در حال ویرایش سید عبدالکریم بن طاووس

{{جعبه اطلاعات اشخاص

|نسب=[[امام حسن(ع)]]|شهر تولد=[[کربلا]]|کشور تولد=[[عراق]]|آرامگاه=مقبره آل طاووس در جوار [[حرم امام علی(ع)]] یا [[مسجد کوفه]] یا جنوب [[حله]]|مذهب=[[شعیه]]|زادروز=۶۴۸ق.|خویشاوندان سرشناس=رضی‌الدین علی بن طاووس|تاریخ درگذشت=۶۹۳ق.|کشور درگذشت=[[عراق]]|شهر درگذشت=[[کاظمین]]|نوشته‌ها=فرحة الغری|اساتید=حسین بن ایاز، [[محقق حلی]]، [[خواجه نصیرالدین طوسی]]|شاگردان=ابن داوود، ابن فوطی بغدادی}}

'''سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس''' (۶۴۸-۶۹۳ق)، متولد [[کربلا]]، عالم، محدث، نسابه و ادیب [[شیعه|شیعی]] و نویسنده کتاب مشهور «فرحة الغری» است، که آن را درباره تاریخ و جغرافیای محل دفن [[امام علی(ع)]] نگاشته است.

 

پدر او احمد بن طاووس از عالمان شیعه و عموی او علی ابن طاووس، مؤلف کتاب‌های اقبال و لهوف است. به جز پدر و عمو از استادانی مانند حسین بن ایاز، [[محقق حلی]] و [[خواجه نصیرالدین طوسی]] بهره برده و شاگردانی مانند ابن داوود (م.۷۱۵ق) و ابن فوطی بغدادی را تربیت کرد. در مدفن او بین [[نجف]]، [[مدینه]]،[[مسجد کوفه]] و [[حله]] اختلاف است. مرقدی در جنوب حله منتسب به او است.

آل طاووس، خاندانی اهل [[مدینه]] بودند، که به [[حله]]، کوچ کرده و در [[عراق]] دارای پایگاه علمی و سیاسی شدند. آنها از سوی پدر به [[امام حسن(ع)]] و از سوی مادر به [[امام سجاد(ع)]] می‌رسند؛ زیرا سلیمان بن داوود که در شجره آنها است، از یک سو به [[حسن مثنی]] فرزند امام حسن(ع) و از سوی دیگر به ام‌کلثوم دختر امام سجاد(ع) می‌رسد.

نیای بزرگ این خاندان، سید محمد، مشهور به طاووس، فرزند اسحاق، فرزند حسن، فرزند محمد، فرزند سلیمان، فرزند داوود، فرزند حسن مثنی است. وی به علت زیبایی چهره، طاووس لقب گرفته و تبارش پس از اقامت در عراق، به آل طاووس شهرت یافتند.<ref name=":0">لولو البحرین، علامه بحرانی، ص ٢۴۴، عمده الطالب فی المناقب آل ابی طالب، ابن عنید، ص ١۵٧ ١۵۶، منتهی الامال، محدث قمیف ح اول، ص ۴٧۶</ref> وی، عالم و محدث بوده و مقام ریاست سادات علوی را در حله و سورا عهده‌دار بود.<ref name=":1">دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ح ٢، ص ۵۴؛ ماخذ قیل، ص ٣۴٢، ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندی اصفهانی، ترجمه محمد باقر ساعدی، ج ۶، ص ١٨۶ ١٨٧، مفاخر اسلام، علی دوانیف ح۴، ص ۵٩ ۵٨.</ref>

یکی دیگر از بزرگان این خاندان، اسحاق پدر سید محمد طاووس است، که نوه امام حسن(ع) و برادر رضاعی [[امام صادق(ع)|امام صادق(ع)]] بوده است؛ مادرش فاطمه، که دختر [[امام حسین(ع)]] و همسر حسن مثنی است، امام صادق(ع) را شیر داده است. اسحاق را عابد و وارسته خوانده‌اند. امام صادق(ع)، به مادر وی اعمالی را آموزش داد تا با انجام آنها، فرزندش داوود، از زندانِ [[منصور عباسی]] رها شود. این اعمال به «اعمال ام داوود» شهرت یافت.<ref>دائرة المارف تشیع، ج اول، ص ٣۴١.</ref>

بزرگان این خاندان، از دوران اقامت در مدینه و پس از آن در حله، [[مصر]]، [[کربلاء|کربلا]] و [[نجف]] نقیب الاشراف و نقیب النقبا بوده و بر امور سادات و علویان نظارت داشتند.<ref name=":0" />

پدر وی، احمد بن موسی (م.۶۷۳ق)، مکنی به ابوالفضائل، فقیه، محدث و مفسر بوده و به فقیه [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] شهرت یافت. او و برادرش رضی‌الدین علی بن موسی، هر دو فرزندان سید محمد طاووس و معروف به «ابن طاووس» هستند. هرجا لفظ ابن طاووس، در کتاب‌های فقه، رجال، حدیث، شعر، ادب و کلام بیاید، مراد احمد بن موسی بوده و هرجا در کتاب‌های دعا، زیارت، اخبار اهل بیت(ع) و گزارش رخدادهای [[عاشورا]] بیاید، مراد رضی‌الدین علی بن موسی است.<ref name=":1" /> احمد بن موسی پدر سید عبدالکریم، از استادانی مانند نجیب‌الدین ابن‌نما و سید فخار موسوی بهره برد.<ref>لولو البحرین، ص ٢۴٢، پاورقی سید محمد صادق بحر العلوم، مراقد المعارف، محمد حرز الدین، تحقیق محمد حسین حرز الدین، ج اول، ص ١١٢، گنجینه دانشوران، احمد رحیمی، ص ١٠۶.</ref> گویا تقسیم احادیث به صحیح، حسن، موثق و ضعیف، برای نخستین بار توسط احمد بن موسی انجام شده و به دست شاگردش [[علامه حلی]] گسترش یافته است.<ref>الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج ٣، ص ٣٨۵؛ ج ٧، ص ۶۴ و ۲۴۱.</ref>

یکی از نیاکان مادری وی، [[ورام بن ابی فراس]]، از فرزندان [[مالک اشتر]] است. برخی، ورام را جد پدری او دانسته و برخی دیگر رد کرده‌اند؛ زیرا در این صورت، این خاندان سید نخواهد بود.{{یادداشت|نسب ابوالحسن ورام، این گونه است: ورام، فرزند ابن فراس، فرزند ورام، فرزند حمدان، فرزند عیسی، فرزند ابی النجم، فرزند ورام، فرزند حمدان، فرزند خولدن و او فرزند ابراهیم، پسر مالک بن حارث اشتر نخعی.}}<ref>الانوار الساطعه فی المائه السابعه، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ص ١٩٧؛ حیات سید عبدالکریم بن طاووس، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۸۱ و ۸۲.</ref> «تنبیه الخواطر و نزهة النواظر»، معروف به مجموعه ورام نوشته او است.<ref>امل الامل، شیخ حر عاملی، ج ٢، ص ٣٣٩ ٣٣٨.</ref>

وی، تحصیلات خود را در [[بغداد]] و [[حله]] گذراند. او را در نیروی حافظه ستوده‌اند؛ به باور شاگرد او ابن داوود (م.۷۱۵ق)، هر چه وارد ذهن او می‌شد از یادش نمی‌رفت. به گفته او، سید عبدالکریم در زمینه خطاطی، پس از ۴۰ روز، از استاد خط بی‌نیاز شد. وی در ۱۱ سالگی حافظ [[قرآن]] بود.<ref name=":3">ریاض العلماء وحیاض الفضلاء، ج۳، ص ١۵۶؛ دائرة المعارف تشیع، ج ١، ص ٣۴١.</ref> برخی از استادان او به این شرحند:

*سید احمد بن موسی بن طاووس، مشهور به فقیه [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]]، پدر وی؛

*سید رضی‌الدین علی بن طاووس، مشهور به ابن طاووس، مؤلف کتاب اقبال، عموی وی؛

*حسین بن ایاز، از عالمان [[اهل سنت]]، که از او ادبیات عرب را فرا گرفت؛{{یادداشت|سید عبدالکریم، در یکی از اجازات خود، که برای ابن زهره صادر کرده است، می‌نویسد: «حسین فرزند ایاز، در علوم و ادبیات عرب، اعلم از معاصرین خود بوده است.» میرزا عبدالله افندی، اجازه‌ای را که حسین بن ایاز به سید عبدالکریم داده، در پشت کتاب مفصل زمخشری دیده است. وی، همین کتاب را کتابی دانسته که سید عبدالکریم نزد او خوانده است.}}<ref name=":2" />

*محقق حلی؛ که برخی رابطه وی با سید عبدالکریم را فراتر از رابطه استاد و شاگردی دانسته‌اند.<ref>تلخیص مجمع الاداب فی معجم الالقاب، عبدالرزاق ابن فوطی بغدادی، ج ۴، ص ١١٩.</ref>

*خواجه نصیرالدین طوسی؛<ref>علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، ص ۶٨، فواید الهنویه، ح اول، ص ١٨٩.</ref>

*یحیی بن سعید؛

*مفید الدین بن جهم؛

*سید عبدالمجید بن سید فخار موسوی حائری.<ref>ریاض العلماء وحیاض الفضلاء، ح٣، ص ۵٠٠و ۵٠١.</ref>

سید عبدالکریم، فقیه<ref name=":5">بحار الانوار، ج۱، ص۱۳.</ref> و در دانش‌های ادبی، مانند نحو و عروض ماهر بود.<ref name=":6" /> او علم انساب،<ref name=":7">مجالس المومنین، قاضی نور الله شوشتریف ج اول، ص ۵٧، فواید الرضویه، ج اول، ص ۴٠٧.</ref> به ویژه انساب علویان و خاندان‌های علمی را به خوبی شناخته و نقایت علویان را در روزگار خویش بر عهده داشت.<ref name=":6">نقد الرجال، تفرشی، ص ١٩١.</ref> سید عبدالکریم را شاعر و ادیب نیز خوانده‌اند.<ref name=":7" />

*حسن بن علی بن ابی‌داوود (م.۷۱۵ق)؛ وی با استادش سید عبدالکریم، اختلاف سنی زیادی نداشته، با این وجود از وی بهره می‌برد. کتاب او در علم رجال معروف است.<ref name=":3" />

*ابن فوطی بغدادی، عالم [[اهل سنت]]؛<ref name=":4">لولو البحرین، پاورقی سید محمد صادق بحر العلوم، ص ٢۶٢، امل الامل، ح ٢، ص ١۵٢.</ref>

*کمال الدین ابوالحسن علی بن شیخ شرف الدین حسین بن حماد بن ابی الخیر لیثی واسطی؛<ref>امل الامال، ج ٢، ص ١۵٨.</ref>

*عبدالصمد بن احمد بن عبدالقادر بن ابی‌الجیش، از مشایخ فاطمه دختر محمد بن احمد بن عبدالله خادم عکبری.<ref>جامع الرواه، محمد اردبیلی حائری غروی، ج۱، ص ۴۶٣.</ref>

*سید رضی الدین ابوالقاسم علی؛ او با عموی خود سید رضی‌الدین علی بن طاووس هم‌لقب بوده است.{{یادداشت|این گونه نام‌گذاری در میان طوایف عراق عرب، متداول بوده است.}} سید عبدالحمید بن فخار موسوی، اجازه‌ای را برای سید عبدالکریم و فرزند او سیدرضی الدین ابوالقاسم علی، نگاشته است.{{یادداشت|مؤلف ریاض العلماء، این اجازه را در پشت نسخه‌ای از کتاب المجدی دیده است.}} او را فاضلی جلیل معرفی کرده‌اند.

==آثار==

*الشمل المنظوم فی مصنفی العلوم: شاگرد وی ابن داوود، در رجال خود، تألیف این اثر را بین شیعیان بی‌سابقه دانسته است. این کتاب، تا کنون یافت نشده است. از عنوان آن پیدا است، فهرست‌گونه‌ای در دانش‌های گوناگون بوده و اطلاعاتی درباره کتاب‌های عالمان داشته است. آقابزرگ تهرانی از خدا خواسته دیدن این کتاب را روزی او قرار دهد؛<ref>الذریعه، ج ٧، ص ١٠ ١٠٩، طبقات علام الشیعه، ج ٣، ص ٩٣.</ref>

*حاشیه بر دعای سمات: نسخه خطی این اثر در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است؛

*الحواشی علی المجدی: در علم انساب نگاشته شده و مؤلف در نگاشتن آن، از کتاب «البیان و التبین فی المناسب آل ابی طالب»، نوشته «ابی‌محمد حسن بن عبدالله طالبی جعفری» بهره برده است. سید حسون براقی، مولف تاریخ کوفه، از این کتاب، در تألیف اثرش استفاده کرده است؛

*کتاب الإجازات: آقابزرگ تهرانی این کتاب را غیر از کتاب الإجازاتی دانسته که عموی او، سید رضی‌الدین علی بن طاووس نگاشته و نام کامل آن را «الاجازات لکشف طرق المفازات فیما یحصی» معرفی کرده است. به گفته آقابزرگ، مولف ریاض العلماء، تصور کرده این کتاب، تألیف عموی اوست.<ref>الذریعه، ج اول، ص ١٢۶، و ١٢٧ و ١٢٨.</ref>

 

====نام====

برخی، واژه «غری» را در این عنوان به معنای نیکو گرفته، غریِ نخستین را صفت جانشین موصوف عام دانسته و غری دوم را صفت برای بنا دانسته‌اند. فرجة، به معنای مژدگانی و صرحة، به معنای ساخت خانه و بروز هر چیزی معرفی کرده‌اند؛ از این رو، برگردان فارسی عنوان را، «مژدگانی هر انسان با حُسن و شرف در ساخت آشکار بنای (بارگاه) جذاب [[نجف]]» دانسته‌اند.<ref name=":9">حیات سید عبدالکریم بن طاووس، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۸۹.</ref> [[غری|غَری]]، منطقه‌ای است در [[عراق]]، در منطقه [[ظهر الکوفه]]، که به این نام شهرت داشته و محل دفن شدن پیکر امام علی(ع) است.<ref>فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۵، ص 14.</ref> قاضی نور الله شوشتری، در مجالس المومنین، نام کتاب را «فرحة الغری فی فضل ساکن الغری» معرفی کرده است.<ref>مشهد الامام علی فی النجف، ماهر سعاد، طبع دار المعارف مصر، ص ۱۲۱ و ١٢٧.</ref>

====محتوا====

سید عبدالکریم، در این کتاب، مستنداتی که مؤید دفن پیکر امام علی(ع) در نجف است را گردآورده است. این کتاب شامل دو مقدمه و پانزده باب است. مقدمه نخست، در بیان این است که [[آستان مقدس امام علی(ع)|مدفن امام علی(ع)]] در غری قرار داشته و مقدمهٔ دوم، درباره مخفی‌سازی مرقد وی است. در باب‌های نخست تا یازدهم، روایاتی از [[حضرت محمد(ص)]] و [[امامان(ع)]] از امام علی(ع) تا [[امام حسن عسکری(ع)]] گردآمده است. در باب‌های دوازدهم تا چهاردهم، مطالبی از [[زید بن علی]]، [[منصور عباسی]]، رشید عباسی، گروهی از [[بنی‌هاشم]] و شماری از عالمان در این باره ذکر گردیده است. باب پانزدهم به ذکر کراماتی اختصاص یافته که در جوار [[آستان مقدس امام علی(ع)|آستان امام علی(ع)]] رخ داده‌اند.<ref name=":9" /> [[آقابزرگ تهرانی]]، از نسخه‌ای به خط ملا باقر شوشتری نام برده که باب شانزدهمی به آن افزوده شده است. این باب، شامل نوادر معجزات امام علی(ع) به نقل از کتاب خرایج [[قطب راوندی]] است. آقابزرگ، باب شانزدهم را جزء کتاب ندانسته، بلکه ملحقاتی معرفی کرده که به آن افزوده شده است.<ref>الرضاد فی معرفه حجح الله علی العبادف شیخ مفید، ج اول، ص ١٧ - ٢٧، منتهی الآمال، محدث قمی، ج اول، ص ٣۴٣ ٣۴٢.</ref>

====ترجمه====

[[محمدباقر مجلسی]]، از این کتاب در گردآوری بحار الأنوار بهره برده<ref>ریاض العلماء، ج ٣، ص ٢٠٩.</ref> و آن را به صورت مستقل به فارسی برگردانده است.<ref>الذریعه، ج ١۴، ص ۲۳۳ و ٢٣۴.</ref>

==در نگاه دیگران==

ابن داوود (م.۷۱۵ق) شاگرد وی، او را در اخلاق، نیکویی معاشرت، حافظه قوی و یادگیری سریع ستوده است.<ref name=":3" /> ابن فوطی بغدادی، از عالمان [[اهل سنت]] و شاگرد وی، او را در حافظه قوی ستوده، خانه‌اش را جای گردآمدن عالمان معرفی کرده و برخی حاکمان را از دانش او بهره‌مند دانسته است.<ref name=":4" /> استاد وی ابن سعید حلی، در اجازه‌ای که برای او نگاشته، سید عبدالکریم را «سید امجد، دانشمند مسدد، فقیه محقق، فاضل بسیار دقیق، جامع علوم و حاوی انواع فضایل، شیخ شیعیان، صدر شریعت، مفتی فرقه‌های مسلمانان، دارای نسب ریشه‌دار، طیب و طاهر، دارای خلق و خوی پسندیده و خصال ستوده» دانسته است.{{یادداشت|این اجازه در پشت نسخه‌ای از معالم العلماء، اثر ابن شهرآشوب ضبط گردیده است. مؤلف کتاب امل الامل، در شرح حال ابن سعید حلی به این اجازه اشاره کرده و محقق معاصر، سید محمدصادق بحرالعلوم، ذیل شرح حالش در کتاب لولو البحرین، در پاورقی این اثر، می‌نویسد: من این اجازه را دیده‌ام و ابن سعید آن را در سال ۸۶۸ق. صادر کرده است.}}<ref>الذریعه، ج ١۶، ص ١۶٠ ١۵٩، دائرة المعارف تشیع، ج ١٢، ص ٢۵۵ _ ٢۵۴.</ref> [[شیخ حر عاملی]] و محمد بن علی اردبیلی غروی حائری، او را در پارسایی<ref name=":7" /> و عبادت ستوده‌اند.<ref name=":5" />

سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس، در حالی که ۴۵ سال و دو ماه از سنش می‌گذشت، در روز شنبه، ۱۶ [[شوال]] ۶۹۳ق. در [[کاظمین]] درگذشت.<ref name=":8">تلخیص معجم الالقاب، این قوطی بغدادی، ج ۴، ص ١١٩۴، الحوادث الجامعه، همان مولف، ص ۴٨٠؛  ریاض العلما، ج ٣، ص ٢٠٨، رجال ابن داود، ص ٢٢۶.</ref>

==مدفن==

پیکر وی، به نجف منتقل شده و در جوار [[آستان مقدس امام علی(ع)|آستان امام علی(ع)]]، در کنار دیگر عالمان آل طاووس، دفن شد.<ref name=":8" /> محل دفن او را [[مدینه]]، [[مسجد کوفه|مسجد کوفه]] و [[حلّه]]، نیز ذکر کرده‌اند.<ref>نامه دانشوران نامه ی، گروهی از نویسندگان، طبع دار الفکر قم، ج اول، ص ٧٨۵، نجف کانون تشیع، سید محمد گلاب گیر و دیگران، ص ١۵٢.</ref>

| منبع = حیات سید عبدالکریم بن طاووس،

| پس از لینک = غلارمضا گلی زواره، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، بهار ۱۳۹۳، ص۷۹