در حال ویرایش شاذروان

| بنيانگذار       = [[عبدالله بن زبیر]] یا [[قبیله خزاعه|خزاعیان]]

'''شاذَرْوان''' برآمدگى شيب‌دار كوتاهى است كه در قسمت پايين ديوار [[كعبه]]، به جز ضلع [[حجر اسماعیل|حِجْر اسماعيل]] و پایین [[باب الکعبه|درِ کعبه]]،‌ وجود دارد. شاذروان را بخشی از کعبهٔ ساخته شده به‌دست [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم(ع)]] دانسته‌اند، که [[قریش]] هنگام [[بازسازی کعبه|تجدید بنای کعبه]]،‌ از آن کاست. فقیهان [[شیعه]] و برخی فقیهان [[اهل‌سنت]]، [[طواف]] روی آن را باطل شمرده‌اند؛ با این استدلال که طواف باید پیرامون کعبه باشد نه [[درون کعبه]].

[[عبدالله بن زبیر]] در سال ۶۴ق. هنگام بازسازی کعبه، پِی‌های کعبه در زمان ابراهیم(ع) را کشف کرد و در محل آن شاذروان را ساخت؛ البته تأسیس شاذروان به افراد و اقوام دیگری نیز نسبت داده شده است.  

شاذروان بارها در طول تاریخ بازسازی یا تعویض شد. پوشیده شدن با گچ و مرمر در اواخر قرن سوم قمری و تبدیل آن به سطحی شیب‌دار در دهه اول از سال ۶۷۰ق، از تغییرات مهم آن است. شاذروان با سنگ‌های مرمر سفيد پوشیده شده و ۵۷ حلقه از جنس طلا برای نگه داشتن [[پرده کعبه]] در آن تعبیه شده است.  همچنین هشت قطعه سنگ مرمر گرانبها روی شاذروان، سمت راست درِ کعبه قرار دارد که مربوط به سنگ‌های مطاف در حدود سال ٧۶٨ق. است.

شاذروان، برآمدگى شيب‌دار كوتاهى است كه در قسمت پايين ديوار [[كعبه]]، به جز ضلع [[حجر اسماعیل|حِجْر اسماعيل]]<ref>سرزمین یادها و نشانه‌ها، ۱۳۸۷ش، ص۶۹.</ref> و پایین [[باب الکعبه|درِ کعبه]]،‌<ref>میقات الحج (عربی)، ۱۴۳۵ق، ص۲۷۰.</ref> وجود دارد.  

دهخدا اصل واژه شاذروان را فارسی و معرّب شادروان دانسته و به «پايه و اساس» معنا کرده است.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه شاذروان.</ref> برخی معتقدند به آن شاذروان گفته‌اند، چون [[پرده کعبه]] به حلقه‌هایی که در آن قرار دارد متصل می‌شود (چادربان).<ref>مرآت الحرمین، ۱۳۹۲ش، ص۵۱.</ref> به شاذروان «تأزیر» نیز گفته شده؛ چراکه برای کعبه مانند اِزار است.<ref>مصباح المنیر، ذیل ماده شذر.</ref>

شاذروان را بخشی از کعبهٔ ساخته شده به‌دست [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم(ع)]] دانسته‌اند، که [[قریش]] هنگام [[بازسازی کعبه|تجدید بنای کعبه]]،‌ به دلیل کمبود مال حلال،<ref name=":11" /> از آن کاست.<ref>مرآة الحرمین، ۱۳۷۷ش، ص۲۶۷.</ref> قریشیان مساحت کعبه را از چهار طرف کاهش دادند؛<ref name=":11">«مفرحة الانام فى تأسيس بيت‌اللّه الحرام»، ص۲۴.</ref> البته ضلع حجر اسماعیل را بیش از دیگر ضلع‌ها کاهش دادند. پیش از آن، این ضلع از کعبه، تا نیمی از حجر اسماعیل ادامه داشت.<ref name=":0">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۲.</ref> به همین دلیل، ضلع حجر اسماعیل شاذروان ندارد؛<ref name=":0" /> چراکه مرز کعبه نیست.<ref name=":12">مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.</ref>

 

شاذروان با کیفیت کنونی آن، ساخته [[عبدالله بن زبیر]] در سال ۶۴ق. دانسته شده است.<ref name=":2" /> هنگامی که ابن زبیر کعبه را [[بازسازی کعبه (ابن زبیر)|بازسازی]] می‌کرد، پِی‌های کعبه در زمان ابراهیم(ع) کشف شد و ابن زبیر شاذروان را روی آن بنا کرد.<ref>مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳؛ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ۱۵۳.</ref> درباره پیشینه و فلسفه ایجاد شاذروان، نظرهای دیگری نیز وجود دارد که چنین‌اند:  

* شاذروان به وسیله [[قبیله خزاعه|خزاعیان]] هنگامی که امور مکه و کعبه در دست آنها بود، برای محافظت کعبه از سیل ساخته شد.<ref name=":2">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ۱۵۳.</ref>

* عبدالله بن زبير، براى حفظ ديوار كعبه از نفوذ آب و نيز جلوگيرى از تماس بدن [[طواف|طواف‌كنندگان]] با پرده كعبه، شاذروان را ايجاد كرد، تا به هنگام شلوغى، بدن آنان آسيب نبيند و پرده نيز از بين نرود.<ref>معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۷.</ref>

* به نقل از [[الرحلة الحجازیة (کتاب)|کتاب الرحلة الحجازیة]] نوشته محمد لبیب بتنونی (درگذشت ۱۳۵۷ق)، تاریخ‌نگار [[مصر|مصری]]، شاذروان از ساخته‌های [[حجاج بن یوسف|حَجّاج بن یوسف ثَقَفی]] در سال ۷۴ق. بوده که برای استحکام کعبه در برابر سیل بنا کرده است. دلیل بتنونی اصطلاح شاذروان است؛ زيرا در زمان حَجاج تعدادى كارگر ساختمانى [[ایران|ايرانى]] براى ساختمان كعبه به [[مكه]] آمدند و اين اصطلاح كه كلمه‌اى فارسى است، بر آن اطلاق شد.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۲ و ۱۵۳.</ref>

همچنین در ۱۹ دی ۱۳۹۴ش، سنگ‌های شاذروان تعویض شد.<ref>«[https://www.makkahnews.sa/4902104.html الانتهاء من أعمال استبدال رخام الشاذروان الكعبة المشرفة وجدار الحطيم]»، صحیفة مکة الالکترونیة.</ref>

شاذروان از سنگ‌های مرمر سفيد ساخته شده است.<ref name=":5">مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.</ref> ابراهیم رفعت پاشا در مرآة الحرمین اندازه‌های شاذروان را به شرح زیر آورده است: ارتفاع آن در سمت شمال، ۵٠ و عرض ٣٩ سانتى‌متر، در غرب، ارتفاع ٢٨ و عرض ٨٠ سانتى‌متر، در جنوب، ارتفاع ٢۴ و عرض ٨٧ سانتى‌متر،  و در شرق، ارتفاع ٢٢ و عرض ۶۶ سانتى‌متر است.<ref name=":10">رفعت پاشا، ج۱، ص۲۶۳.</ref>  این گزارش که مربوط به سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۵ قمری است نشان می دهد که ارتفاع شاذروان در آن زمان در قسمت‌های مختلف، یکی نبوده است.

اين سنگ در سال ١۴١٧ه.ق. به هنگام ترميم كعبه، به فرمان ملك فهد تجديدبنا شد.<ref name=":6">معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.</ref>

=== بخش‌هایی از دیوار کعبه که شاذروان ندارد ===

در پايين ضلع [[حجر اسماعیل]]،‌ به جای شاذروان پاسنگى به ارتفاع ده و عرض چهل سانتيمتر وجود دارد كه [[حاجی|حاجيان]] بر روى آن مى‌ايستند و دیوار کعبه را [[استلام]] می‌کنند.<ref name=":12" /> همچنین در پایین [[باب الکعبه|درِ کعبه]]، شاذروان قرار داده نشده و به جای آن، پله‌ای صاف به طول ۳۴۵ سانتیمتر ساخته شده است.<ref name=":0" />

روی شاذروان سمت راست درِ کعبه، هشت قطعه سنگ مرمر كنار هم قرار دارد كه رنگ آنها زرد متمايل به قرمزِ مات است و روى آنها نقش و نگارهایی حک شده است.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص ۱۵۴ و ۱۵۵.</ref> سنگ آبی کبودی زیر هشت قطعه سنگ، در پایین شاذروان و عمود بر کف [[مطاف]] قرار دارد که روی آن نوشته شده است: «به نظر مى‌رسد هنگام تجديد ساختمان مطاف، در سال ۶٣١ هجرى، اين سنگ‌ها در اين محل قرار داده شده باشند.»<ref name=":4">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۵.</ref>  

اين قطعه سنگ‌ها از بهترین سنگ‌های مرمر در دنیا<ref name=":5" /> و از گرانبهاترين آثار اسلامى در [[مسجدالحرام]] شمرده شده است.<ref name=":4" /> هريك از هشت قطعه،‌ مستطيل‌شكل بوده و بزرگترين آنها به طول ٣٣ و به عرض ٢١ سانتيمتر است. همگى آنها به صورت مربعى با ضلع ٧۴ سانتيمتر، كنار هم قرار گرفته‌اند.<ref name=":4" />

حلقه‌هایی در شاذروان تعبیه شده که [[پرده کعبه]] به وسیله آنها در جای خود ثابت شده تا حرکت باد آن را جابه‌جا نکند.<ref name=":8">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۷.</ref> این حلقه‌ها از جنس مس زرد<ref name=":8" /> و پس از آن، از نقره بود و در سال ۱۳۹۶ش با حلقه‌های طلا جایگزین شد.<ref>«[https://www.yjc.news/fa/news/6100071 نصب حلقه‌های طلا روی شاذروان کعبه]»، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> تعداد حلقه‌ها در گذشته ۴۸ عدد بود،<ref name=":8" /> که به ۵۷ عدد افزایش یافت.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۷، پاورقی.</ref>

مذاهب فقهی [[اهل‌سنت]] درباره حکم طواف روی شاذروان اختلاف‌نظر دارند. [[مذهب شافعی|شافعی]] و [[مذهب مالکی|مالکی]] طواف روی شاذروان را باطل دانسته‌اند. [[مذهب حنفیه]] نیز، شاذروان را جزو کعبه ندانسته است. در مقابل، [[مذهب حنبلیه|حنبلی‌ها]] طواف روی آن را باطل‌کننده طواف نمی‌دانند.<ref>شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۵.</ref>

<gallery>

* «[https://www.makkahnews.sa/4902104.html '''الانتهاء من أعمال استبدال رخام الشاذروان الكعبة المشرفة وجدار الحطيم''']»، صحیفة مکة الالکترونیة، تاریخ درج مطلب: ۹ ژانویه ۲۰۱۶م، تاریخ بازدید: ۱۰ فروردین ۱۴۰۱ش.

* '''جامع الفتاوی، موسوی شاهرودی'''، مرتضی، تهران،‌ مشعر، ۱۳۸۶ش.

* '''سرزمین یادها و نشانه‌ها'''، فرقانی، محمد، تهران، مشعر،‌۱۳۸۷ش.

* '''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، فاسی، محمد بن احمد، ترجمه محمد مقدس، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.

* '''فرهنگ اعلام جغرافیایی-تاریخی در حدیث و سیره نبوی'''، شراب، محمد محمدحسن،‌ترجمه حمیدرضا شیخی، تحقیق محمدرضا نعمتی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش.

* '''گروهی از نویسندگان، میقات الحج (عربی)'''، تهران، سازمان حج و زیارت، ۱۴۳۵ق.

* '''مرآة الحرمین'''، رفعت‌پاشا، ابراهیم، ترجمه هادی انصاری، تهران، مشعر، ۱۳۷۷ش.

* '''مرآة الرحمین'''، صبری پاشا، ایوب، ترجمه عبدالرسول منشی، به کوشش علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۹۲ش.

* '''مرآة الحرمين او الرحلات الحجازية و الحج و مشاعرة الدينيه'''، رفعت پاشا، ابراهيم، مصر، دارالكتب المصريه، ١٣۴۴ق.