نسخهٔ فعلی |
متن شما |
خط ۱: |
خط ۱: |
| '''سفرنامههای فارسی حج'''، سفرنامههای حجگزاران فارسی زبان است که گزارش سفر خود را به این زبان نگاشتهاند. در یک بررسی، حدود 400<ref>. تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش148، ص79-106،«فهرستواره سفرنامه ها و خاطرات حج ایرانیان؛ آثار منتشر شده تا سال 1392 شمسی»</ref> و بنابر گزارشی 500 سفرنامه<ref>. به سوی ام القری، ص14.</ref> از آغاز تا اوایل دهه نود شمسی(1390) به زبان فارسی شناسایی شده است. بیشتر این سفرنامهها متعلق به سدههای متاخر و بخصوص عصر قاجاری(1174-1304) است.<ref>. فهرستواره کتابهای فارسی ج1، ص104-105، 124-128؛ معجم ما کتب فی الحج و الزیاره و المعالم المشرفه فی الحجاز ص191-205</ref> | | نگاشتن '''سفرنامههای فارسی حج'''، از سده پنجم قمری و با [[سفرنامه ناصرخسرو]] آغاز شد و پس از رکود در سدههای پس از آن، در دوره [[قاجاریان|قاجار]] به دوران اوج خود رسید. |
|
| |
|
| مضامین عمده این سفرنامه ها را موضوعاتی شامل توصیف راهها و دشواریهای سفر، رخدادهای سفر، وصف بناها، زیارتگاهها، بیان احوال حجگزاران و در حد کمتری معرفی مناسک و آداب حج دانست. نویسندگان این آثار از شهرهای مختلف ایران برخاستهاند. نیز برخی از آنها از اهالی مناطق فارسی زبان مانند هند و آسیای میانه بودهاند.
| | [[حجازیه]]، [[بیان واقع]] و [[سفرنامه فرهادمیرزا]] برخی از مهمترین سفرنامههای منثور فارسیاند. |
|
| |
|
| == از سده چهارم تا سده دوازدهم == | | ==پیشینه== |
| نخستین سفرنامه حج فارسی، [[سفرنامه ناصر خسرو]] شاعر و حکیم [[اسماعیلی]] مذهب است. این سفرنامه گزارش سفرهای ناصر خسرو طی هفت سال است که نخستین آنها در 437 قمری آغاز شد.<ref>. تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ج1، ص336-339.</ref> او را پیشگام سیاحان ایرانی و سفرنامهاش را بهترین اثر در نوع خود در زبان فارسی دانستهاند.<ref>. حج در ادب فارسی، ص122؛ مجله دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش139 و 140، ص90«جهانگردی و سفرنامه نویسی در اسلام و ایران».</ref> او چهار بار حج گزارد و تا شمال آفریقا شهر به شهر را دید و جزییات خاطراتش را نوشت و در 444 قمری به ایران بازگشت.
| | پیشینه [[سفرنامهنویسی]] به نثر فارسی به سده پنجم قمری و به [[سفرنامه ناصرخسرو]] بازمیگردد.<ref>نک: سفرنامه ناصر خسرو.</ref> در سدههای پس از آن، سفرنامهنویسی رونق چندانی نداشت و تنها دو سفرنامه منثور درباره [[حج]] ([[حجازیه (کتاب)|حجازیه]] و [[بیان واقع]]) نگاشته شد؛<ref>بیان واقع، ص5-114؛ معجم ما کتب فی الحج، ص126.</ref> با این همه، گزارشهای کوتاه و پرشماری از سفر حجِّ بزرگان در میانه کتابها نوشته میشد.<ref>نک: وقایع السنین، ص552-558؛ تذکره صفویه کرمان، ص469، 476؛ احیاء الملوک، ص477.</ref> |
|
| |
|
| فهرست زیر شامل سفرنامههای فارسی حج تا سده دوازدهم است:
| | دوران اوج رونق سفرنامهنویسی فارسی، در سدههای دوازدهم و سیزدهم قمری، همزمان با حکومت [[قاجاریان|قاجاریه]] بود. علت آن را افزایش سفرهای [[ایران|ایرانیان]] به دیگر نقاط جهان و تأثیرپذیری از شیوه مرسوم سفرنامهنویسی در غرب دانستهاند. از آن دوران، دهها سفرنامه حج قاجاری در دست است.<ref>نک: پنجاه سفرنامه؛ نک: چهل سال تاریخ ایران، ج1، ص173.</ref> |
|
| |
|
| * لطائف الأذکار للحضار و السفار فی المناسک و الآداب نوشته محمد بن عمر ابن مازه راهنمای حج نوشته شده در سال 552 قمری
| | ==سفرنامههای مهم== |
| | برخی از سفرنامههای مهم فارسی چنیناند: |
|
| |
|
| * [[تحفةالعراقین|تحفه العراقین (ختم الغرائب)]] نخستین سفرنامه منظوم سروده شاعر معروف قرن ششم، خاقانی شروانی است که دو بار به سفر حج رفت؛ بار نخست در سال 551قمری و بار دوم میان سالهای 569 و570قمری<ref>. سفرنامه منظوم، حج ص141؛ دانشنامه، ش1، ص37-53،«کعبه ستایی در شعر فارسی».</ref> | | *[[سفرنامه ناصرخسرو]]، که در سده پنجم قمری نگاشته شده و کهنترین سفرنامه [[حج]] در زبان فارسی است. [[ناصر خسرو]] در این سفرنامه، گزارشی از سفر خود به حج در سالهای ۴۳۷ تا ۴۴۴ق. ارائه کرده و آگاهیهایی از جغرافیای [[مکه]] و [[مدینه]] و راههای حج در اختیار خواننده قرار داده است.<ref>نک: سفرنامه ناصر خسرو.</ref> |
| * [[حجازیه (کتاب)|رساله حجازیه]]، نوشته ابوالاشرف محمد بن حسین یزدی(762قمری) از ثروتمندان یزد و از نزدیکان [[آل جلایر]] (حکومت بین 740 تا 835قمری در عراق و آذربایجان) در سال 757 قمری که گزارشی است از دشوارهای راه حج و بدی وضع آب در مکه و مدینه است.<ref>. نک: مجموعه رسائل خطی فارسی، دفتر اول،ص 30-45</ref> | | *[[حجازیه (کتاب)|حجازیه]]، که در سده هشتم قمری توسط سید ابوالاشرف یزدی (زاده ۷۶۲ق)، از نزدیکان پادشاهان آل جلایر (حک: ۷۴۰–۸۳۵ق) نوشته شده است.<ref>معجم ما کتب فی الحج، ص126.</ref> این سفرنامه، پس از سفرنامه ناصرخسرو یکی از کهنترین سفرنامههای فارسی حج شمرده شده و از ویژگیهای آن پرداختن به منابع آب و امنیت راه حج است.<ref>مجموعه رسائل خطی فارسی، دفتر اول (حجازیه)، ص۳۵.</ref> |
| * سفرنامه مکه شیخ علی جبل عاملی از عالمان شیعه اواخر عهد [[صفویه]] که در سال 1033ق نوشته شده.<ref>. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش68 - 69، ص134-137«خاطراتی از سفرهای حج دوره صفوی».</ref> | | *[[بیان واقع]]، که توسط عبدالکریم کشمیری (درگذشت ۱۱۹۸ق) نگاشته شده است. این کتاب هر چند قرار بوده سفرنامه حج باشد، بیشتر آن، تاریخ رویدادهای دوران سلطنت نادرشاه [[افشاریه|افشار]] است.<ref>بیان واقع، ص5-114؛ معجم ما کتب فی الحج، ص126.</ref> |
| * خاطرات حج محمد تقی مجلسی ( 1041قمری)<ref>. صفویه در عرصه دین و فرهنگ و سیاست، ج3، ص1047-1052.</ref> | | *[[سفرنامه فرهادمیرزا]]، که گزارش سفر حج فرهاد میرزا معتمدالدوله (۱۲۳۳–۱۳۰۵ق)،<ref>چهل سال تاریخ ایران، ج1، ص۲۶۳.</ref> برادر محمدشاه [[قاجاریان|قاجار]] در سال ۱۲۹۲ق. است.<ref>سفرنامه فرهادمیرزا، پیشگفتار، ص۷.</ref> بازدید و گزارش از امامزادهها و مرقدهای بزرگان در مسیر راه، یکی از ویژگیهای این سفرنامه است.<ref>سفرنامه فرهادمیرزا، ص231 ـ 242 و 257 و 309.</ref> |
| * سفرنامه منظوم حج بانویی اصفهانی (اواخر قرن دوازدهم) شامل بیش از هزار بیت شعر در وصف راه حج و ذکر عواطف شیعیان نسبت به زیارتگاههای حرمین است.<ref>. سفرنامه منظوم حج، مقدمه، ص9-15</ref> | | *[[سفرنامه امین الدوله]]، که نوشته میرزاعلیخان امینالدوله (زاده ۱۲۵۹)، صدر اعظم مظفرالدینشاه است. وی هشت ماه پس از استعفا از صدر اعظمی، در سال ۱۲۷۷ش./۱۳۱۶ق. سفر حج خود را آغاز کرده است.<ref>سفرنامه امینالدوله، پیشگفتار، ص۸ و ۹؛ کنکاشی در سفرنامه مکه امینالدوله، مزدکنامه (۳)، ص۳۲۵–۳۴۲.</ref> گزارش سفر حج از رشت آغاز شده، از کانال سوئز به [[جده]] رفته و [[مدینه]] و [[مکه]] را زیارت کرده است. روایت دقیق جزئیاتی که نویسنده میبیند، یکی از ویژگیهای این سفرنامه است.<ref>کنکاشی در سفرنامه مکه امینالدوله، مزدکنامه (۳)، ص۳۲۵–۳۴۲.</ref> |
| * بخشی از [[منظومه چهارتخت]] سروده حسین ابیوردی که در سال 898 سروده شده و گزارش سفر اوست به حرمین و چند شهر دیگر از جمله قدس و استانبول و مصر و حلب و شام.<ref>. سفرنامه منظوم حج، ص 85</ref> | | *[[سفرنامه اعتماد السلطنه|سفرنامه اعتمادالسلطنه]]، که گزارش سفر حج علیخان اعتمادالسلطنه از درباریان دولت قاجار،<ref>سفرنامه حاج علیخان اعتمادالسلطنه، ص ۱۶ و ۱۷.</ref> در سال ۱۲۶۳ق. است.<ref>سفرنامه حاج علیخان اعتماد السلطنه، ص۳۰.</ref> نویسنده که برای زیارت عتبات عالیات به عراق رفته،<ref>سفرنامه حاجعلیخان اعتمادالسلطنه، مقدمه مؤلف، ص۳۲.</ref> گزارش سفر خود را از بغداد آغاز کرده، به [[موصل]]، حلب، حمص، مدینه و مکه ادامه داده و با بازگشت به خوی و تبریز پایان داده است.<ref>سفرنامه حاج علیخان اعتماد السلطنه، فهرست.</ref> |
| * منظومه [[فتوح الحرمین]] سروده محیی الدین لاری (م. 933 قمری) که بیشتر شرحی از اماکن حرمین و مناسک حج است.<ref>. کتابنامه حج، ص195</ref> | | *[[تذکرة الطریق (کتاب)|تذکرة الطریق]]، که نوشته محمد عبدالحسین کربلایی کرناتکی هندی (زنده در ۱۲۴۲ق) است. او گزارش سفر حج خود را از [[کربلا]] در سال ۱۲۳۰ق. آغاز کرده و به همانجا پایان داده است.<ref>تذکرة الطریق، ص15-16.</ref> |
| * [[بیان واقع]] نوشته عبدالکریم کشمیری که گزارش جنگها و اقدامات نادرشاه است و تنها باب سوم آن گزارش سفر حج نویسنده در سال1154 قمری است. | | *[[سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف]]، که نویسنده آن، میرزا داود حسینی، معروف به«وزیر وظایف آستان قدس رضوی» است. او در سال ۱۳۲۲ق. سفر حج را آغاز کرده است. وی از مسیر مشهد، عشقآباد، باکو، اسلامبول و کانال سوئز به [[جده]] رفته و پس از انجام [[مناسک حج]] و زیارت مدینه به عتبات عالیات رفته و از راه خانقین به [[ایران]] بازگشته است.<ref>سفرنامه میرزا داوود وزیر وظایف، پیشگفتار، ص۱۶.</ref> |
| * سفرنامه منظوم [[تحفة الحرمین (قادری)|تحفه الحرمین]]، سروده محمد رحیم الدین قادری از دانشوران هندوستان در 1203 قمری <ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجاری ج1، ص173-212</ref> | | *[[سفرنامه حسامالسلطنه]]، که گزارش سفر حج حسامالسلطنه (۱۲۳۳–۱۳۰۰ق)، از چهرههای قاجاری در سال ۱۲۹۷ق. است.<ref>سفرنامه مکه حسامالسلطنه، درآمد، ص۱۱.</ref> گفته شده، اگر چه نویسنده به مسائل شخصی خود فراوان پرداخته؛ ولی آگاهیهای درخوری از آنچه دیده به دست داده است.<ref>سفرنامه مکه حسامالسلطنه، درباره سفرنامه، ص۱۶.</ref> این سفرنامه از «حرکت از ایران» آغاز شده و با اسلامبول، مکه، مدینه، [[دمشق]]، [[بیتالمقدس]] و [[مصر]] ادامه یافته و با «بازگشت به اسلامبول» و «بازگشت به ایران» پایان یافته است.<ref>سفرنامه مکه حسامالسلطنه، فهرست.</ref> |
| | *[[سفرنامه محمدحسین فراهانی]]، که توسط محمدحسین حسینی فراهانی (۱۲۶۴-۱۳۳۱ق)، میان سالهای ۱۳۰۲ و ۱۳۰۳ق. به دستور ناصرالدین شاه نوشته شده است.<ref>سفرنامه میرزا محمدحسین فراهانیه، مقدمه، ص۳ و ۵.</ref> مسیر گزارش او چنین است: تهران، قزوین، رشت، بادکوبه، استانبول، جده، مکه و مدینه.<ref>سفرنامه میرزا محمدحسین فراهانیه، مقدمه، ص۷ و فهرست.</ref> زبان ساده و روان، یکی از ویژگیهای این سفرنامه است.<ref>سفرنامه میرزا محمدحسین فراهانیه، مقدمه، ص۷.</ref> |
| | *[[تحفةالحرمین و سعادةالدارین (کتاب)|تحفة الحرمین و سعادة الدارین]]، که گزارش سفر حج محمد معصوم نایبالصدر شیرزای (۱۲۷۰–۱۳۴۴ق)، از عالمان و صوفیان [[شیعه]] در دوره [[قاجاریان|قاجار]] است.<ref>طرائق الحقایق، ج3، ص475، 495، 503-511؛ بستان السیاحه، ص358؛ سفرنامههای خطی فارسی، ج2، ص19-21.</ref> |
|
| |
|
| == سفرنامههای سده سیزدهم و چهاردهم == | | ==جستارهای وابسته== |
| سفرنامه نویسی حج در زبان فارسی در دوره [[قاجاریه]] (حک: 1209-1324قمری) رونق یافت.<ref>. با کاروان صفا در سال82، ص355؛ حج در ادب فارسی، ص122.</ref> بیشتر این آثار، متعلق به دوره [[ناصرالدین شاه]] (حک:1264-1313قمری) اند. از مقطع زمانی 1260 تا 1338قمری بیش از 45 سفرنامه حج شناسایی شده است.<ref>. میقات حج، ش70، ص80«کاروان های حج عثمانی به روایت سفرنامه های ایرانی دوره قاجار».
| |
| </ref>بیشتر سفرنامههای این دوره متعلق به اشراف، مأموران دولتی، رجال سیاسی و درباریان است.<ref>. تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش32، ص23،«سفر زیارتی حج در دوره ی قاجار...».</ref> برخی بر این نظرند که سفرنامهنویسان این دوره در شیوه خاطره نویسی و روایت متاثر از ادبیات اروپاییاند.<ref>. تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش32، ص22-23«سفر زیارتی حج در دوره ی قاجار...»؛ سفرنامه سیف الدوله، پیشگفتار، ص9-10.</ref> از لحاظ موضوعی، غیر از خاطرات راه، شرح احساسات مذهبی، توضیح مناسک حج، توصیف بناها، بیان سختیهای راه حج و نیز دشواریهای خاص شیعیان در سفر حج مضامین پر بسامد سفرنامههای این دوره است.<ref>. نک: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج1، ص 9- 131؛ حدیث قافلهها، ص 203، 214.</ref>
| |
|
| |
|
| فهرست زیر بخشی از سفرنامههای نوشته شده در عصر قاجاری است:
| | *[[حج در ادبیات]] |
| {{ستون-شروع|2}}
| |
| * [[تذکرة الطریق (کتاب)|تذکرة الطریق فی مصائب حجاج بیت الله العتیق]] نوشته یکی از شاهزادگان هند، محمد عبدالحسین کربلایی کرناتی که در بیان سفرش بین 1230 تا 1232 قمری.<ref>. تذکره الطریق فی مصائب حجاج بیت الله العتیق، مقدمه، ص14-16.</ref>
| |
| * [[بزم غریب]] محمدعلی بروجردی از خان های شیراز در سال1261قمری<ref>. به سوی ام القری، ص231-235.</ref>
| |
| * سفرنامه [[تبیین احوال مکه المعظمه (کتاب)|تبیین احوال مکه المعظمه و مدینه المنوره و مسجدالاقصی]] نوشته عبدالرحمان قاری سمرقندی، عالمی حنفی مذهب از اهالی نواحی بلخ که پیش از 1277قمری نوشته شده است.<ref>. میقات حج، ش85، ص79-103،«ارکان الحج و مسافه الطریقمری.».</ref>
| |
| * سفرنامه حج بانویی هندی به نام شاه جهان بیگم در سال 1280قمری که در فصل هفتم کتاب [[تاج الاقبال]] در تاریخ بهوپال درج شده است.<ref>. پیام بهارستان ، ش3، ص642،«گزارش سفر حج بانوی هندی...».</ref>
| |
| * [[سفرنامه سیف الدوله (کتاب)|سفرنامه سیف الدوله]] از شاهزادگان قاجار در 1279قمری <ref>. سفرنامه سیف الدوله، پیشگفتار، ص9-16؛ حج در ادب فارسی، ص131.</ref>
| |
| * [[سفرنامه حج منصور]] نیز در 1286قمری نوشته شده و حاوی خاطره ای قصه وار از سفر است.<ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج2، ص 199.</ref> | |
| * [[سفرنامه فرهاد میرزا (کتاب)|سفرنامه معتمد الدوله فرهاد میرزا]] در 1392قمری با نام هدایه السبیل و کفایه الدلیل.
| |
| * سفرنامه حج عبدالغفار خان نجم الدوله (سفر از شعبان1296 تا جمادی الاولی1297قمری)
| |
| * سفرنامه حجاز و عتبات محمد ابراهیم طوسی خراسانی معروف به حسام الشعرا مشتری(م.1305قمری) بین شعبان 1297 تا محرم1298قمری
| |
| * [[سفرنامه حسام السلطنه (کتاب)|سفرنامه مکه حسام السلطنه]] برادر فرهاد میرزا در 1297قمری<ref>.آینه آثار، ص118.</ref>
| |
| * سفرنامه مکه دختر فرهادمیرزا، مهرماه خانم 1297
| |
| * منظومه ای سروده محمد ابراهیم مشتری خراسانی 1297
| |
| * سفرنامه مکه عبدالحسین خان افشار ارومی در سال 1299قمری
| |
| * سفرنامه محمد حسین فراهانی در سال 1302-1303ق
| |
| * [[تحفة الحرمین و سعادة الدارین (کتاب)|سفرنامه نایب الصدر شیرازی]] در همین سال
| |
| * سفرنامه مکه ظهیر الملک کرمانشاهی در 1306قمری
| |
| * روزنامه سفر حج و عتبات نوشته بانو علویه کرمانی 1309قمری
| |
| * حج نامه نوشته سلیم خان تکابی از مردمان کرد شافعی در سال 1310 قمری<ref>. سفرنامه حج تکابی، ص115-122.</ref>
| |
| * [[سفرنامه میرزا داوود میر وظایف (کتاب)|سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف]] در سال1322قمری نوشته شده است.<ref>. سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف، پیشگفتار، ص15-17.</ref>
| |
| * سفرنامه مکه محمدتقی جورابچی از تجار دوره مشروطه از سفرهای او بین سال های1324 -1330ق است<ref>. میقات حج، ش74، ص59-65،«سفرنامه ی مکه حاج محمدتقی جورابچی».</ref>
| |
| * سفرنامه مکه نوشته محمد ابراهیم کارزونی شیرازی(1334قمری) از عالمان شیعه که در سال1315قمری به حج رفته <ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج6، ص 208.</ref>
| |
| * [[سفرنامه امین الدوله (کتاب)|سفرنامه میرزاعلی خان امین الدوله]] صدر اعظم [[مظفرالدین شاه]] است که در 1316قمری به حج رفته است.<ref>. سفرنامه امین الدوله، مقدمه، ص64.</ref>
| |
| * سفرنامه عبدالسلام تربتی از عالمان خراسان در 1317
| |
| * سفرنامه وقارالدوله همسر ناصرالدین شاه در 1317 <ref>. نک. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج6، ص680، 823؛ ج7، ص9.</ref>
| |
| * سفرنامه مدیرالدوله در 1321قمری نوشته میرزا محمودخان <ref>. دوسفرنامه حج، ص130 - 135؛ پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج7، ص370-375.</ref>
| |
| * شماری از سفرنامههای حج از دوران سلطنت احمدشاه قاجار(حک:1288-1304ش.) باقی ماندهاند.
| |
| * سفرنامه مکه نوشته میرزا علی هسته ای اصفهانی در 1291ش./1331قمری <ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج7، ص704-711«سفرنامه میرزا علی اصفهانی».</ref>
| |
| * سفرنامه حج میرزا علی اصفهانی از شاگرادن سیدمحمدکاظم صاحب عروه، در سال 1331قمری<ref>. به سوی ام القری، ص153-155.</ref>
| |
| * سفرنامه مرجانی نوشته یک روحانی به نام ابوالقاسم مرجانی که آن را در 1332قمری تحریر کرده،<ref>. دو سفرنامه حج، ص9-11.</ref>
| |
| * سفرنامه حج ایازخان قشقایی در اردیبهشت تا دی ماه 1301ش(1340-1341قمری) اندکی پس از کودتای سوم اسفند <ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجار، ج8، ص153«سفرنامه مکه».</ref>
| |
| * سفرنامه مکه فخرالدین حجازی در سال 1341قمری که ویژگی آن داشتن بیانی طنزگونه است.<ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجار، ج8، ص172، 202«سفرنامه مکه».</ref>
| |
| {{پایان}}
| |
|
| |
|
| == دوره معاصر ==
| |
| در بیشتر سفرنامههای دوره پهلوی (حک:1304-1357ش.) مضامین انتقادی غلبه دارد و آسیبها و خطاها به وهابیت، استعمار و غرب، سیاستمداران و یا متولیان حج کشورها نسبت داده میشود.<ref>. حج در ادب فارسی، ص178-179.</ref>
| |
|
| |
| از سفرنامههایی که عالمان شیعه در این دوره نوشته اند، سفرنامه حج آیت الله محمود طالقانی [[به سوی خدا میرویم|به سوی خدا می رویم]] در سال1331ش. و [[سفرنامه آیت الله صافی گلپایگانی]] شایان ذکراند که در آنها توجه به خصوص بر وحدت اسلامی<ref>. بسوی خدا می رویم، ص203 -204، 292؛ سفرنامه حج،صافی گلپایگانی، ص 171</ref> تاکید شده است.
| |
|
| |
| برخی روشنفکران مسلمان نیز با رفتن به سفر حج و نگارش سفرنامه به مسائل جهان اسلام توجه نشان دادند. از این میان نقدهای تند و تیز جلال آل احمد در [[خسی در میقات]] از سیاست و استعمار، قابل توجه اند.<ref>. خسی در میقات، ص91، 100، 126.</ref>
| |
|
| |
| در سفرنامههایی مانند [[سفرنامه حج و راهنمای حاج (کتاب)|سفرنامه حج و راهنمای حاج]] حسین ذوالقدر شجاعی(1334ش.) به جنبه آموزشی سفرنامه برای دیگر زائران اهمیت داده اند.<ref>. سفرنامه حج و راهنمای حجاج، ص1-2، 13.</ref>در نمونه هایی مانند [[با من به خانه خدا بیایید]] نوشته محمدرضا خلیلی در سال 1340ش.<ref>. با من به خانه خدا بیایید، ص79-88،134-138</ref> و [[ای قوم به حج رفته]] نوشته جواد مجابی در سال1351؛<ref>. ای قوم به حج رفته، ص3347-48،،55-58.</ref> حج نامه علی نقی منزوی(1352ش.)<ref>. نک. کاوه، ش47 – 48، ص60 – 62«حجنامه».</ref> و [[سعی هاجر]] نوشته شکوه میرزادگی<ref>. سعی هاجر ، ص 82-83</ref> لحن و بیان نقدگونه بر گزارش غلبه دارد.
| |
|
| |
| کثرت سفرنامه نویسی در چهار دهه بعد از پیروزی [[انقلاب اسلامی]] ایران،<ref>. نک. کتابشناسی حج و زیارت، ص155-245.</ref> تابعی از کثرت حجگزاران و عمره گزاران، گسترش آموزش عمومی و توجه نهادهای دولتی به رواج مسائل دینی است. در این دوره سفرنامههای متعدد از منظرهای مختلف نگاشته شده که گاه شامل دلنوشتهها و بیان احساسات معنوی زائر است و گاهی شامل گزارش وقایع و تجربیات سفر یا اشارات سیاسی و اجتماعی یا بیان اسرار عرفانی حج است.
| |
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
| | |
| ==منابع== | | ==منابع== |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| {{دانشنامه | | {{دانشنامه |
| | آدرس = https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1725814/%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C?q=%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%20%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B3%D9%8A&score=39.685127&rownumber=2 | | | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/8027 |
| | عنوان = سفرنامه نویسی | | | عنوان = ایران |
| | نویسنده = | | | نویسنده = کامران محمدحسینی |
| }} | | }} |
| | | * '''بستان السیاحه،''' حاجی زین العابدین شیروانی، کتابخانه سنایی، ۱۳۱۵ق. |
| * اطلاعات سیاسی – اقتصادی(فصلنامه): مهدی بشارت، تهران، موسسه اطلاعات، 1395ش. | | * '''تذکرة الطریق فی مصائب حجاج بیتالله العتیق'''، عبدالحسین کربلایی کرناتکی هندی، تصحیح رسول جعفریان، و اسراء دوغان قم، نشر مورخ قم، ۱۳۸۶ش. |
| * ای قوم به حج رفته: جواد مجابی، تهران، کتاب موج، 1351ش. | | * '''چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدینشاه: المآثر و الآثار'''، محمدحسنخان اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، ۱۳۶۳ش. |
| * آینه آثار- فهرست آثار و معرفی کتابهای منتشر شده حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت: مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر، 1387ش.
| | * '''سفرنامه امینالدوله حاجمیرزاعلیخان صدراعظم'''، مقدمه علی امینی، به کوشش اسلام کاظمیه، توس، ۱۳۹۰ش. |
| * آینه پژوهش(دو ماهنامه): محمد تقی سبحانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی قم، 1393ش.
| | * '''[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/570 سفرنامه حاج علیخان اعتماد السلطنه]'''، علی بن حسین حاجب الدوله، تحقیق علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۷۹ش. |
| * آینه پژوهش: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی،1383ش. | | * '''سفرنامه فرهادمیرزا'''، فرهامیرزا قاجار، تصحیح غلامرضا طباطبایی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۶۶ش. |
| * با کاروان صفا در سال 1382: رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش.
| | * '''[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/774 سفرنامه مکه حسام السلطنه: دلیل الانام فی سبیل زیارة بیت الحرام]'''، مرادمیرزا حسام السلطنه، به کوشش رسول جعفریان، نشر مشعر، ۱۳۷۴ش. |
| * با من به خدا بیایید: محمد رضا خلیلی عراقی، تهران، طبع، 1340ش.
| | * [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/634 '''سفرنامه میرزا داوود وزیر وظایف''']، داود بن علینقی وزیر وظایف، به کوشش علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش. |
| * بسوی خدا می رویم: سید محمود طالقانی، تهران، مشعر، 1381ش.
| | * '''سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی'''، محمدحسین بن مهدی فراهانی، تحقیق مسعود گلزاری، تهران، فردوس، ۱۳۶۲ش. |
| * به سوی ام القری: رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1373ش.
| | * '''سفرنامههای خطی فارسی،''' گروهی از نویسندگان، تهران، اختران، ۱۳۸۸ش. |
| * پاکستان سی دیار حرم، نسیم حجازی، لاهور، جهانگیر، 2005
| | * '''طرائق الحقائق،''' محمد معصوم شیرازی، به کوشش محجوب، تهران، کتابخانه سنایی. |
| * پژوهش های تاریخی(فصلنامه): اصغر منتظرالقائم، اصفهان، دانشگاه تهران، 1390ش.
| | * '''[http://www.mazdaknameh.ir/Publish/PublishID/ArticleId/70 کنکاشی در سفرنامه مکه امینالدوله]'''، مزدکنامه (۳):یادبود سومین سالگرد درگذشت مزدککیانفر، رسول جعفریان، ۱۳۸۹ش، ص۳۲۵–۳۴۲. |
| * پنجاه سفرنامه حج قاجاری: رسول جعفریان، تهران، علم، 1389ش.
| | * '''مجموعه رسائل خطی فارسی'''، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش. |
| * پیام بهارستان(ماهنامه): مجلس شورای اسلامی، تهران، 1388ش.
| |
| * تاریخ اجتماعی ایران: مرتضی راوندی، تهران، نگاه، 1382ش.
| |
| * تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی: ادوارد براون(م.1926م.)، ترجمه فتح الله مجتبائی و غلام حسین صدری افشار، تهران، مروارید، 1367ش.
| |
| * تاریخ ادبیات در ایران: ذبیح الله صفا، تهران، فردوس، 1378ش.
| |
| * تاریخ اسلام در آینه پژوهش(دوفصلنامه): موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم، 1391ش.
| |
| * تاریخ مشروطه ایران: احمد کسروی، تهران، امیر کبیر، 1383ش.
| |
| * تاریخ نوشته های جغرافیایی در جهان اسلام: ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی،1379ش. | |
| * تاریخ نوشتههای جغرافیایی در جهان اسلام: ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفکسی (م.1951. م)، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی فرهنگی، 1379ش. | |
| * تالیفات حج معروف به سامان آخرت: غلام الحسنین صاحب فاضل پانی پتی، دهلی، مطبوعه جامعه پریس دهلی، 1935م.
| |
| * تالیفات شیعه در شبه قاره هند: سید شهوار حسین نقوی، قم، دلیل ما، 1383ش.
| |
| * تذکره الطریق فی مصائب حجاج بیتالله العتیق: الحافظ محمد عبدالحسین الکربلائی الکرناتکی الهندی، تحقیق سید حسن علی مطر الهاشمی، بیروت، دار المحجه البیضاء، ۱۴۳۵قمری
| |
| * تذکره بالاخبار: محمد بن جبیر الاندلسی، تحقیق علی احمد کنعان، ابوظبی، دارالسویدی،۲۰۰۱م.
| |
| * جمهره الرحلات: احمد محمد محمود، ریاض، الدارالسویدی، 1430قمری
| |
| * حج در ادب فارسی: خلیلالله یزدانی، تهران، مشعر، ۱۳۷۹ش.
| |
| * الحجاز فی أدب الرحلة العربی: حافظ محمد بادشاه، اسلام آباد، جامعه الوطنیه للغات الحدیثه، 2013م.
| |
| * حدیث قافله ها: علی قاضی عسکر، مشعر، تهران، 1382 ش.
| |
| * خسی در میقات: جلال آلاحمد، تهران، جامهدران،۱۳۸۶ش.
| |
| * دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران(فصلنامه): غلامحسین کریمی دوستان، تهران، دانشگاه تهران، 1375ش.
| |
| * دانشنامه(فصلنامه): دانشگاه ازاد اسلامی واحد تحقیقات، تهران، 1387ش.
| |
| * دوسفرنامه حج: رسول جعفریان، تهران مشعر، 1387ش.
| |
| * راه حج: رسول جعفریان، تهران، زیتون سبز، 1389ش.
| |
| * رحلات الحج الهندیه الی مکه المکرمه و اثرها فی مسلمی شبه القاره الهندیه: جلال سعید الحفناوی، هند، ثقافه الهند، 2004م.
| |
| * سبک شناسی بهار: محمد تقی بهار، تهران، کتابهای پرستو، 1337ش.
| |
| * سعی هاجر: شکوه میرزا بیگی، تهران، فردوس.
| |
| * سفرنامه امین الدوله: میرزا علی خان صدراعظم، تحقیق اسلام کاظمیه، تهران، توس، 1354ش. | |
| * سفرنامه حج معروف به سامان آخرت: غلام الحسنین صاحب فاضل پانی پتی، دعلی، مطبوعه جامعه پریس دهلی، 1935م. | |
| * سفرنامه حج نامه تکابی: سلیم خان تکابی، تحقیق رسول جعفریان، قم، نشر مورخ، ۱۳۸۸ش.
| |
| * سفرنامه حج و راهنمای حجاج: حسین ذوالقدر شجاعی، تهران، نشر خرم، 1334ش.
| |
| * سفرنامه حج: لطف الله صافی گلپایگانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۴ش.
| |
| * سفرنامه حرمین: محمد رزدارخان، بی جا، بی نا، 1873م.
| |
| * سفرنامه سیف الدوله: سیف الدوله سلطن محمد، تصحیح علی اکبر خداپرست، تهران، نشر نی، 1346ش.
| |
| * سفرنامه مکه: سلطان مراد حسام السلطنه(م1300قمری)، تحقیق رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1374ش.
| |
| * سفرنامه منظوم حج: بانوی اصفهانی، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1374ش. | |
| * سفرنامه میرزا داوود وزیر وظائف: میرزا داوود وزیر وظائف، تحقیق سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، 1379ش.
| |
| * سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی: محمد حسین بن مهدی فراهانی، تحقیق مسعود گلزاری، تهران، فردوسی،1362ش. | |
| * سفرنامه ناصرخسرو: ناصر خسرو (م.481قمری)، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران، زوار، 1381ش. | |
| * صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست: رسول جعفریان، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389ش. | |
| * فهرست واره کتابهای فارسی: احمد منزوی، تهران، مرکز دائرة العمارف بزرگ اسلامی، 1382ش.
| |
| * قرائه فی ادب الرحله:
| |
| * کاوه(مونیخ آلمان)(فصلنامه): نماینده کاوه در ایران، 1352ش.
| |
| * کتاب ماه و تاریخ و جغرافیا(ماهنامه): خانه کتاب، تهران، 1382ش. | |
| * کتابشناسی حج و زیارت، اباذر نصر اصفهانی، تهران، مشعر، 1390
| |
| * کتابنامه حج: محمدحسن بکائی، تهران، مشعر،۱۳۷۴ش.
| |
| * کیهان فرهنگی(ماهنامه): موسسه کیهان، تهران، 1380ش.
| |
| * ما رایت و ماسمعت: خیرالدین زرکلی، طایف، مکتبه المعارف، بی تا.
| |
| * مجموعه رسائل خطی فارسی دفتر اول: اشراف نجیب مایل هروی، به کوشش گروه تصحیح متون معارف اسلامی، مشهد، 1368ش. | |
| * مدینه شناسی: محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، 1364ش.
| |
| * معجم ما کتب فی الحج و الزیارة و المعالم المشرفة فی الحجاز: عبد الجبار رفاعی، تهران، مشعر، 1427ق.
| |
| * میراث شهاب(فصلنامه): سید محمود مرعشی نجفی، قم، 1385ش.
| |
| * میقات الحج: (فصلنامه)، تهران، نمایندگی ولی فقیه در حج امور حج و زیارت.
| |
| * میقات حج: (فصلنامه) حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، مشعر.
| |
| * میقات حج: (فصلنامه) حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، مشعر.
| |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
|
| |
|
| [[رده:سفرنامههای فارسی حج]] | | [[رده:سفرنامههای فارسی حج]] |