در حال ویرایش صفا و مروه

{{مکان‌های آیین حج عمودی}} '''صفا و مروه''' نام دو کوه کوچک در کنار [[مسجدالحرام]] است. [[سعی]] میان این دو کوه، از [[اعمال حج تمتع]] و [[عمره مفرده]] است و انجام‌ندادن آن موجب باطل‌شدن حج می‌شود. صفا در پایین [[کوه ابوقبیس]] و در سمت جنوبی [[کعبه]] و نقطه آغاز سعی محسوب می‌شود. مروه نیز کوهی کوچک و هم‌جوار [[کوه قیقعان]] است که در سمت شمال شرقی کعبه قرار گرفته و نقطه پایان سعی به شمار می‌آید. به فاصله میان دو کوه صفا و مروه [[مسعی]] گفته می‌شود. آیه ۱۵۸ [[سوره بقره]] صفا و مروه را از [[شعائرالهی]] برشمرده است.
==مکان صفا و مروه==
«صفا» بخشی از کوه ابوقبیس است<ref>تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ج۱، ص۱۹۴.</ref> که در قسمت جنوبی مسجدالحرام واقع شده است.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۵.</ref> صفا پیش‌تر متصل به کوه ابوقبیس بود ولی در بازسازی‌های دوره سعودی از آن جدا شد.<ref>المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ج۱، ص۱۵۹.</ref> سعی میان صفا و مروه از کوه صفا آغاز می‌گردد.<ref>پرشکوهترین مراسم عبادت و قربانی، ج۱، ص۶۰.</ref>

«مروه» نیز جزئی از کوه «قیقعان» است. کوه مروه در ناحیه شمال شرقی مسجدالحرام.<ref>مرآة الحرمین، ج ۱، ص۳۲۱.</ref> بخشی از کوه مروه تا سال ۱۳۷۴ شمسی باقی بود  اما در این سال، به هدف گسترش محدوده دور زدن سعی‌کنندگان، قسمت باقی مانده آن نیز برداشته شد.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۷ - ۱۰۸.</ref>

پیش از توسعه جدید در مسجد الحرام، میان مسعی و مسجدالحرام فاصله‌ای وجود داشت و بازاری در آنجا برپا بود. اما در توسعه مسجد، محدوده مسجد تا مسعی امتداد یافت.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۵- ۱۰۶.</ref>

===فاصله صفا و مروه و شکل امروزین===
فاصله میان صفا و مروه که سعی در آنجا انجام می‌شود را مسعیٰ می‌گویند.<ref>مناسک حج ویژه بانوان، ص۲۰۹.</ref> فاصله میان این دو کوه را حدود 375 متر دانسته‌اند.<ref>التاریخ القویم، ج۵، ص 140</ref> فاصله میان صفا و مروه نخستین بار در سال ۱۳۴۵ شمسی سنگفرش کردند.<ref>تاریخ عمارة المسجد الحرام، ۲۹۵</ref> امروزه مسعی به‌صورت سالن سرپوشیده‌ای به عرض ٢٠ متر در دو طبقه ساخته شده که ارتفاع طبقه اوّل «١٢ متر» و ارتفاع طبقه دوم «٩ متر» است. این مسیر از دو قسمت رفت و برگشت تشکیل شده است.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۷.</ref>

برای پیشگیری از خطرات احتمالی سیل، در زیر مسعی، کانالی به عرض «۵ متر» و ارتفاع «۶\۴ متر» احداث گردیده که آب را به سمت بیرون هدایت می‌کند.<ref>فی خدمة ضیوف الرحمان، ص۶۸.</ref>[[پرونده:مسعی.png|وسط|بی‌قاب|600x600px]]
==پیشینه==
پیشینه تاریخی کوه‌های صفا و مروه در روایات به زمان [[هبوط حضرت آدم(ع)]] بازگردانده شده است. در حدیثی از [[امام صادق(ع)]] نقل شده که پس از هبوط آدم و حوا به زمین، آدم بر روی کوه صفا و حوا بر روی کوه مروه قرار گرفتند. نام کوه صفا از اسم حضرت آدم و با توجه به آیه «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ‏ ...» گرفته شد. مروه را نیز مروه نامیدند که از اسم زن (الْمَرْأَة) گرفته شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۹۰.</ref> 

روایات دیگر شهرت این دو کوه را به عصر [[حضرت ابراهیم(ع)]] پیوند می‌زنند. بنابر روایت از [[ابن عباس]] نخستین کسی که میان صفا و مروه دوید [[مادر اسماعیل]] بود.<ref>تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.</ref> و به دنبال هفت مرتبه آمد و شد [[هاجر]] بین صفا و مروه، سعی، سنّت شد.<ref>قصص الانبیاء، ابن کثیر، ج١، ص٢٢4.</ref> اولین بار ابراهیم همراه با فرزندش اسماعیل این سنّت الهی را انجام دادند.<ref>تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.</ref> پیامبران دیگر در زیارت [[کعبه]] این عمل را نجام می‌دادند.<ref>اخبار مکه، ج١، 6٨.</ref>
====عصر جاهلی====
بنابر برخی گزارش‌های تاریخی در عصر جاهلی، بر کوه صفا بت نهیک و بر کوه مروه بت مطعم الطیر قرار داده شده بود.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢۵.</ref> از این رو آن دسته از مشرکان که [[بت منات]] را می‌پرستیدند سعی صفا و مروه را انجام نمی‌دادند.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢۵.</ref> این بت‌ها همچنان بر روی کوه صفا و مروه قرار داشت تا آن گاه که در سال هفتم از هجرت پیامبر اسلام(ص) برای انجام «[[عمرة القضا]]» به مکّه آمدند و بنابر روایتی از امام صادق(ع) به درخواست رسول خدا(ص) بت‌ها را از صفا و مروه برداشتند و آن حضرت میان صفا و مروه سعی نمود و پس از آن بار دیگر آنها را بر روی صفا و مروه نصب کردند.<ref>مجمع‌البیان، ج١، ص٢۴۰.</ref>
==صفا و مروه در قرآن==
صفا و مروه یک بار در آیه ۱۵۸ [[سوره بقره]] آمده است:

{{قرآن
| متن = إِنَّ ٱلصَّفَا وَٱلۡمَرۡوَةَ مِن شَعَآئِرِ ٱللَّهِ فَمَنۡ حَجَّ ٱلۡبَیۡتَ أَوِ ٱعۡتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیۡهِ أَن یَطَّوَّفَ بِهِمَاۚ وَمَن تَطَوَّعَ خَیۡرٗا فَإِنَّ ٱللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ
| ترجمه = در حقیقت، «صفا» و «مروه» از شعایر خداست [که یادآور اوست]؛ پس هر که خانه [خدا] را حج کند، یا عمره گزارد، بر او گناهی نیست که میان آن دو سعی به جای آورد و هر که افزون بر فریضه، کار نیکی کند، خدا حق شناس و داناست
}} 

براساس روایاتی که شیعه و اهل‌سنت نقل کرده‌اند در [[عصر جاهلیت]] مشرکان در بالای کوه صفا و کوه مروه بت قرار داده بودند. مشرکان به هنگام سعی از این دو کوه بالا می‌رفتند و آن دو بت را به عنوان [[تبرک]]، با دست خود مسح می‏‌کردند. مسلمانان به خاطر این موضوع از سعی میان صفا و مروه کراهت داشتند و گمان می‏‌کردند در این شرائط سعی صفا و مروه کار صحیحی نیست. آیه ۱۵۸ بقره نازل شد و به آنها اعلام داشت که صفا و مروه از شعائر خداوند است و سعی میان این دو را تأیید کرد.<ref>تفسیر نمونه، ج‏۱، ص۵۳۷</ref>
==فضیلت صفا و مروه==
در روایتی از [[پیامبر]]، پاداش سعی میان صفا و مروه با پاداش حج پیاده و پاداش آزاد کردن هفتاد بنده برابر شمرده شده است.<ref>بحار، ج٩۶، ص٢٣۶.</ref> در روایاتی از امامان شیعه بر فضیلت محل سعی تاکید شده است.<ref>بحار، ج٩۶، ص٢٣۵.</ref><ref>بحار، ج٩۶، ص٢٣۴.</ref> از امام صادق(ع) نقل شده که در نزد خداوند، هیچ بقعه‌ای محبوب‌تر از محل سعی نیست؛ زیرا هر زورگویی در آن، خوار می‌شود.<ref>الکافی، ج۴، ص۴۳۴.</ref>

==حکم فقهی سعی==
{{اصلی|سعی}}
سعی، بین صفا و مروه رکنی از [[ارکان حج]] است، اگر حاجیان عمداً آن را ترک کنند حج آنان باطل می‌باشد.<ref>یک دوره فقه کامل فارسی، ص۶۵.</ref> در سعی صفا و مروه هفت مرتبه مسیر میان دو کوه صفا و مروه پیموده می‌شود.<ref>مناسک حج (محشی)، ص۳۸۵.
</ref> به این نحو که پیمودن از کوه صفا تا کوه مروه یک بار حساب گشته و برگشت از مروه به صفا دور دوم از هفت دور حساب می‌شود. هفت دور سعی از صفا آغاز شده و به مروه ختم می‌گردد.<ref>مناسک حج، ج۱، ص۱۷۰.</ref>

سعی باید بعد از [[طواف]] و [[نماز طواف]] انجام شود.<ref>مناسک حج (محشی)، ص۳۸۷.</ref> البته لازم ندانسته‌اند که بلافاصله پس از نماز طواف، سعی انجام شود.<ref>مناسک جامع حج، ص۲۴۰.</ref> 

از مسائل جدید پیرامون سعی صفا و مروه، انجام سعی در طبقه فوقانی آن است که در دوره [[آل سعود|آل‌سعود]] ساخته شده است. فقیهان شیعه معتقدند سعی در طبقه دوم، سعی بین دو کوه صفا و مروه نیست و به همین جهت در حالت عادی صحیح نیست.<ref>جامع الفتاوی، ص۱۵۶.</ref>
==نگارخانه==
<gallery mode="packed" heights="150px">
کوه صفا.jpg|کوه صفا
کوه مروه.JPG|کوه مروه
کوه صفا از نمای بالا.jpg|کوه صفا و سعی‌کنندگان از نمای بالا
کوه صفا (قدیمی).png|تصویری قدیمی از کوه صفا
مسعی از طرف صفا، ۱۹۳۵م.jpg|[[مسعی]] از طرف صفا و پله‌هایی که به سمت کوه صفا می‌رود. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.<ref>«[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 صورتان نادرتان للمسعی]»، صفحه ارض الذکریات در توییتر.</ref>
مسعی از طرف مروه، ۱۹۳۵م.jpeg|[[مسعی]] از طرف مروه. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.<ref>«[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 صورتان نادرتان للمسعی]»، صفحه ارض الذکریات در توییتر.</ref>
</gallery>
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
|پیش از لینک = کتاب
|منبع = حج در اندیشه اسلامی، علی قاضی عسکر.
|پس از لینک = بخش «صفا و مروه»، ص۱۹۵ - ۲۲۲.
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/565
}}
*'''قرآن کریم'''. 
*'''احکام القرآن'''، ابوبکر محمد بن عبدالله ابن عربی. بی نا، بی جا، بی تا.
*'''اخبار مکه'''، محمد بن عبدالله ازرقی، بیروت، دار الأندلس، ۱۴۱۶ق. 
*'''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
*'''المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة'''، محمد حمید الله، دار النفائس، بی‌تا.
*'''آثار اسلامی مکّه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
*'''بحارالانوار'''، محمدباقر المجلسی، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
*'''پرشکوهترین مراسم عبادت و قربانی'''، عبدالکریم بی‌آزار، مطابق با فتاوای آیة الله ناصر مکارم شیرازی‌، قم، مدرسة الإمام علي بن أبي طالب(ع)، ۱۳۷۹ش.
*'''تاریخ الطبری'''، محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت، دارالتراث، ١٩۶۷م.
*'''تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف'''، محمد بن احمد ابن ضیاء، بیروت، دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون ، ۱۴۱۸ق، ۱۹۹۷م.
* '''تاریخ مکة المکرمة قدیما و حدیثا'''، محمد الیاس عبدالغنی، مدینه، مطابع الرشید، ۱۴۲۲ق.
*'''تفسیر احسن‌الحدیث'''، سید علی‌اکبر قرشی، تهران، بنیاد بعثت،۱۳۷۷ش.
*'''تفسیر نمونه'''، ناصر مکارم شیرازی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.
*'''جامع الفتاوی'''، (عمره مفرده مطابق با فتاوای ده تن از مراجع عظام تقلید)، مرتضی موسوی شاهرودی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
*'''سلسلة ینابیع الفقهیة'''، علی‌اصغر مروارید،  بیروت، دار التراث، ۱۹۹۰م - ۱۹۹۳م.
*«[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 صورتان نادرتان للمسعی]»، صفحه ارض الذکریات در توییتر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
*'''قصص الانبیاء'''، اسماعیل بن عمر ابن‌کثیر، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۲۰۰۳م.
*'''کشف الاسرار'''، ابوالفضل رشید الدین میبدی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
*'''لغت‌نامه دهخدا'''، علی‌اکبر دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۲ش.
*'''مجمع البیان'''، فضل بن حسن طبرسی، مقدمه محمدجواد بلاغی‏، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
*'''مجمع‌البحرین'''، فخرالدین طریحی، تحقیق سیداحمد حسینی‏، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
*'''مناسک جامع حج'''،  ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسة الإمام علي بن أبی‌طالب(ع)، ۱۴۲۶ق. 
*'''مناسک حج (محشی)'''، محمدرضا‌ محمودی، تهران، نشر مشعر‌، ۱۴۲۹ق.
*'''مناسک حج'''، جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق عليه السلام‌، ۱۴۲۸ق.
*'''مناسک حج ویژه بانوان'''، محمدحسين‌ فلاح‌زاده، قم، مشعر، ۱۴۲۸ق.
 
*'''یک دوره فقه کامل فارسی'''، مجلسی، محمد تقی، یک دوره فقه کامل فارسی، تهران، مؤسسه و انتشارات فراهانی، ۱۴۰۰ق.
{{پایان}}

== مقاله‌های مرتبط ==

* [[مسعی]]
{{اماکن مکه}}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:اماکن مکه]]
[[رده:مکان‌های مقدس اسلامی]]
[[رده:کوه‌های مکه]]
[[رده:مکان‌های دارای احکام]]
[[رده:مکان‌های متبرک]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مکه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]