</ref> و از میان رفتن آلودگی‌های آن<ref>مجمع الزوائد، ج۵، ص۹۶؛ بحار الانوار، ج۹۵، ص۱۵۱؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۹۷.</ref> مؤثر دانسته است.

از [[امامان(ع)]] نیز روایاتی در سفارش به سرمه کشیدن در دست است. در این، روایات برای سرمه کشیدن فوایدی مانند جلوگیری از آبریزش چشم، رویش مو<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴.</ref> و قوت گرفتن انسان برای سجده‌های طولانی<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۸؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۶.</ref> ذکر شده است. بر اساس روایتی از [[امام باقر(ع)]]، سرمه کشیدن با سنگ سرمه «اِثمد» باعث خوشبویی بوی دهان و محکم شدن کناره‌های چشم می‌شود.<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۰.</ref>

== آداب ==
بنابر روایات، کشیدن سرمه بر چشم آداب خاصی دارد. یکی از آنها آغاز کردن کشیدن سرمه با نام [[خدا]] و خواندن [[دعا|دعایی]] خاص است.<ref>مستدرک الوسائل، ج۱، ص۴۴۱؛ بحار الانوار، ج۷۳ف ص۹۵–۹۶؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶ف ص۵۹۷.</ref> همچنین سفارش شده سرمه در شب و هنگام خواب استفاده شود که دارای فوایدی مانند تقویت بینایی<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۱؛ مکارم الاخلاق، ص۴۶؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵.</ref> و جلوگیری از مبتلا شدن به بیماری آب سیاه در چشمان<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۰؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶، ص۵۹۷.</ref> است.

از دیگر آداب این عمل فرد بودن دفعات سرمه کشیدن به چشمان است. در روایتی آمده است که پیامبر(ص) به صورت فرد بر چشمان سرمه می‌کشید؛<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۳؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹.</ref> به این صورت که چهار بار بر چشم راست و سه بار بر چشم چپ (هفت بار) از سرمه استفاده می‌کرد.<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۵؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۱.</ref> در حدیثی دیگر از سه بار سرمه کشیدن بر هر چشم از سوی پیامبر(ص) یاد شده است.<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۲؛ طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵.</ref> از دیگر مستحبات این عمل آن است که میِل سرمه از آهن، و سرمه‌دان از استخوان باشد.<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۳.</ref>

== در حال احرام ==
{{همچنین ببینید|محرمات احرام}}

حکم سرمه کشیدن در حال [[احرام]] با توجه به معطر بودن یا نبودن آن متفاوت است:

=== سرمه معطر ===
به نظر بیشتر فقیهان [[شیعه]] استفاده از سرمه معطر در حال احرام بر مرد و زن حرام است.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref> دلیل حرمت، روایاتی از پیامبر(ص) است که در آن [[بوی خوش|استعمال بوی خوش]] در حال احرام حرام شمرده شده و نیز روایتی از [[امام صادق(ع)]] که در آن از استعمال سرمه مخلوط با زعفران نهی شده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref> فقیهان مذاهب [[اهل سنت]] نیز استفاده از سرمه معطر را بر مُحرم حرام شمرده‌اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۵.</ref> در مقابل برخی از فقیهان شیعه این عمل را در حال احرام مکروه دانسته‌اند.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵.</ref>

=== سرمه غیر معطر ===
استفاده از سرمه غیر معطر در حال احرام، اگر به قصد [[زینت]] باشد، به نظر همه فقیهان شیعه به استناد روایات<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۶۸.</ref> حرام است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۶؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱.</ref> بسیاری از فقیهان اهل سنت نیز سرمه کشیدن به قصد زینت را حرام دانسته‌اند<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref> جز فقیهان [[شافعیه]] که آن را مکروه می‌دانند.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref>

بیشتر فقیهان شیعه به استناد روایات، استفاده از سرمه سیاه را هر چند معطر نباشد بر مُحرم حرام شمرده‌اند. از جمله روایتی از امام صادق(ع) که سرمه سیاه را زینت شمرده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۲–۴۵۰؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵.</ref> شافعیه<ref>کتاب الام، ج۲، ص۱۶۴؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۳.</ref> و [[مالکیه]]<ref>المدونة الکبری، ج۱، ص۴۵۸؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref> نیز استفاده از «اثمد» و سرمه سیاه را بر محرم بدان جهت که زینت به شمار می‌رود حرام شمرده‌اند. در مقابل برخی فقیهان شیعه<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۴.</ref> و برخی از فقیهان [[حنبلیه]]<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref> این عمل را بر محرم مکروه دانسته‌اند.

== کفاره ==
به فتوای فقیهان شیعه احرام‌گزار در صورت استفاده از سرمه سیاه و زینتی مرتکب حرام شده، ولی [[کفاره]] بر او واجب نیست.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۶؛ مهذب الاحکام، ج۱۳، ص۲۲۱؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸.</ref> برخی از فقیهان شیعه مانند [[امام خمینی]] برآنند که در صورت استفاده مُحرم از سرمه معطر، احتیاط در آن است که کفاره [[بوی خوش|استعمال بوی خوش]] را پرداخت کند.<ref>تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۲۲.</ref> بسیاری نیز پرداخت کفاره را مستحب شمرده‌اند.<ref>کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۲۰.</ref>

نظر فقیهان اهل سنت در این باره مختلف است. حنبلیه کفاره را برای سرمه کشیدن واجب نمی‌دانند.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۷ و ۳۱۰.</ref> شافعیه برآنند که سرمه سیاه کفاره ندارد، ولی بر محرم در صورت استفاده از سرمه معطر [[فدیه]] واجب است.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref> حنفیه کفاره را در استفاده از سرمه معطر واجب دانسته‌اند. به اعتقاد آنها اگر بوی خوشِ سرمه اندک باشد دادن صدقه‌ای کافی است، ولی اگر بوی خوش آن زیاد باشد محرم باید حیوانی را [[قربانی]] کند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ بدائع الصنایع، ج۲، ص۱۹۱.</ref> در میان فقهای مالکیه در این باره سه دیدگاه وجود دارد. بر پایه دیدگاه مشهور، کفاره واجب است. برخی از آنان کفاره را واجب ندانسته و برخی کفاره را فقط بر زنان واجب دانسته‌اند.<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
* '''بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار''': محمد باقر المجلسی (م. ۱۱۱۱ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
* '''بدائع الصنائع''': علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق)، پاکستان، المکتبه الحبیبیه، ۱۴۰۹ق.
* '''تاج العروس من جواهر القاموس''': مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
* '''تحریر الوسیله''': سید روح الله موسوی الخمینی (م. ۱۳۶۸ش)، نجف، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق.
* '''تذکره الفقهاء''':: حسن بن یوسف الحلی (علامه حلی) (م. ۷۲۶ق)، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
* '''جامع احادیث الشیعه''': سید حسین البروجردی، تحقیق اسماعیل معزی بروجردی، قم، منشورات مدیمه العلم، ۱۴۱۰ق.
* '''الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره''': یوسف بن احمد البحرانی (م. ۱۱۸۶ق)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
* '''طب الائمه''': عبدالله و حسین بن سابور الزیات (ابنی بسطام النیسابوری) (م. ۴۰۱ق)، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۱ق.
* '''العین (ترتیب العین)''': الخلیل بن احمد الفراهیدی (م. ۱۷۰ق)، تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
* '''فرهنگ معین''': محمد معین، اهتمام عزیزالله علیزاده، تهران، فردوس، ۱۳۸۶ش.
* '''الکافی''': محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
* '''کتاب الحج''': سید ابوالقاسم الموسوی الخویی (م. ۱۴۱۳. ق)، قم، لطفی، ۱۴۰۹ق.
* '''کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام''': محمد بن الحسن الفاضل الهندی (م. ۱۱۳۷ق)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
* '''لسان العرب''': محمد بن مکرم ابن منظور (م. ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
* '''لغت نامه''': دهخدا (م. ۱۳۳۴ش) زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
* '''المبسوط فی فقه الامامیه''': محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی) (م. ۴۶۰ق)، تحقیق محمد باقر البهبودی، تهران، المکتبه المرتضویه، ۱۳۸۷ق.
* '''المبسوط''': محمد بن احمد بن سهل السرخسی (م. ۴۸۳ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
* '''مجمع الزوائد و منبع الفوائد''': علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م. ۸۰۷ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
* '''المجموع شرح المهذب''': محیی بن شرف النووی (م. ۶۷۶ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۳۲ق.
* '''مختلف الشیعه فی احکام الشریعه''': حسن بن یوسف حلی (علامه حلی) (م. ۷۲۶ق)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
* '''المدونة الکبری''': مالک بن انس (م. ۱۷۹ق)، بیروت، دار الآحیاءالتراث العربی، ۱۳۲۳ق.
* '''مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل''': حسین نوری الطبرسی (م. ۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.
* '''معجم الفاظ الفقه الجعفری''': احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.
* '''المغنی''': عبدالله بن قدامه (م. ۶۲۰ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
* '''مکارم الاخلاق''': الفضل بن الحسن الطبرسی (م. قرن۶ق)، قم، شریف الرضی، ۱۳۹۲ق.
* '''مناسک الحج''': المیرزا جواد التبریزی، قم، مهر، ۱۴۱۴ق.
* '''مناسک الحج''': سید علی سیستانی، قم، شهید، ۱۴۱۳ق.
* '''مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام''': ‏ سید عبدالأعلی‌سبزواری (م. ۱۴۱۴ق)، مکتبه آیه الله سبزواری، ‏۱۴۱۶ق.
* '''المهذب''': القاضی ابن البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
* '''مواهب الجلیل''': محمد بن محمد الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
* '''النهایه فی غریب الحدیث و الاثر''': ابن اثیر (م. ۶۰۶ق)، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۴ش.
* '''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)''': محمد بن الحسن الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.

[[Category:مقاله‌های در حال ویرایش]]

[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]